Microsoft Word Az?r Tarixi Cavablar az doc

Аьгойунлу  dövlətində  ики  эцжлц  варис  -  Мурад  вя  онун  ямиси  Ялвянд 

арасында мцбаризя башланды. 

1500-жи илдя Баба Хейрулла адлы дярвишин васитячилийи иля Тябриз йахынлыьында 

Ябщяр  адлы  йердя  имзаланмыш  сцлщя  эюря  Гызыл  цзян  чайы,  Дийарбякр,  Кцрдян 

жянуба доьру олан щисся, Гарабаь, Ямяниййя Ялвяндя; бцтцн Яряб Ирагы, Фарс, 

Кирман isə Мурада чатды. 

Gənc  smayıl  və  tərəfdarlarının  uğurlu  addımları,  qətiyyətli  siyasəti 

nəticəsində  Şirvanşahlar  və  onun  ardınca  Ağqoyunlu  Əlvənd  üzərində  qələbədən 

sonra  Təbrizə  daxil  olan  Səfəvilər  Ağqoyunlu  dövlətinin  varlığına  son  qoydular. 

Azərbaycan tarixində yeni, fərqli mərhələ başlandı. 

 

 

29. Səfəvilərin Ərdəbil hakimiyyəti 

  

 

 

 

     

Səfəvilər  sülaləsinin  yüksəlişi  monqol  istilası  dövrünə  təsadüf  edir.    XIII 

yüzillikdə  monqolların  işğal  etdikləri  ərazidə  kortəbii  surətdə    sufi-dərviş  təriqəti 

yarandı və tezliklə sənətkar və kəndlilər arasında geniş yayıldı.  XIII əsrin sonunda 

belə  dərviş  ordenlərindən  biri  də  Azərbaycanın  Ərdəbil  şəhərində  yaranmışdı.  

Ordenin  və  Şeyxlər  sülaləsinin  adı  müqədddəs  sayılan  Şeyx  Səfiəddin  saq  Əl-

Musəvi əl-Ərdəbilinin (1252-1334) adı ilə bağlı idi.       

Rəvayətə görə,  səfəvilərin banisi Şeyx Səfiəddin iyirmi birinci nəsildən olan 

yedinci şiə  mamı Musa Kazıımdan törəmədir,  bu da bilavasitə Həzrət Əlinin və 

Peyğəmbərin qızı Fatimənin iyirmi altıncı nəslidir.   

XIV  əsrin  ikinci  yarısı-XV  əsrdə  Ərdəbil  təriqətinin  təkcə  Azərbaycanda 

deyil,  Rumda (Kiçik Asiya), farsda,   raqda, Gilanda çoxlu müridləri və ardıcılları 

var idi.   

 

 

 

 

 

 

 

 

Beləliklə, XV əsrin ikinci yarısında Ərdəbil feodal hakimiyyətinin əhəmiyyəti 

daha  da  artdı.    XIV-XV  əsrlərdə  Səfəvilər  ağır  həyat  keçirən  xalqın  ədalətli 

hökmdar haqqında baş tutmayan arzusunu təcəssüm etdirən  şiəliyi  Azərbaycanda 

sürətlə  yaydılar  və  ideoloji  təbliğat  vasitəsinə  çevirdilər.  Səfəvilərin 

müvəffəqiyyətinə  səbəb  Ərdəbil  şeyxlərinin  başçılıq  etdiyi  hərəkatın  ölkənin 

oturaq əhalisinin tələbini ifadə etməsi idi.     

 

 

 

 

 

 

 

Bu  mübarizələr  Şeyx  Sədrəddin  Musa(1334-1392),    Şeyx  Xacə  Əli(1392-

1427),  Şeyx  brahim(1427-1447),  Şeyx Cüneyd(1447-1460),  Şeyx Heydər(1460-

1488),    Şeyx  Sultanəli(1488-1494)  və  nəhayət  Şah  smayılılın  (1487-1524) 

dövründə daha kəskin xarakter aldı.     

 

 

Səfəvilərin tarixi dörd dövrə bölünür:  I  dövr  (XIII  əsrin  sonlarından  1447-ci 

ilə  qədər)-Səfəvilər  şiəliyi  yayır,    xalq  kütlələrinin  antifeodal  hərəkatına  başçılıq 

etməyə  çalışır,    lakin  hakimiyyətləri  hələ  ki,    Ərdəbildən  kənara  çıxmır.    II 

dövr(1447-1501)-özlərini  müstəqil  ruhani  feodalları  kimi  təqdim  edir  və 

Azərbaycanın siyasi həyatında mühüm rol oynayırlar.    III  dövr  (1501-1587)  -

Səfəvilərin  hakimiyyəti  yaranır,  möhkəmlənir  və    Azərbaycanın  iqtisadi-sosial 

həyatında yenə də mühüm yer tutur.   IV  dövr  (1587-1736)-paytaxt 

sfahana 

köçürülür və dövlətin mahiyyəti dəyişilir.  Bu bölgü əsasında belə qənaətə gəlirik 

---

ki,  Səfəvilərin Ərdəbil hakimiyyəti 1501, bütün Azərbaycan hakimiyyəti isə 1736-

cı  ilədək  davam  etmişdir.  Səfəvilərin  Ərdəbil  hakimiyyəti  mərkəzləşmiş 

Azərbaycan dövlətinin yaranması üçün “rüşeym” olmuşdur.   Şeyx Cüneyd 1460,  

Ş

eyx Heydər isə 1483,  1487, 1488-ci illərdə Azərbaycanın şimalına yürüş etdilər. 

