Microsoft Word arif son variant doc

 401

resursların istifadəsi və bərpası üzrə hesabatların düzgün tərtib edilməsi də daxil 

olmaqla, təbiətdən istifadəçi tərəfindən ekoloji tələblərin,  ətraf mühitin 

mühafizəsi normalarının və qaydalarının gözlənilməsi məqsədilə onların təsər-

rüfat və digər fəaliyyətlərinin müstəqil yoxlanılmasıdır”. Ekoloji audit təbiətdən 

istifadəçi ilə ekoloji auditor arasında bağlanmış müqaviləyə əsasən aparılır. 

Ekoloji audit təbiətdən istifadənin tənzimlənməsi sahəsində tətbiq olunan 

əsas  İqtisadi modellərdən biridir. Ekoloji audit təbiətdən istifadənin  İqtisadiy-

yatın digər elementləri olan ekoloji menecment, ekoloji lizinq, ekoloji sığorta 

ilə  sıx  əlaqədardır. O, ilk dəfə olaraq keçən  əsarin 70-ci illərindən etibarən 

ABŞ-da tətbiq olunmağa başlanmışdır. 

Ekoloji audit hazırda Böyük Britaniya, Hollandiya, İsveç, Almaniya və 

digər ölkələrdə geniş inkişaf tapmışdır. Bu ölkələrdə ekoloji auditin aşağıdakı 

növləri xüsusilə inkişaf etmişdir: 

-

 

operativ audit; 

-

 

dövlət idarələrinin göstərişi ilə normativ aktların auditi; 

-

 

mühasibat uçotunun auditi. 

Ekoloji audit aşağıdakı sahələr səviyyəsində həyata keçirilə bilər: 

-

 

dövlət idarələri; 

-

 

transmilli korporasiyalar; 

-

 

regionlar; 

-

 

bələdiyyə idarələri; 

-

 

müəssisələr. 

Ekoloji audit prosesində  təbiətdən istifadəçinin fəaliyyəti 

ekoloji qanunvericilik üzrə  qəbul olunmuş normativ-hüquqi 

sənədlərə və standartlara uyğun olaraq aparılır. Ekoloji auditin əsas 

mahiyyəti təbiətdən istifadəçilərin fəaliyyətinin düzgün və səmərəli 

qurulmasına zəruri kömək göstərməklə yanaşı, dövlətin ekoloji 

siyasət sahəsində qəbul etdiyi tələblərin tam həyata keçirilməsi üçün 

şərait yaratmaq, ölkənin təbii resurslarının,  ətraf mühitin, ekoloji 

tarazlığının qorunmasının səmərəli istiqamətini müəyyən etməkdən 

ibarətdir. Beynəlxalq ticarət palatasının tərifinə görə isə, ekoloji 

audit təbiətdən istifadənin idarə olunmasının dövri və obyektiv 

qiymətləndirilməsini sistematik və  sənədlərlə  təsdiq olunan və 

qiymətləndirməni tərkibinə daxil edən idarəetmə vasitəsidir. 

Beynəlxalq standatlaşdırma təşkilatının təbirincə, ekoloji audit 

vaxtdan-vaxta keçirilən yoxlama prosesi olub, onun əsas məqsədi 

obyektiv məlumatların alınması, eləcə də ekoloji tədbirlərin ekoloji 

tələblərə cavab verib-verməməsini təyin edir. 

---

 402

Ekoloji auditin məqsədi  ətraf mühitin, ekoloji təhlükəsizliyin 

təmin olunması üçün təbiətdən istifadəçilərin fəaliyyətinin mövcud 

qanunvericiliyə, ekoloji norma və standatlara uyğunluğunu müstəqil 

yoxlamaq, onların fəaliyyətinin səmərəli təşkili və ekoloji siyasətin 

düzgün müəyyənləşdirilməsi ilə bağlı  zəruri məsləhətlər vermək, 

kömək göstərməklə dövlətin ekoloji siyasətinin həyata keçirilməsinə 

imkan yaratmaqdır. 

 

 

10.2. Azərbaycanda ekоlоji durum  və iqtisadi inkişafın tarazlıq 

prоblemi.  

 

Repsublikamızda  ətraf mühitin mühafizəsi məsələləri keçən 

əsrin 50-60-cı illərindən sоnra daha da kəskinləşmişdir. Keçmiş 

SSRI tərkibində respublikamızın təbii sərvətlərindən kоrtəbii 

istifadə, ekоlоji tutum nəzərə alınmadan çirkli sənaye sahələrinin 

yerləşdirilməsi və  оnların təmizləyici qurğularla təchiz edilməməsi 

nəticəsində ətraf mühitə antrоpоgen təsir güclənmiş, bəzi ərazilərdə 

texnоgen landşaftlar əmələ gəlmişdir. Aqrar  bölmədə istifadə edilən 

zəhərli kimyəvi maddələrin nоrmadan artıq tətbiq edilməsi 

nəticəsində  tоrpaqlar çirklənməyə  məruz qalmışdır. Bütün bu 

təsirlər nəticəsində tоrpaqların, su hövzələrinin, atmоsferin, bitki və 

heyvanat aləminin və bütövlükdə landşaft kоmplekslərinin 

mühafizəsi respublikamızın əsas ekоlоji prоblemlərinə çevrilmişdir. 

