Microsoft Word Agrosanoat majmuasi iqtisodiyoti Darslik 2006. doc
Agrosanoat majmuasining tarkibi (tuzilmasi)
Yüklə 3,3 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
2.2. Agrosanoat majmuasining tarkibi (tuzilmasi) Mamlakat agrosanoat majmuasi murakkab tarkibiy tuzilmaga ega bo’lib, uning tarkibi 4 ta sohadan tashkil tapadi. Iqtisodchi olimlar agrosanoat majmuasining tarkibi bo’yicha bir xil fikrga ega emaslar. Agrosanoat majmuasining tashkiliy- iqtisodiy masalalariga bag’ishlangan yuzlab ilmiy maqolalar, monografiyalar e’lon qilingan va dissertatsiyalar yozilgan. Ayrim olimlar agrosanoat majmuasining tarkibi 6 ta, ayrimlari esa 5 ta, bir guruhi 4 ta va boshqa birovlari 3 ta sohadan iborat deyishgan. Ularning har biri agrosanoat majmuasini tarkibini ilmiy izlanishning maqsadi bo’yicha izohlagan. Agrosanoat majmuasining tarkibini ilmiy asarlarda belgilangan tasnifini birortasini inkor qilmagan holda uning tarkibini 4 ta sohaga bo’lib o’rganish maqsadga muvofiq deb hisoblaymiz. Bu sohalar quyidagilardir. Birinchi soha. Agrosanoat majmuasi tarmoqlari (tizimi) uchun ishlab chiqarish vositalari ishlab chiqaruvchi soha. Bu sohaga agrosanoat majmuasi uchun mashina, 30 traktor, kombayn, stanoklar, ishchi mashinalar ishlab chiqaradigan mashinasozlik, ma’danli o’g’it va ximikatlar ishlab chiqaruvchi kimyo sanoati, chorvachilik uchun omixta yem ishlab chiqaruvchi korxonalar, qishloq xo’jaligi ekinlari va chorva mollari uchun dori-darmon ishlab chiqaruvchi ixtisoslashgan korxonalar kabilar kiradi. Ikkinchi soha. Qishloq xo’jaligining o’zi. Bu soha agrosanoat majmuasining asosini, yadrosini tashkil etadi va majmuaning bashqa sohasiga kiruvchi tarmoqlar asosan shu tarmoq mahsulotlari asosida faoliyat yurtadilar yoki xizmat ko’rsatadilar. Qishloq xo’jaligi o’z navbatida o’simlikchilik va chorvachilik tarmoqlariga bo’linadi. Bundan tashqari agrosanoat majmuasining ikkinchi sohasiga, pillachilik, asalarichilik, qisman o’rmonchilik (tabiiy oziq-ovqat va dorivor o’simliklar yetishtirish) hamda baliqchilik kiradi. Uchinchi soha. Bu soha - qishloq xo’jaligi mahsulotlarini tayyorlovchi, qayta ishlovchi va tayyor mahsulotlarni iste’molchilarga yetkazib beruvchi tarmoqlar yig’indisidan iborat. Oziq-ovqat sanoati, paxta zavodlari, go’sht, sut zavodlari, meva sharbatlari chiqaruvchi zavodlar, Yog’-moy zavodlari, junni, kanopni, pillani qayta ishlash zavodlari, qishloq xo’jaligi mahsulotlarini yoki ularni qayta ishlash natijasida olingan mahsulotlarni saqlaydigan korxonalar, ularni sotish bilan shug’ullanuvchi korxonalar shu sohaning tarkibini tashkil etadi. To’rtinchi soha. Bu soha - agrosanoat majmuasi infratuzilmasidan iborat. Agrosanoat majmuasi infratuzilmasi juda murakkab tarkibga ega. Su bilan birgalikda ularning ayrimlari o’z xizmat xususiyatiga ko’ra ishlab chiqarish hamda ijtimoiy infratuzilma tarkibigi kirishi mumkin. SHunga qaramasdan iqtisodiy tahlil qilishning, qarorlar qabul qilish uchun zurur sifatli ma’lumotlarni olish uchun uni tasniflash maqsadga muvofiq. Infratuzilmaning o’zi ikkiga bo’linadi. Birinchi qismi ishlab chiqarish infratuzilmasi bo’lsa, ikkinchi qismi ijtimoiy infratuzilmadir. Mamlakat agrosanoat majmuasining umumiy ko’rinishini quyidagicha ifodalash mumkin: 31 1-chizma. O’zbekiston Respublikasi agrosanoat majmuasining tarkibi Ana shu 4 ta sohaga kiruvchi tarmoqlar birlashib, mamlakatning yagona agrosanoat majmuasini tashkil etadi. Agrosanoat majmuasining tarkibi juda murakkab bo’lib, u turli omillar ta’sirida davrlar o’tishi bilan o’zgarib, takomillashib boradi. Mamlakat iqtisodiyotining rivojlanishi natijasida talab va taklif asosida ayrim tarmoqlar, sohalar yo’q bo’lib boshqalari shakllanadi va rivojlanadi. Agrosanoat majmuasining tarkibini o’zgarishiga qishloq xo’jaligi faol ta’sir ko’rsatadi. Mamlakat qishloq xo’jaligi tarkibida yuz beradigan o’zgarishlar agrosanoat