Məmməd Süleymanov: Azərbaycanda Sol hərəkatın
Yüklə 0,51 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- İstifadə olunan mənbələr: 1.
- İstehlak cəmiyyəti
- Hər şey necə başladı
- (Erix Mariya Remark. “Zəfər tağı”)
21 kateqoriyaları sığorta şirkətləri tərəfindən sığortalanır və bu sığortalar cari qiymətlərlə gələcəkdə və indi yerli və dünya bazarında ticarətə çıxarılırdı. Qiymətli kağızlar və onun törəmələri üzərindən ticarət (məsələn, qiymətli kağızların indiki qiymətlərlə gələcəkdə dəyişdirilməsi və bu ticarətlə bağlı risk faktorlarından sığortalanma, eyni zamanda müqaviləyə tərəf yaxud üçüncü tərəfin bu ticarətdə risklərin reallaşıb-reallaşmaması üzərindən mərcə gəlməsi və s.) təkmilləşmiş riyazi modellər və kompüter proqramları vasitəsilə aparılırdı. İlk illərdə bütün bu ticari əməliyyatlardan – hansı ki bank əməliyyatları və bankların depozit saxlama nisbətlərinin artırılması nəticəsində ipoteka kreditlərinin ümumi dəyərindən 100-lərlə dəfə böyük idi – sərmaye bankları külli miqdarda mənfəət əldə etsələr də, artıq gəlir şərtlərinə görə mənzil kreditinə məqbul amerikan ailələrinin sayları azalmağa başlamışdı. Beləliklə, mənzillərə effektiv tələbi yüksək saxlamaq üçün bir birləri ilə rəqabətdə olan sərmaye bankları və onlara əməkdaşlıq edənlər (bank səhmlərini alan fərdi şəxslərdən tutmuş böyük maliyyə institutları və xarici dövlətlərin mərkəzi banklarına qədər) ipoteka kreditləri tələbatlarını aşağı salmağa başlayır. Başqa sözlə, effektiv tələbin yaratdığı növbəti maneəni dəf etmək üçün ipoteka kreditlərini ödəməmək riski çox olan ailələlərə kreditlər verilməsinə başlayır. Gəlirləri az olan ailələr ipoteka kreditləri ödənişlərini kütləvi şəkildə gecikdirməyə və onlardan imtina etməyə başlayırlar. Əvvəllər ara-sıra gecikmələr nəticəsində banklar evləri müsadirə edib bazarda zatən yüksək olan qiymətə satıb ipoteka müqaviləsinin xərclərini ödəyə bilirdilərsə, artıq minlərlə ev sahibi eyni zamanda kreditləri ödəməkdən imtina edir və evləri geri qaytarırlar. Daşınmaz əmlak bazarında təklif durmadan artır və ev qiymətləri sürətlə enməyə başlayır. Evlərini bir neçə il əvvəl xeyli baha alan nisbətən imkanlı ailələr də evlərinin dəyərdən düşdüyünü görərək kreditlərini qaytarırlar. Beləliklə, müxtəlif kateqoriyalı ipoteka kreditinə əsaslanan qiymətli kağızlar tezliklə dəyərdən düşür və qısa zamanda ən az riskli aktivlərin belə dəyəri “heçə” enir. Fiziki və hüquqi sərmayeçilər, sərmaye bankları, sığorta şirkətləri və kommersiya bankları, eyni zamanda tikinti şirkətləri və onlarla əlaqəli bütün digər iqtisadi fəaliyyətlə məşğul olan qurumlar cari hesab defisitinə girirlər. Bütün cəmiyyətdə inam sarsılır və bir gündə milyonlarla insan və ABŞ banklarına sərmaye qoymuş dünya bankları sərmayelərini geri istəyir – qlobal maliyyə böhranı başlayır.
22 №1 Fevral 2014 1970-lərdən başlayan və neoliberal siyasət nəticəsində uğurla nəticələnən de- industrializasiya ABŞ-da real sektorun, yəni sənaye istehsalı və əlavə dəyər yaradıl- masına əsaslanan iqtisadi fəaliyyətlərin kəskin azalmasına səbəb olmuşdu. 2009-cu ildə ABŞ sənaye sektoru ÜDM-in 22%-dan azını, maliyyə sektoru isə 77%-dan çoxunu təmin edirdi. Daha ucuz əmək bazarı axtarışında olan ABŞ şirkətləri ölkəni tərk etmiş, 1945-1970-ci illərdə 5% altında olan işsizlik 70-lərdən sonra 10, bəzi hallarda isə 15%-ə qədər yüksəlmişdi. 1960-2005-ci illərdə maaşların ümumi dəyəri ÜDM-in 53%-dən 46%-a enmiş (İqtisadi Tədqiqatlar Bürosu, ABŞ – Enigma of Capital), 1998-2008-ci illər arası maaşların infliyasiyaya nəzərən dəyəri rüblük 1.5% artımdan 0.5% azalma qədər davam etmişdir (Milli Statistika Ofisi, ABŞ – Enigma of Capital). 2007-ci ilin sonlarına yaxın 2 milyon amerikalı evini itirmiş, 4 milyon isə itirmək ərəfəsində idi. (Harvey, Enigma of Capital). Bu zaman səhnəyə tikinti sektoru və effektiv tələbi artıran kredit daxil olur... İstifadə olunan mənbələr: 1. Karl Marks, Kapital III cild 2. David Harvey, The Limits to Capital ABŞ ÜDM artım tempi (illər üzrə faiz dərəcələri) 23 3. David Harvey, The Enigma of Capital 4. Richard Wolf, Marx Today 5. Raya Dunayevskaya, Luxemburg’s theory of accummulation – how it differed with Marx and Lenin 6. Rudolph Hilferding, Finance Capital: A study of the latest phase of Capitalist Development 7. Dünya Bankı Qlobal Data Bazası 8. Murray Smithç Causes and Consequences of Global Economic Crisis 24 №1 Fevral 2014 Loğman Qasımov İstehlak cəmiyyəti İstehlak cəmiyyəti termin kimi ilk dəfə alman sosioloqu Erix Fromm tərəfindən işlədilib və fərdi istehlak prinsipi əsasında formalaşmış ictimai münasibətlərin məcmusu kimi başa düşülür. Həmçinin konsyumerizm kimi tanınan bu anlayışın əsas xarakterik xüsusiyyəti maddi və qeyri-maddi məhsulların kütləvi istehlakı ilə yanaşı müəyyən dəyərlər sisteminin də kütləvi mənimsənilməsidir. İstehlak cəmiyyəti Yer üzərində mövcud olmuş ən totalitar sosial konstruksiyadır və onun totalitarizmi digərlərindən fərqli olaraq maskalanmış haldadır. İstehlakçılıq dəyərlərinin insan varlığının əsas məqsədi kimi qəbul olunması müasir inkişaf etmiş cəmiyyətlərin əsas şərtlərindən biridir. Onun gücü hərbidə, maliyyə axınında, təbii ehtiyatlarında yox, kütləvi şüura hakim kəsilmiş total istehlakçı kultundadır.
İstehlak qədim dövrlərdən mövcuddur. Amma istehlak cəmiyyəti bir az fərqli anlayışdır və dəqiq yaranma tarixi məlum olmasa da, bu təxminən 1929-cu ilin böyük böhranı (Böyük depressiya) vaxtlarına təsadüf edir. Rəqabətli mübarizə şəraitində hər bir sahibkar daha çox və daha ucuz istehsal
Yüklə 0,51 Mb. Dostları ilə paylaş:
|