Microsoft Word Calal Abdullayev ?s?rl?ri doc
Yüklə 2,83 Kb. Pdf görüntüsü
|
102 dən heç də müəyyən bir səhnə verməmiş, üz-üzə gələn düşmən ordularını təsvir etməmiş, tək məzarın timsalında müharibə dövrünün fəlsəfəsini ümumiləşdirmişdir. Qoca rus qarısının, şəhidin millyyətini bilmədən məzara xitabən xaç çevirməsi şeirin ən mənalı və təsirli yerlərindəndir.Adətdir, kimliyindən asılı olmayaraq ölüyə ehtiram edərlər. Lakin ucsuz-bucaqsız bir düzdə qarının gördüyü tənha məzar başqalarına bənzəməz; bu, hərbin dəhşətli nişanələrindən, onun törətdiyi faciələrdən biridir. O tənha məzarda yatan kəs Vətən uğrunda şəhid olanlardandır. Bir vaxt əldə silah düşmənə qarşı mübarizəyə gedən bu azərbaycanlı əsgər indi öz döyüşçü dostlarından ayrı düşərək torpaqlarda uyuyur: Ordu çapıb getmiş axar su kimi, Köçdən ayrı düşmüş bir quzu kimi O, qalmış arxada, yoldan iraqda. Kitaba şairin «Natəvan» poeması da daxil olunmuşdur. Bu əsər gözəl qəzəllər müəllifi məşhur Azərbaycan şairi Xurşud Banu Natə- vana həsr edilmişdir. Əsərin nikbin ruhlu müqəddimə ilə başlan- masına baxmayaraq, bütün fəsil və hissələri şairin həyatında baş verən ayrı-ayrı faciəvi hadisə və detalların təsviri üzərində qurulmuşdur. Başqa sözlə desək, şair, Natəvanın həyatındakı xoşbəxt, fərəhli anlardan daha çox, faciəli momentləri ön plana çəkərək onların bədii təsvirini vermişdir. Oxucu, Natəvanı həmişə hüznlü, qəmli və mü- kəddər, xəyalı pəjmürdə, fikirlər, düşüncələr aləmində görür. Əlbəttə, bu meylin özü qələmə alınan mövzunun mahiyyəti ilə, şairin şəxsi və ailə ləyatındakı bədbəxtliklərlə əlaqədardır. Poema Natəvanın əməli fəaliyyətlərindən birinin –Şuşaya bulaq çəkdirməsinin bayram edilməsi təntənəsi ilə başlanır. Hamı şadlıq edir, cəngi havasının coşqun sədaları altında, adamlar şənlik edir, çalıb oynayırlar. Natəvan özü isə xəstə olduğundan bu mərasimdə iştirak edə bilmir. Müəllif bizi şənlikdəki adamlardan biri ilə tanış edir ki, bu da Qarabağın məşhur mülkədarı Hacı Səfərdir. Bu səhnədən etibarən oxucu baş qəhrəmana qarşı qoyulmuş qəddar bir şəxslə tanış olur. Bir az sonra həmin mənfi cəbhənin başqa bir güclü nümayən- dəsini–Axund Səfanı görürük. Bu iki fitnəkar demək olar ki, bütün əsər boyu Natəvana qarşı mübarizə aparır: biri pulu, malı, digəri isə dini, ruhani fitvaları, dedi-qoduları, şair haqqında yaydığı yalançı, 103 murdar şayiələri ilə. Poemanın əsas konflikt xətlərindən birini şair ilə bu mənfi tiplər arasında gedən mübarizələr təşkil edir. Bu konfliktin özü də başqa və daha əsas bir ziddiyyətdən– açıq fikirli, mədəni, inkişaf etmiş, incə zövqlü, zərif qəlbli şair-rəssam Natəvanla dövran arasındakı kəskin münaqişələrdən doğur. Natəvanın ailəsində bir-birinin ardınca baş verən bədbəxtliklər, faciələr də onun mənəvi quvvəsini az sarsıtmamışdır. Ərinin getməsi, sevimli övladlarının ölümü, mühitin, adamların tənəsi böyük şairin hər an, hər saat şam kimi əriməsinə səbəb olur, onun günləri ah-zar içərisində keçir. Məmməd Rahim də öz