Microsoft Word antibohran-vidadi
Yüklə 1,67 Mb. Pdf görüntüsü
|
132 baxımından inkişaf etməsinə baxmayaraq oxşar cəhətləri çoxdur. Ölkənin və dünya ictimaiyyətinin sabit sosial-iqtisadi inkişafı ətraf mühitin vəziyyətinə görə narahatlığa və gələcək nəsillər üçün ehtiyat bazasının müdafiəsi zəruriliyinə əsaslanır. BMT-nin İnkişaf proqramı ilə işlənib hazırlanmış bu konsepsiya inkişaf edən ölkələrdə yoxsulluğun və ətraf mühitin çirklənməsinin artmasına bir növ cavab olmuşdur 118 . QXS daha məhdud vəzifələri yerinə yetirir və sabit inkişaf prosesinin bir hissəsidir. Erkən qarşısını al- ma sistemi bilavasitə təhlükə yarandıqdan sonra iş düşə bilər, sabit sosial-iqtisadi inkişafın həyata keçirilməsi siyasəti isə tədricən apa- rılır. Sabit inkişafın məqsədlərinə o cümlədən QXS ilə olduğu kimi cari vəziyyətin yalnız qorunub saxlanılması deyil, həmçinin onun yaxşılaşdırılması daxildir. QXS təhlükələrə əks təsir göstərmək və zərərin azaldılması məqsədilə hökumət və rəsmi strukturların böhranların potensial riskləri haqqında xəbərdarlığı zəruriliyinə əsaslanır. Sistem cəmiy- yəti o cümlədən maliyyə bazarında böhranın yaranma təhlükəsini dəf etmək üçün hazır vəziyyətdə saxlamalıdır. QXS inkişaf yolun- da risklərlə bağlı maneələri müəyyənləşdirib aradan qaldırmağa kömək edir, həmçinin hökumətin ölkənin sabit sosial-iqtisadi inki- ş afı planlarının həyata keçirilməsi sahəsində işinin mühüm hissəsi- dir. Xərclərin azaldılması nöqteyi-nəzərindən bu valyuta və maliy- yə sahəsində böhranların yaranması üzrə potensial təhlükələrə reaksiyanın və onlarla mübarizənin effektiv üsuludur. Təhlükələr zərərin vurulması və ehtiyatların böhranların və fəlakətlərin nəticə- lərinin aradan qaldırılmasına ayrılması səbəbindən cəmiyyəti geri sala biləcək çox böyük mənfi potensiala malikdirlər. Sabit inkişa- fın perspektivi əsasən müxtəlif risklərin erkən qarşısının alınması üzrə bir çox sistemlərin effektivliyindən asılıdır. 118 Lopes C. Sustainable development: meeting the challenges of the millennium / Choices. Mobilizing actions for sustainable development/ - UNDP. World summit on sustainable development, 2002. – S. 7/ 133 Sabit inkişaf prosesinin tərkib hissəsi olan QXS-nin məqsədi sosial-iqtisadi sahədə müsbət nəticələrin uzun müddətə təminatın- dan və dəstəklənməsindən ibarətdir. Sabit inkişaf siyasətini həyata keçirən cəmiyyət daima təbii və antropogen böhranlardan müdafiə axtarışındadır. Həmin cəmiyyətdə müxtəlif növ təhlükələrin ehti- mal olunan nəticələrinin azaldılması yolu ilə onun gücləndirilməsi- nə səbəb olan mexanizmlər işləyir. QXS isə həmin təhlükələrin öh- dəsindən daha yaxşı gəlməyə kömək edir. Beləliklə, QXS məqsədi qloballaşma şəraitində cəmiyyətin sabit inkişafının təminatı olan daha ümumi sistemin alt sistemidir. Bu səbəbdən sistem yanaşma baxımından bu iyerarxiya tabeliyi tabe olunmuş sistem qarşısında duran məqsəd və vəzifələrin prioritetlərini müəyyən edir. QXS fəa- liyyətinin bir neçə variantı olduqda sabit inkişaf məqsədlərinə daha yaxşı cavab verən varianta üstünlük verilir. Bu müddəa həmçinin maliyyə bazarında böhranların qarşısının alınması