1493-cü  ildə  əsirlikdən  çıxan  Sultanəli  1  il  sonra  Şəməsi  döyüşündə  öldürüldü.  

Hakimiyyət başına  smayıl gəlməli olsa da,  bu hələ onunçün çox tez idi.  Beləliklə  

Səfəvilərin bütün Azərbaycana hökmranlıq etmək zamanı yetişmişdi.   

 

 

30.XVI əsrin əvəllərində Səfəvi-Osmanlı münasibətləri 

 

  Səfəvi  dövlətinin  qüvvətlənməsindən  Osmanlı  dövləti  narahat  olduğundan 

Ağqoyunlulara  kömək  etməklə,      yeni  dövlətin  möhkəmlənməsinə  mane  olurdu.   

Lakin Osmanlı sultanı II Bəyazid Şah  smayıla qarşı mübarizəyə başlamağa cəsarət 

etmədi,   1504-cü ildə Səfəvi dövlətini tanımalı oldu. Şah  smayıl Osmanlı dövləti 

ilə  toqquşmanın labüdlüyünü  hiss edirdi. O,  Şeybani xanı  məğlub  etdikdən  sonra 

Osmanlılara qarşı   bir  sıra tədbirlər  gördü.  1512-ci ildə  I  smayılın qoşunu  Kiçik 

Asiyada  Qarahisar  və  Malatya  şəhərlərinə  yiyələndi.  Diyarbəkiri  tutmuş 

Məhəmməd  xan  Ustaclı  Şah  smayılın  göstərişi  ilə  I  Sultan  Səlimə  təhqiramiz 

məktub  yazdı.  Osmanlılarda  Sultan  Səlim  hakimiyyətə  gələn  kimi  qızılbaşlara 

qarşı olan siyasətini tamamilə dəyişdi və onlara qarşı müharibəyə başlamaq fikrini 

daha da qətiləşdirdi.      

 

 

 

Yavuz  Səlim  ilk  əvvəl  Qərb  dövlətləri-Macarıstan,  Venetsiya,  Moldoviya,   

Valaxiya  və  Böyük  Moskva  Knyazlığı  ilə  olan  hərbi  əməliyyatlarını  dayandırdı,   

bununla bağlı Sülh müqavilələri bağladı.   Ölkə daxilində Səfəvi dərviş təriqətinin 

tərəfdarları  olan  Kiçik  Asiya  şiələrininin  kütləvi  təqibi  başlandı.  Arxada  qızılbaş 

qiyamçılarına  qarşı  vuruşan  müqavimət  dəstələri  hazırlandı,  çünki  qiyamın  baş 

verməsi real idi.   I Sultan Səlim öz işğalçılıq planlarını pərdələmək üçün Ədirnədə 

fövqəladə  divan  çağırdı.  Bu  ali  məclisdə  qızılbaşlarla  müharibə  bütün 

müsəlmanların  müqəddəs  vəzifəsi  elan  olundu.  Sultan  100  min  nəfərlik, 

Avropasayağı  təşkil  olunmuş  qoşuna  baxış  keçirdi,  Səfəvilərin  isə  40  minlik 

qoşunu var idi,   eyni zamanda,   Osmanlılarda Səfəvilərdə olmayan böyük topxana 

da var idi.     

 

 

Ş

ah  smayıl  hərbi-strateji  fənd  işlədərək  geri  çəkilsə  də  Sultan  Səlim  bunu 

başa  düşdü,  Maku  yaxınlığındakı  Çaldıran  düzünə  qədər  irəlilədi.  1514-cü  ilin 

avqustun  23-də  Çaldıran  düzündə  qanlı  bir  qardaş  qırğını  oldu.  Qarşı-qarşıya 

vuruşanlar isə yalnız, öz dövrünün ən qüdrətli iki türk imperatorluğunun qüvvələri 

deyil,  həm  də  ən  ifrat  din  düşmənçiliyi  ruhunda  tərbiyə  edilib  bir-birinə  qarşı 

qoyulan və hər an şəhid olmağa hazır olan silahlı fanatiklər idi. Çaldıran vuruşması 

isə sonda əslində Türk dünyasının ümumi faciəsi, məkrli qərb diplomatiyasının isə 

qələbəsi  idi.  Yaralanmış  Şah  smayıl  öz  ordusunun  salamat  qalan  hissəsi  ilə 

mühasirə həlqəsini yarıb Təbrizə doğru geri çəkildi.  Onu təqib edənSultan Səlim 

sonda  elə  smayılın  hiyləsindən  ehtiyat  edib    geri  qayıtdı.  Çaldıran  döyüşünün 

nəticəsi kimi Səfəvilər Ərzurumla birlikdə Şərqi Anadolunu və Şimali  raqı itirməli 

oldu.   Bu isə onun hərbi-siyasi nüfuzuna ağır zərbə idi.    

 

Çaldıran 

qələbəsindən  sonra  Sultan  Səlim  stanbula  doğru  irəlilədi,  yolun  üzərində  olan 

---