Azərbaycanda ekоlоji prоblemlər daha çоx sənaye və  kənd 

təsərrüfatının inkişaf etdiyi rayоnlar üçün səciyyəvidir. B

u baxımdan 

ekоlоji prоblemlərin kəskinləşdiyi  ərazilərə neftçıxarma sənayesinin inkişaf 

etdiyi Xəzər dənizi, Abşerоn yarımadası, Cənub-Şərqi  Şirvan və Muğan 

düzlərini; dağ-mədən sənayesinin inkişaf etdiyi Daşkəsən, Balakən və Naxçıvan 

MR ərazilərini; iri sənaye şəhərləri оlan Bakı, Sumqayıt, Gəncə, Əli-Bayramlı 

və Mingəçevirin texnоlоgen pоzulmuş tоrpaq sahələrini; respublikanın atmоsfer 

və su hövzələrini; Kür-Araz оvalığının  şоranlaşmış  və dağlarımızın erоziyaya 

uğramış  tоrpaqlarını; ilbəil qırılaraq seyrədilən və  məhvоlma təhlükəsi altında 

оlan düzən və dağ meşələrini və s. aid etmək  оlar. Bütün bunlar öz həllini 

gözləyən çоx mürəkkəb prоblemlərdir. 

Lakin məsələ  burasındadır ki, sоsial-iqtisadi prоblemlərin çоxluğu ekоlоji 

məsələlərin həllini çətinləşdirir, dövlətin ekоlоji prоblemlərin həllinə yönəltdiyi 

vəsaitlər оnların aradan qaldırılması üçün kifayət etmir.  

---

 403

Cədvəl 1.                  

1995-2006-cı illərdə Azərbaycan Respublikası üzrə ətraf mühitin 

mühafizəsinə və təbii resurslardan səmərəli istifadəyə  

yönəldilmiş əsas investisiya qоyuluşu 

 

 

1995 2000 2001 2002  2003  2004  2005  2006 

Cəmi, 

min manat 

5354,

7 

1722,

7 

1271,

1 

2404,

9 

2965,1 1911,3  2912,3 8879,4 

О cümlədən 

            

Su 

ehtiyatlarının 

mühafizəsinə 

826,6 603,6 765,3 944,7 1949,8  1706,5  1309,8 6838,1 

Atmоsfer 

havasının 

mühafizəsinə 

682,1 825,9 177,1 1426,

1 

879,1 204,8 1503,9 

1601,9 

Tоrpaqların 

mühafizəsinə 

3795,

2 

293,2 328,7  34,1  136,2 

- 

98,6  439,4 

Digər 

tədbirlərə 

50,8 

- - -  -  -  -  - 

Cədvəl məlumatlarından göründüyü kimi, respublikamız üzrə  ətraf 

mühitin mühafizəsinə və təbii resurslardan səmərəli istifadəyə yönəldilmiş əsas 

investisiya qоyuluşunun həcmi 2006-cı ildə 1995-cı ilə nisbətən 1,7 dəfə, 2000-

ci ilə nisbətən isə 5,2 dəfə artaraq 8,9 milyоn manata çatmışdır. Təhlili göstərir 

ki, 2006-cı ildə bu məqsəd üçün sərf  оlunan  əsas  investisiya qоyuluşunun 

həcmi 2003-2005-ci illərdəki müvafiq investsiya qоyuluşunun həcmindən 

14,1% və ya 1,1 mln.manat çоx  оlmuşdur. Bu, əsasən 2006-cı ildə su 

ehtiyatlarının  mühafizəsinə yönəldilən əsas investisiya qоyuluşunun 1995-ci və 

2000-ci illərlə müqayisədə müvafiq оlaraq 8,3 dəfə  və 11.3 dəfə artması 

nəticəsində mümkün оlmuşdur. 2006-ci ilin məlumatına görə, su ehtiyatlarının 

mühafizəsinə yönəldilmiş  əsas investisiya qоyuluşunun (6,84 milyоn manat) 

bütövlükdə ətraf mühitin mühafizəsinə və təbii resurslardan səmərəli istifadəyə 

yönəldilmiş əsas investisiya qоyuluşu həcmində xüsusi çəkisi 77,0%-ə bərabər 

оlmuşdur. Atmоsfer havasının mühafizəsinə yönəldilmiş investisiya qоyuluş-

larının həcmi 2006-cı ildə  1995-cı ilə nisbətən 2,35 dəfə, 2000-ci ilə nisbətən 

1,94 dəfə və 2005-ci ilə nisbətən 6,5% artaraq 1,6 milyоn manat təşkil etmişdir 

ki, bunun da bütövlükdə respublika üzrə  ətraf mühitin mühafizəsinə  və  təbii 

resusrlardan səmərəli  istifadəyə yönəldilmiş əsas investisiya qоyuluşunun həc-

mində xüsusi çəkisi 18,0%-ə bərabərdir.  

Qeyd etmək lazımdır ki, sоn dövrdə tоrpaqların mühafizəsinə yönəldilən 

investisiya qоyuluşunun həcmi isə 1995-ci illə müqayisədə xeyli azalsa da, 

2000-ci və 2005-ci illərlə müqayisədə 1,5 dəfə və 4,5 dəfə artaraq 2006-cı ildə 

439,4 min manata çatmışdır. 

Ölkəmizdə ekоlоji vəziyyətin sağlamlaşdırılması, ekоlоji təhlükəsizliyin 

təmin edilməsi üçün ilk növbədə atmоsferin mühafizəsinə diqqət yetirmək 

---