Mavzu: Ilmiy tadqiqot asoslari fanining maqsadi va vazifalari, umumiy tushunchalar

gipoteza. Fan
Ishchi
mavjud bilimlar
tanlangan
va texnikadagi yo‘nalishda
yangi muammoni qo‘yish (belgilash) yoki hali yechilmagan masalalarni ko‘rsatib
berish yechish
uchun uchun
yetarli yetarli
bo‘lsada emas.
ularni Yuzaga
kelgan yangi ilmiy muammoni yechish uchun yangi ilmiy bilimlar, yangi dalillar kerak bo‘ladi.
Ishchi gipoteza – kuzatilayotgan
dalillarni kelib
chiqish sabablari
yoki
ehtimoli haqida voqelik va
jarayonlarni
bo‘lmasa nazarda
tutilayotgan rivojlanish
(ko‘zda haqida
tutilayotgan) tadqiqotchi
tomonidan ilgari surilgan asoslangan taxmin (bashorat).
Ilmiy tadqiqotlarni amalga oshirish ma’lum bir sistemaga va oldindan ishlab chiqilgan rejaga asosan olib boriladi. Ilmiy tadqiqotdan ko‘zlangan maqsadga erishish aniq bir tadqiqot olib borish uslubiga tayangan holda va unga asosan amalga oshiriladi.
Umuman tadqiqotlar olib borishda juda ko‘plab usullardan foydalaniladi.
Ulardan ayrimlari turli xil fan sohalarida foydalanilishi mumkin.
Ilmiy tadqiqotlar olib borish borliq haqidagi obyektiv bilimlarni ishlab chiqish va nazariy tomondan sistemalashtirishdan iborat inson faoliyati sohasi bo‘lib, u quyidagilarni o‘z ichiga oladi:
– ilmiy tushunchalar, tamoyillar va aksiomalar, ilmiy farazlar,
empirik ilmiy
qonunlar, nazariyalar va uslublar, usullar va tadqiqot
faktlar, yo‘llari tarzidagi uzluksiz
rivojlanib boruvchi bilimlar tizimini;

• bilimlarning mazkur tizimini yaratish va rivojlantirishga yo‘naltirilgan insonlarning ilmiy ijodi;
• insonlar ijodining ilmiy mehnat obyektlari, vositalari va ilmiy faoliyat sharoitlari bilan ta’minlovchi muassasani.

Tamoyil (postulat)lar va aksiomalar ilmiy bilishning boshlang‘ich holati hisoblanadi, bular sistemalashtirishning
boshlang‘ich
bo‘lib, ta’limot,
nazariya va
mexanikasidagi
shakli h.k.
Bor
(masalan, postulati,
kvant Yevklit asosida
hodisasi aksiomalari va b.)lar yotadi.
Fan masalalarni hal qilish omili bo‘lib, nazariyalar ishlab chiqish, borliq obyektiv qonunlarini ochish, ilmiy faktlarni aniqlash va h.k.lar hisoblanadi. Bular ilmiy bilishning umumiy va maxsus usullaridir.
Umumiy usullar uch guruhga bo‘linadi:

• empirik tadqiqot usullari (kuzatish, qiyoslash, o‘lchash, eksperiment);
• nazariy tadqiqot usullari (mavhumdan aniqlikka tomon borish va b.);
• empirik va nazariy tadqiqot usullari (tahlil va sintezlash, induksiya va deduksiya, modellashtirish, abstraktlash va b.).