poemasında məhz bu niskilli cəhətlərə daha artıq yer vermiş, daha çox fəlakətdən və dərdli Natə- vandan bəhs etmişdir. Şair açıqca deyir: Yazıb yana-yana Xurşud Banunun Bəzi keşməkeşli nəs illərini, Ürək ağrısıyla təsvir elədim Həyatının ağır fəsillərini. Köçdü övladları dünyadan nakam, Ana yorulmadı yas saxlamaqdan. İnsanlardan uzaq geyindi qara, Kor oldu gözləri hey ağlamaqdan. Əsərdə Natəvanı, özünün xan qızı olmasına baxmayaraq, yoxsul- ların dostu, sirdaşı kimi verməkdə şair doğru hərəkət etmişdir. Burada tarixi Natəvan təhrif olunmur. Böyük şairin həyatına dair faktları yaxşı öyrənən Məmməd Rahim, eyni zamanda təkcə bu faktların qeydçisi kimi qalmır, onlarda gizlənən fikir və ideyanı sənətin köməyi ilə tapır və göstərir. Biz xan qızının yoxsullara köməyinin poemada poetik təcəssümünü Natəvanın bir sıra xidmətlərinin təsvirindən görə bilirik: bulaq çəkdirmək, arx qazdırmaq, kəndlilər ac qalarkən öz xüsusi atlarını, Daşaltı bağını və Muğandakı torpaqlarını yoxsulların mənafeyi üçün satdırmaq və s. kimi təşəbbüslər oxucuda Natəvana hüsn-rəğbət oyadır. Əsərdən alınan bu təsir bir də ona görə güclüdür ki, müəllif öz qəhrəmanının müsbət keyfiyyətlərini ona qarşı qoyulan qüvvələrlə mübarizədə təsvir etmişdir. Natəvanın xeyirxahlıq arzu- larının müqabilində onu başa düşən az olur; o öz hərəkətləri uçün təhsin, alqış deyil, zərbələr, tənələrlə qarşılanır. Bu zərbələrə zərif bir qadının dözməsi o qədər də asan deyildir. Ona görə də onun qəlbindən 104 qopan bu yanıqlı ahlar son dərəcə təsirlidir: De, azmı həyatın qasırğasında Düşdü burulğana, tufana könlüm? Azmı düçar oldu məhrumiyyətə Uçulub dağılan virana könlum? Lakin ölüm amansızdır, o heç nə ilə hesablaşmaq istəmir. Şair həyatın bu əbədi düşməninin viranəlik ehtirasını pisləyir, onun his- siz-duyğusuz xilqətini lənətləyir; ölüm nə bilir ki: Bülbülün bağçadan səsi gəlməsə, Yaşıl budaqlarda yarpaq ağlayar; Çöllərə dəyməsə insan ayağı, Yas tutub, dil deyər, torpaq ağlayar. Natəvanın bütün Qarabağ şairlərini «Məclisi-üns»ün ətrafında toplayıb onlara rəhbərlik etməsi, Bakı və Şamaxıdakı ədəbi məclis- lərlə əlaqə yaratması haqqındakı səyləri, Füzuliyə həmişə bir ustad kimi pərəstiş etməsi, xüsusilə Bakıya səfər zamanı böyük fransız ədibi Aleksandr Düma ilə görüşməsi və duzlu qəzəlləri ilə onun tərifini qa- zanması poemanın yaddaqalan təsirli səhnələridir. Ümumiyyətlə, M.Rahimin yaradıcılığında müvəffəqiyyət sayılan bu kitabda şairin bədii imkanlarından aşağı səviyyədə yazılmış bəzi parçalara da təsadüf edilir. Lakin bunlar kitabdan bütünlükdə alınan gözəl təəssüratı heç də azaltmır. Biz şairimizdən yeni poemalar və lirik şeirlər gözləyirik. «Ədəbiyyat və incəsənət» qəzeti, 31 iyul 1965 SADƏLİK– GÖZƏLLİKDİR Sadəlik sənətin dəyər vaһididir; o, poeziyanın da canıdır. Öz təbiəti etibarı ilə daһa çox ixtiraçı olan şair bədii təfəkkür prosesində yalnız dərin fəlsəfi mənalar, pak və ülvi duyğular, yüksək bəşəri һisslər, Yüklə 2,83 Kb. Dostları ilə paylaş:
|