101
Beləliklə də bunun üçün 1000-150=850q su
götürmək lazımdır.
Bəzən 1 litr 15%-li natrim xlorid məhlulu
hazırlamaq üçün lazım olan duzun miqdarını başqa
üsulla hesablayırlar.
Bunun üçün kimyaçının məlumat kitabından bu
məhlulun sıxlığını taparaq, onu verilən məhlulun
həcminə vuraraq lazım olan məhlulun çəkisini alırıq.
1000 x 1,184=1184q
Onda 100 15
X=
100
1184
15x
=177,6 q
1184 x
Beləliklə lazım olan natrium xlorun 1 litr və ya
1 kq məhlulunun hazırlanması müxtəlifdir.
Bəzi hallarda məhlulları tərkibində kristallaşma
suyu olan reakivlərdən hazırlamaq lazım gəlir. Onda
hesabat vaxtı bunu nəzərə almaq lazımdır.
Misal: Sıxlığı 1,050 olan Na
2
CO
3
duzundan
1000 ml 5%-li məhlul hazırlamaq lazımdır. Duzun
tərkibində (Na
2
CO
3
x10H
2
O) qədər kristallaşma suyu
vardır.
1000x1,050=1050q 5%-li Na
2
CO
3
ün çəkisidir.
100 5
X=
100
5250
=52,5q Na
2
CO
3
1050 x
102
Na
2
CO
3
-ün molekul çəkisi 106 qramdır.
Na
2
CO
3
.10H
2
O-nun molekul çəkisi isə 286
qramdır. Bundan istifadə edərək 5%-li Na
2
CO
3
.10H
2
O
məhlulu hazırlamaq üçün nə qədər Na
2
CO
3
-10H
2
O
lazımdır.
286 106
X=
106
5
,
52
286x
=141,6 qram
X 52,5
Na
2
CO
3
x10H
2
O lazımdır.
Məhlulları durulaşdırma metodu ilə də
hazırlayırlar
Misal:
Sıxlığı 1,185 (37,3%-li) HCl
məhlulundan 1-litr 10%-li mıhlulu hazırlamaq
lazımdır.
Bunun üçün məlumat cədvəlindən 10%-li HCl
məhlulunun nisbi sıxlığını tapırıq 1,047, ardıcıl olaraq
həmin məhlulun 1-litrinin çəkisini tapırıq.
1000x1,047=1047 qram.
Bu miqdar məhlulda təmiz hidrogen xloridin
miqdarı
100 10
X=
100
10
1047x
=104,7q olur.
1047 x
103
Qatılığı 37,3 faizli olan hidrogen xlorid
turşusundan nə qədər götürmək lazım olduğunu təyin
etmək üçün aşağıdakı mütənasibliyi qururuq:
100 37,3,
X=
3
,
37
7
,
104
100x
=280,7 qram
X 104,7
və ya
185
,
1
7
,
280
=236 ml götürmək lazımdır.
Məhlulların durulaşdırma və yaxud iki
məhlulun qarışdırılması zamanı hesabatı
asanlaşdırmaq üçün dioqanal sxemindən və ya “xaç
qaydası” üsulundan istifadə olunur.
Iki xəttin kəsişmə nöqtəsində verilən qatılıq
yazılır. Solda hər iki xəttin sonunda ilkin
məhlullarının qatılığı göstərilir. Həlledicinin qatılığı
sıfıra bərabərdir.
Misal: Qatılığı 25%-li məhluldan 5%-li məhlul
hazırlamaq tələb olunur. Əvvəlcə yazılar aşağıdakı
kimi yazılır.
104
25
5, 25-götürülən məhlulun qatılığıdır;
0
-suyu göstərir, 5-tələb olunan qatılıqdır.
Sonrakı mərhələdə 25-dən 5 çıxılır və alınan
nəticə kəsişən xətlərin sağ künclərində yazılır.
25 5 Bu sxemdən aydın olur ki, 25%-
li məhluldan 5 həcm, sudan
isə 20 həcm götürmək lazımdır.
Misal: 2 Qatılığı 40 və 10% olan
5 iki müxtəlif məhlulları
qarışdırmaqla 25%-li məhlulun
hazırlanması tələb olunur.
Bu halda sxem aşağıdakı şəkildə
olacaqdır.
0 20
Beləliklə, ardıcıl olaraq hər məhluldan 15 həcm
götürülməlidir.
40 15
25
10
15
105
Titrli məhlullar
Qatılığı dəqiq məlum olan məhlullar titirli və ya
standart məhlul adlanır.
1 millilitr məhlulda olan maddənin qramlarının
sayı titr adlanır və belə yazılır.-T.
Təcrübədə həcmi analiz vaxtı titrli məhlulların
qatılığını normal və ya molyar məhlul adlandırırlar.
1 litrində 1 qram-mol və ya 1 mol həll olunmuş
maddə olan məhlular molyar məhlullar adlanır və belə
yazılır-M.
Molyar məhlulları müxtəlif qatılıqda
hazırlayırlar. Məsələn 1,2,3 M və ya 0,1, 0,01 M,
uyğun olaraq həll olan maddənin miqdarını artırmaq
və azaltmaq olar.
1 litrində 1q ekvivalent həll olunmuş məhlullar
normal məhlullar adlanır və normallıq n hərfi ilə işarə
olunur.
Qram-ekvivalent maddə, elə çəki miqdarıdır ki,
0 1,008 qram hidrogeni və ya 8 qram oksigeni
birləşdirməyə və ya sıxışdıraraq çıxarmağa qabildir.
Qram-ekvivalent E hərfi ilə işarə olunur və E yazılır.
Hər hansı bir turşu və qələvinin ekvivalent
çəkisini təyin etmək üçün onun molekul çəkisini
maddənin əsasına bölmək lazımdır. Yəni turşunun
tərkibində olan və metallarla birləşə bilən hidrogen
atomlarının miqdarına bölürlər. Yaxud da qələvinin
tərkibindəki hidrooksil qruplarının miqdarına bölmək
təyin edirlər.
106
Duzların ekvivalent çəkisini təyin etmək üçün,
onun molekul çəkisini tərkibindəki metalın
atomlarının sayına və metalın valentliyinə bölürlər.
Oksidləşmə-bərpaolunma reaksiyalarında iştirak
edən maddənin ekvivalent çəkisini təyin etmək
istəyəndə onun molekul çəkisini onun molekulları
tərəfindən verilən və qəbul olunan elektronların sayına
bölürlər.
Təcrübədə həcmi analizlər apardıqda müxtəlif
qatılıqda olan normal məhlulları tətbiq edirlər. Misal
üçün 1,2,3 n. və ya 0,5, 0,1, 0,01n.
Əgər maddəni təmiz halda almaq mümkün
deyilsə və yaxud da o özünün dayanaqsızlığı ilə
fərqlənirsə, onda həmin maddədən təqribi qatılığında
məhlul hazırlayıb və əmsalını təyin edirlər K. Bu onu
götərir ki, bu məhlul dəqiq normallıqdan neçə dəfə
zəif ya da qatıdır. Təqribi məhlulların titrini müəyyən
etmək üçün kimyəvi təmiz reaktivlərdən istifadə
olunur.
Titrli məhlulların uzun müddət saxlanması yol
verilməzdir. Çünki onlar qaldıqda titrləri dəyişir və
yaxud da parçalanırlar. Bu məhsulların son saxlama
həddinin müddəti müxtəlif olur.Titirlənmiş yod
gümüşnitrat məhlullarına işıq mənfi təsir göstərir. Bu
səbəbdən də həmin məhlulları tünd rəngli şüşə
qablarda saxlayırlar.