majmuasi tarkibining o’zgarishiga olib keladi. Mamlakat agrosanoat majmuasi tarkibiga jahon АGROSANOAT MAJMUASI Agrosanoat majmuasi tarmoqlari uchun ishlab chiqarish vositalari uchun ishlab chiqaruvchi soha Qishloq ho’jaligi sohasi Qishloq ho’jaligi mahsulotlarni tayyorlovchi, qayta ishlovchi, saqlovchi va tayyor mahsulotlarni istemolchilarga yetkazib beruvchi soha Infratuzilma Ishlab chiqarish infratuzilma Ijtimoiy infratuzilma Qishloq ho’jaligi mashinasozligi, kimyoviy mahsulotlar ishlab chiqarish sanoati, omuxta yem ishlab chiqarish sanoati, mikrobiologiya sanoati va boshqalar Qishloq ho’jaligi, o’rmon ho’jaligi, baliqchilik, pillachilik, asalchilik Don mahsulotlari sanoati, paxta sanoati, yog’-moy sanoati, go’sht, sut sanoati, meva sabzavot sanoati, tamakichilik sanoati, yengil sanoat, oziq- ovqat sanoati, qishloq ho’jaligidan olingan mahsulotlarni istemolchilarga yetkazib beruvchi (ulgurchi va chakana savdo) tarmoqlar. Tehnika ta’minoti va tamirlash hizmati, irigatsiya va melioratsiya hizmati, zooveterinariya hizmati, kimyoviy hizmatlar, biologik hizmatlar, aloqa va transport hizmatlari, va boshqalar. Agrosanoat majmuasi uchun mutahasisilar tayyorlash tizimi, qishloq aholisi uchun maktabgacha ta’lim musassasalari, maktablar, sport tizimi, maishiy va madaniy hizmatlar, aholini ichimlik suvi, elektr energiyasi, tabiy gaz bilan ta’minlash, saoliqni saqlash tizimi, dam olish maskanlari va boshqalar 32 bozorida qishloq xo’jaligi mahsulotlariga bo’lgan kon’yukturaning o’zgarishi ham ta’sir ko’rsatadi. An’anaviy qishloq xo’jaligi mahsulotlari yetishtirayotgan hududlarda turli sabablarga ko’ra tarkibiy o’zgarishlar yuz berib turadi. Chunki bozor qonuniyatlariga ko’ra har bir davlat ishlab chiqarish tarkibini shakllantirayotganda o’zining absolyut va nisbiy ustunligini aniqlab olishi lozim. Aks holda raqobatda yengiladi va bu ko’plab iqtisodiy va ijtimoiy muammolarni yuzaga chiqaradi. SHu sababli qishloq xo’jaligida doimiy ravishda ixtisoslashish jarayoni takomillashib boradi. Bu esa o’z navbatida mamlakat yoki hudud agrosanoat majmuasi tarkibini takomillashishiga olib keladi. Agrosanoat majmuasining tarkibining o’zgarishiga olib keladigan sabablardan yana biri tabiiy-iqlim sharoitlarida yuz beradigan o’zgarishlardir. Tabiiy-iqlim sharoitlarning o’zgarishi qishloq xo’jaligining ishlab chiqarish tarkibida o’zgarishlar yuz berishini talab qiladi. CHunki mintaqadagi tabiiy-iqlim sharoiti ayrim qishloq xo’jaligi mahsulotlari yetishtirishni umuman yoki qisman cheklab qo’yadi. Tabiiy-iqlim sharoit qishloq xo’jaligining ayrim mahsulotlarini yetishtirish uchun noqulay bo’lsa bu muammoni issiqxonalar yordamida hal etish mumkin. Lekin bu mahsulotlarning tannarxi nisbatan yuqori bo’ladi va buning iqtisodiy natijalarga ta’siri odatda salbiy bo’ladi. Agrosanoat majmuasining tarkibiga fan, texnika va texnologiyaning ta’siri ham katta. Fan, texnika va texnologiyaning rivojlanishi odatda mamlakat agrosanoat majmuasi tarkibiga ijobiy ta’sir ko’rsatadi. Iqtisodiyotning rivojlanish qonuniyatlari ta’sirida agrosanoat majmuasining tarkibi takomillashib boradi. O’zbekiston Respublikasida asosiy e’tibor agrosanoat majmuasining birinchi sohasining imkon darajasida rivojlantirishga qaratish maqsadga muvofiq. Chunki O’zbekiston Respublikasida qishloq xo’jaligi texnikalari, qishloq xo’jaligi mahsulotlarini qayta ishlaydigan, saqlaydigan sohalarga texnikalariga talab katta. Hozirgi kunda respublika agrosanoat majmuasi ushbu texnikalarning salmoqli bir qismini xorijdan keltirishga majbur bo’lmoqda. Ushbu texnikalarga bo’lgan talabning importga qaramligi mamlakat agrosanoat majmuasining iqtisodiy samaradorligiga ta’sir ko’rsatadi. 33 Respublika agrosanoat majmuasida alohida e’tibor uning infratuzilmasiga qaratilishi majmuaning samaradorligini yanada oshirishga xizmat qiladi. Yüklə 3,3 Mb. Dostları ilə paylaş:
|