sisteminə aid ol- malıdır. Maliyyə bazarında böhranların qarşısının alınması prosesin- də təyinedici hissə həmin sistemin istiqamətləndiyi təhlükələrin təsviridir. Bu gün fəlakət riskinin demək olar ki hər bir növü üçün müəyyənləşdirilməsi və qarşısının alınması üzrə müvafiq sistem və ya metodika hazırlanmışdır. Təhlükələr və risklər zamanla yalnız gücünə, tezliyinə, yaranma yerinə, müddətinə görə deyil, həmçinin nəticələrin əhəmiyyətinə görə dəyişə bilərlər. Cəmiyyət bəzi müəyyən risklərlə mübarizə aparmağın yolunu öyrənib, digər risk- lərə isə yalnız onların yaranması yaxud zəncirvarı yayılma reaksi- yası nəticəsində zərər yaşadıqda diqqət yetirir. Məsələn, BMT hi- mayəsi altında təbii fəlakətlərin erkən qarşısının alınması proqramı həyata keçirilmişdir və çox sayda insan qurbanlarına, Tailandın, Hindistanın, İndoneziyanın, Şri-Lankanın sahil xəttinin dağılması- na, sığorta və turizm şirkətlərinin böyük zərərinə və bazar dəyiş- mələrinə səbəb olmuş 25 dekabr 2005-ci ilin hadisələrindən sonra 134 Asiya-Sakit okean regionunda sunaminin erkən qarşısının alınması sistemi yaradılmışdır 119 . Böhranın yaranma riskinin dərəcəsinin müəyyənləşdirilmə- sini sosial-iqtisadi şəraitin və ətraf mühitin tədricən dəyişməsi kimi amili çətinləşdirir. Həmin dəyişikliklərin böhran mərhələsinə nə vaxt keçəcəyini anlamaq çətindir, çünki kəskinləşmənin yaranma- sını təsdiqləyən göstəricilərin hədd qiymətlərini müəyyən etmək həmçinin çətindir. Bu səbəbdən belə halda QXS yaradılması zə- ruridir, çünki mənfi dəyişikliklərin yığılması üzün müddətli dövrdə böhranın yaranması riskinin amillərinə təsir göstərir və böhranın daha dağıdıcı miqyaslarına və nəticələrinə gətirib çıxarda və tez inkişaf edən böhran hadisələrilə müqayisədə daha çox vəsait tələb edə bilər. Lakin gözlənilmədən yaranmış böhran təhlükəsi qə- rarların qəbulu üçün az vaxt verir. Böhranların yaranma riskinin həyata keçmə sürəti maliyyə bazarında böhranların qarşısının alınması metodikasına mühüm təsir göstərir. Yığılan iqtisadi inkişafla bağlı uyğunsuzluqlar, ma- liyyə bazarlarının gərginliyi və iqtisadiyyat və maliyyə sahəsində olan və çox sürətli olmağa qədər risklərin həyata keçmə sürəti ilə xarakterizə olunan digər mənfi hadisələr QXS ən münasib işi üçün kifayət sayda erkən qarşısını alma siqnallarının daxil olmasını təmin edir və qabaqlayıcı tədbirlər görməklə risklərin amil tərəfinə təsir etməyə imkan verirlər. Mənfi məlumat, kapital axınlarının istiqamət dəyişikliklərinə təsir göstərən investorların meyllərinin kəskin dəyişməsi qiymətlərin aşağı düşməsində ifadə olunan bazar riskinin praktiki olaraq dərhal həyata keçməsinə səbəb olur. Keçid dövrünə aid iqtisadiyyata malik ölkələr üçün dünyada toplanmış böhran təcrübəsinin nəzərə alınması vacibliyini qiymət- ləndirən V.Popov və M.Montes qeyd etdilər ki, həmin təcrübə yalnız böhranı yaşayan ölkə üçün maraqlı ola bilər, çünki qalan 119 UN launches plans for global early warning system on natural disasters. UN News Service. 19 January, 2005; Юго-Восточная Азия: год после смерти // Росбалт . – 2005. – 27 дек. Yüklə 1,67 Mb. Dostları ilə paylaş:
|