Microsoft Word Cografi Eko cavab az imtahan doc

ayrılıqda,həm  də  birlikdə  ekoloji  xassələri  ilə  fərqlənir.Həmin  proses  coğrafi 

təbəqənin bütün sferalarını əhatə edir. 

 

21) Torpaqların özünəməxsus xüsusiyyətləri 

          Torpaq  Yerin  üst  səthində  əçələ  gəlməklə  canlı  və  cansız  təbiətin  təsiri  ilə 

yaranaraq canlı təbəqəni formalaşdırır.Torpaq biosferin məhsuludur.Eyni zamanda 

canlı  aləmin  yaranmasına və  yaşamasına təsir göstərir.Torpaqların  əmələ  gəlməsi 

mürəkkəb  proses  olub,  uzun  dövr  tələb  edir.Torpaqları  formalaşdıran  amillər  : 

geoloji şərait və ana süxur, relyef,iqlim,bitki örtüyü və heyvanat aləmi. Bu amillər 

nəticəsində  torpaq  məhsuldar  qata  çevrilir.  Torpaq  canlı  aləmin  nəinki  bu 

günkü,eyni  zamanda  keçmiş  genetik  prosesini  əks  etdirir.Alimlər  göstərirlər  ki, 

torpaq bütün komponentləri ilə "landşaftın güzgüsüdür". 

          Torpaqların  xassələri,  fiziki-kimyavi  ,bioloji,yayılma  qanunauyğunluğu 

onun  ekoloji  xüsusiyyətlərinə  daxildir.Torpaqlar  müxtəlif  reallığa  malik  olmaqla 

relyef  və  geomorfoloji  şəraitdən  asılı olaraq  düzənliklərdə  üfüqi,dağlıq  ərazilərdə 

ş

aquli dəyişmələri ilə  fərqlənirlər. 

          Torpaqların  üzvi  və  mineral  maddələrdən  ibarət  olması,onun  hava 

keçirtmək,su,istilik  saxlama  qabiliyyətləri  üzvi  və  mineral  maddələr  yaratması  və 

s. münbitliyin artmasında iştirak edir. Fiziki coğrafi şəraitdən asılı olaraq torpaqlar 

müxtəlif  tiplərə  və  xüsusiyyətlərə  malik  ola  bilər.Torpaqların  antropogen  təsirlər 

nəticəsində  strukturu  və  məhsuldarlığı  dəyişə  bilər.Torpaqların  xassələri  təbii 

zonalardan asılı olaraq müxtəlif olurlar. Mütəxəssislər torpaqları 3 qrupa bölür və 

səciyyələndirirlər: 

-  Torpaq  qatında  və  ona  yaxın  təbii  qatlar  arasında  gedən  maddələr  və  enerji 

mübadiləsi; 

- Yalnız torpaq qatı daxilində gedən enerji və maddələrin hərəkəti; 

- Torpaqda və elecə də Yerdə maddə və enerjinin yer dəyişməsi. 

---

          Təbii  hadisələrin  təkrarlanması,antropogen  fəaliyyətin  intensivləşməsi 

onlarda ekoloji gərginliklər yaradır. 

22)  Yer  kürəsində  torpaqların  yayılma  qanunauyğunluğu  və  ekoloji 

xüsusiyyətləri. 

          Torpaq  birlikləri  iri  ekoloji-genetik  qruplar  olmaqla  torpaq  örtüyünün 

yayılma  və  inkişaf  qanunauyğunluğunu  və  mühitlə  əlaqədə  olmasını  əks 

etdirir.Eyni  zamanda  torpaq  birlikləri  torpaqların  hidrotermik  sistemi,istilik  və 

rütubət,  eyni  zamanda  energetik  ehtiyatların  sərhədlərini  ayırır.Torpaq-iqlim 

qanunauyğunluğu  hidrotermik  və  energetik  sistemlərin  atmosfer-bitki-torpaq 

münasibətlərini əks etdirir.Bunlar nəinki torpağın, həm də bitki örtüyünün ekoloji 

xassələri barədə də xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Coğrafi mühitdə rütubətin yayılma 

qanunauyğunluğu  fiziki-coğrafi  proseslərlə  ölçülür.Bu  cəhətdən  torpaq 

ə

mələgəlmənin  energetikasını  öyrənmək  mühüm  olduğu  qədər,həm  də  enerjinin 

yayılmasını,biogeosenozla əlaqələri və müxtəlifliyi.həmçinin ekoloji prosesləri əks 

etdirir. 

