Metodologiya4
Yüklə 1,67 Mb. Pdf görüntüsü
|
42 islam alimləri və ideoloqlarının metodları haqda hərtərəfli biliyə sahib olmaq daxildir. Həmçinin, tədqiqatçıya təqlid və nəzəri iqtibas mərhələsini adlayıb metodqoyma və nəzəriyyəçilik müstəvisinə çıxmaq imkanı verən yeni metodlar haqqında zəngin informasiya toplamaq sözügedən mühüm prinsiplərdən hesab edilir 1 .
Məhəmməd Hüseyn Fəzlullah ∗ novatorluğa olan ehtiyaca metodoloji aspektdən toxunur və qeyd edir ki, əvvəlki müsəlman alimləri özünəməxsus üsul fikirləşiblərmiş. “Bu üsul onların yaşadıqları və təsirləndikləri reallığa və o dövrdə hakim olan mədəniyyətə dair düşüncə metodlarını tənzimləyirdi. Onlar özlərinin mədəni rollarını layiqli şəkildə oynaya bilmişdilər. Ancaq bu, o demək deyildir ki, onların metodu zamanın sirayət edə bilmədiyi mütləq həqiqət metodu olmuşdur. Əksinə, bu, məhdud xüsusiyyətlərə, meyar və imkanlara malik insan təcrübəsinin məhsulu idi. Biz elə yeni təcrübələrə baş vura bilərik ki, onlar bir çox anlayışı dəyişib yeni nəticələr hasil edə bilər”. Şeyx Fəzlullah əvvəlki nəsilləri tərifləyən ənənəvi məşhur “Əvvəlkilər sonrakılara heç nə qoymayıblar” ifadəsinə tutarlı şəkildə qarşılıq verir: “Birincilər sonrakılara nəyi miras buraxmayıblar ki!” Şeyx Fəzlullah novatorluğun irsdən uzaqlaşma olduğunu düşünənlərə üzünü tutaraq bildirir ki, əslində novatorluq irsi yenidən dərk etmək olub metodologiyanın ana qaydalarına əsaslanan ictihad təcrübələri vasitəsi ilə onun inkişaf etdirilməsi deməkdir. Çünki bu zaman dini bazanı təşkil etdiyi üçün əsas islami mənbələrin həqiqi mənası təhrif edilmir. Keçmiş və müasir alimlər fiqhi məhsuldarlıq və metodologiyada yuxarıdakı həqiqi mənanı həmişə nəzərə almışlar... Novatorluq keçmişin devrilməsinə əsaslanan düşüncə tərzi deyildir. Əksinə, o, keçmişə yenidən nəzər salmaqdır və buradakı məqsəd dini mətnlərin başa düşülməsində yeni və köhnə metodlar arasında mövcud olan fikir ayrılığından dolayı yeni metodoloji üsulla keçmişi təkrarən dərk etməkdir. Fəzlullah ictihad və novatorluğun asanlaşdırılması üçün kollektiv cəhdləri özündə birləşdirən yollar və mexanizmlər təklif edir. Bildirir ki, belə kollektiv fəaliyyət bir qrup mütəkəllim ∗ , fundamentalist, fəqih və filosofdan ibarət ideoloqlar tərəfindən reallaşmalıdır. O
1 Taha Əbdürrəhman. Təcdid əl-mənhəc fi təqvim ət-turas (İrsin təshihində metodologiya novatorluğu). Beyrut, “Ərəb” Mədəniyyət Mərkəzi, 1994, səh. 19-20. ∗ Şeyx Fəzlullah təkcə şiə-islam dünyasında deyil, həm də müasir şiə-islam hərəkatında özünəməxsus çəkiyə və təsirə malik mütəfəkkir alimdir. ∗ Mütəkəllim: əcnəbi, yad cərəyan və ideologiyalar qarşısında İslamı müdafiə etmək məqsədi ilə dinin etiqad prinsiplərini rasional baxımdan izah edən alimlər; müsəlman sxolastikləri – mütərcim 43 ideoloqlar ki, yeni elmi üsulla novatorluq hərəkatını qurmaq məqsədilə forma və məzmun baxımından metodları tədqiq edirlər. Şeyx Fəzlullah hesab edir ki, fərqli sahələr üzrə müctəhid və ideoloqların mövcudluğu fikirlərin, metod və üslubların bütövləşməsinə zəmin yaradacaqdır. Bununla da Qurana, həll və metodlara dair novatorluq hərəkatı müxtəlif tərəfləri bir proqram əsasında birləşdirəcək fərqli mövqedən çıxış edəcəkdir . Alim bu məqamda diqqəti hər bir məsələdə müzakirə və söz azadlığına imkan yaradacaq elmi konfransların çağırılmasına yönəldir: “Aydın şəkildə görünür ki, islam düşüncəsi reallığı hələ də hərəkat baxımından fərdə tabedir. O, hələ də öz anlayış və təsəvvürlərini zorla qəbul etdirən hakim abı‐havanın təsirindən xilas ola bilməyib. Bunun da nəticəsində aparıcı mütəfəkkirlər özünəqapılma xəstəliyinə tutulmuş və “təqiyyə” yolu ilə mövqe nümayiş etdirməyə məcbur olmuşlar. Çünki onlar elmi kütlənin və ya belə demək mümkünsə, xalq kütləsinin təzyiqlərindən çəkinirlər”. Novatorluğun zəruri olduğu sahələrə gəlincə, Şeyx Fəzlullah kəlamın, fiqhin və dinin fundamental məsələləri elminin (elm əl‐Üsul) adını çəkir. Çünki bu sahələrə aid düşüncə leksikası əvvəlki dövrlərin məhsuludur. Həmçinin, novatorluq leksikasının əksər hissəsi zamanın istehlak etdiyi islam hərəkatları üçün də zəruridir 1 . Taha Əbdürrəhman göstərir ki, müsəlmanlar ciddi metod çatışmazlığından əziyyət çəkirlər 2 . İslam metodologiyasına yenidən nəzər salmağa meylli olanlar belə, kəlam alimlərinin vaxtı ilə sahib olduqları qabiliyyətlərə malik deyillər. Tarix boyu kəlam alimləri rasional metodları dəqiq şəkildə tətbiq etmiş, məntiqi dəlillərdən düzgün şəkildə yararlanmışdılar. Mütəfəkkir bildirir ki, islam etiqadına zidd tendensiyalarla və ifrat rasionallığa, materializmə əsaslanan fəlsəfi cərəyanlarla mübarizədə kəlam alimlərinin rolunu heç kəs inkar edə bilməz. Belə ki, tədqiqat obyekti kimi islam etiqadının əsaslarını seçmiş kəlam elminin metodologiyası əqli mühakiməyə və polemikaya əsaslanırdı. Bundan çıxış edən mütəfəkkir müasir dünyada tüğyan edən
1 Məhəmməd Hüseyn Fəzlullah. əl-Əsalə vət-təcdid (Orijinallıq və novatorluq). “əl-Minhac” jurnalı (Livandakı “əl-Qədir” mərkəzinin buraxdığı mövsümi jurnal). № 1/2. 1996, səh. 59-73. 2 Taha Əbdürrəhman. Fi təqvim əl-mənhəciyyə əl-məntiqiyyə li-elm əl-kəlam min xilal məsələ əl- mümasələ fil-xitab əl-kəlami (Kəlamsayağı müraciətdəki analogiya vasitəsi ilə kəlam elminin məntiq metodologiyasının saf-çürük edilməsinə dair). “əl-Mənhəciyyə əl-islamiyyə vəl-ülum ən-nəfsiyyə vət- tərbəviyyə” (İslam metodologiyası və psixoloji-pedaqoji elmlər) kitabından. ət-Təyyib Zeynəlabidinin redaktəsi ilə. Herinden, “Beynəlxalq İslam Düşüncəsi İnstitutu”nun nəşrləri. 1-ci nəşr. Cild II. 1992, səh. 203-243.
Yüklə 1,67 Mb. Dostları ilə paylaş:
|