          Torpaqlar 

müxtəlif 

amillərin 

təsiri 

altında 

dəyişir 

və 

formalaşır.Torpaqəmələgəlmədə  maddələrin    bioloji  dövranı,Yerin  xarici 

qabığında  maddələrin  geoloji  dövranı  ilə  qarışır.Göstərilən  proses  torpaqların 

ekoloji  şəraitinin  öyrənilməsində  mühüm  yer  tutur.Torpaqların  ekoloji-genetik 

təhlili üçün aşağıdakıları müəyyən etmək lazım gəlir: 

- torpaqlarda mikroelementlərin və mineral maddələrin  miqrasiyasını; 

- torpaqların aşınması və torpaqəmələgəlmədə bioloji formasıyanın dəyişməsini; 

- humusun artmasını və onun yayılmasını. 

          Torpaqların  öyrənilməsində  zonalar  üzrə  ekoloji  -genetik  xüsusiyyətlərin 

təhlili  mühüm  əhəmiyyət  kəsb  edir.Bu  cəhətdən  Qafqazın  torpaqları  daha  çox 

maraq  doğurur.Burada  torpaqəmələgətirən  şərait  olduqca  müxtəlifdir.Qafqazın 

rütubətli  subtropik  iqlimi  olan  ərazilərində  torpaqlar  aşaöıdakı  genetik  tiplərə 

---

malikdir:  sarı,tünd-qırmızı,subtropik,sarımtıl  torpaqlar,podzollu  subtropik,sarı 

psevda podzol,lilli-bataqlı-yuyulmuş,torflu-bataqlı subtropik torpaqlar.   

23) Hidrosferin əmələ gəlməsi və əhəmiyyəti 

          Hidrosferin yaranması,yerin,dünya okeanının,atmosferin yaranması,qarşılıqlı 

ə

laqələrin  formalaşması  və  inkişafı  ilə  əlqədardır.  A.P.Vinoqradov  və  Q.Yuri 

müəyyən  etmişlər  ki,  atmosfer  və  hidrosfer  Yerin  mantiyasından  səthə  çıxan 

lavadan  qazların  ayrılması  vasitəsilə  əmələ  gəlmişdir.Müəyyən  edilmişdir  ki, 

okeanda  suların  müəyyən  hissəsi  geriyə  mantiyaya  qayıdır.Bütün  hidrosferin 

ağırlığı  1,6x10

24

  tona  çatır.Bu  yer  qabığının  5,5-6,5%-ni  təşkil  edir.Bəzi 

müşahidələr  əsasında  bildirilir  ki,ərazilərdə  bazalt  qatdan  qalxan  qazların  3%-ə 

qədərinin  suya  çevrilməsi  hidrosfer  üçün  kifayət  edir.Bazalt  tavalardan  qalxan 

buxarın  tərkibi  70-80%  su  olur.Bütün  hallarda  olan  su  buxarı  yer  səthində  suya 

çevrilərək hidrosferi əmələ gətirmişdir. 

          Dünya okeanı yaranandan suların tərkibi cod və duzlu olmuşdur.Yerin indiki 

vəziyyətindəki  iqlimi  uzun  müddət  çox  böyük  dəyişikliyə  uğradığına  görə  Yer 

Günəş sisteminə daxil olan yeganə planetdir ki, burada hidrosfer yaranmış və ona 

görə də, yerdə canlı aləm formalaşmışdır. 

          Su həyatda ən qiymətli mineraldır.Hava və torpaqla birlikdə həyatın əsasını 

təşkil  edir.  Suyun  11,19%-ni  hidrogen,  88,81%-i  oksigendən  ibarət  olub,  0°C-də 

buza,100°C-də  sürətlə  buxara  çevrilir. sti  havalarda  su  buxarlanaraq,  atmosferin 

müxtəlif  təbəqələrində  ionlaşır.Su  həyat  mənbəyi  olmaqla,  Yerin  geoloji 

mərhələlərinin 

inkişafında 

,həyatın 

yaranmasında 

ə

vəz 

edilməz 

yer 

tutur.Orqanizmlərin 70%-ə qədəri sudur. 

          Sulardan  səmərəli  istifadə  edilməsi  üçün  onun  təbiətdə  yayılmasını, 

dövranını  və  ümumiyyətlə  hidrosferin  əmələ  gətirdiyi  xüsusiyyətləri  öyrənmək 

lazım  gəlir.Sular  dünya  okeanında,  çaylarda,daxili  dənizlərdə  və  göllərdə,yer 

altında  yayılır.Buzlaqlarda,buxar  və  duman,bulud  halında  da  su  ehtiyatları 

---