Microsoft Word Dissertasiya -di doc
Yüklə 0,6 Mb. Pdf görüntüsü
|
10 III Sahə - xidmətlər sferası. Beləliklə, dünya iqtisadiyyatının sosial strukturu ölkələrin sosial sisteminin elementləri arasında dayanıqlı rabitəni və optimal gəlirlər bölgüsünü ehtiva edir. Dünya iqtisadiyyatını həm də “böyük yeddiliklər” və “böyük iyirmiliklər” mərkəzində təmərküzləşən sənayecə inkişaf etmiş ölkələr və əyalətdə qeyri-bazar təsisatlı və virtual dövlətçiliyli tənəzüllü ölkələr qismində də təqdim etmək olar. Bu baxımdan dünya iqtisadiyyatında mərkəz və əyalət struktur təsnifatlığı da yer alır. Amerikan sosioloqu .Vallerstaynın əmək bölgüsünün dinamik dəyişikliklərinə ə saslanan “Dünya-sistem” konsepsiyasına görə isə dünya mərkəzi, əyalət və yarıməyalət ölkələr olmaqla üç hissəyə ayrılır [12, 24]: 1.Mərkəz - Avropa sivilizasiyası ölkələri dünya təsərrüfatının nüvəsi; 2.Əyalət - müəyyən istisnalar olmaqa qeyri-Avropa ölkələri; 3.Yarıməyalət - sosialist dövlətləri olan yarıməyalət ölkələrə verilir. Bu konsepsiyada əsas yer ayrıca inkişaf etmiş ölkələr və sosialist dövlətləri olan yarıməyalət ölkələrə verilir ( rlandiya, Portuqaliya, Balkan ölkələri və keçmiş SSR respublikaları ). Bununla belə, XX əsr bir sıra ölkələrin (Yaponiya, Çin Xalq Respublikası, Cənubi Koreya, Avstraliya, Braziliya ) simasında dünya təsərrüfatında mərkəz və əyalət arasında sərhəd yuyulmasını yaratmışdır. Dünya iqtisadiyyatı mürəkkəb sosial-iqtisadi bir sistemdir. Bu sistemi aşağıdakı sistemdaxili elementlərdən ibarətdir [10, 11]: aktorların (iqtisadi fəaliyyətin birbaşa iştirakçıları) iyerarxiyası; çoxsəviyyəlilik; strukturluq. dünya iqtisadiyyatının səviyyələri - beynəlxalq və transmilli səviyyə. Dünya iqtisadiyyatı heterogen (qeyri-həmcinsli) xarakterlidir. Dünya iqtisadiyyatı mexanizmi dünya təsərrüfat əlaqələrinin reallaşmasını təmin edən komponentlərdən ibarətdir [11]: iqtisadi alətlər sistemi; təşkilati tədbirlər; institutlar.
11
Aşağıda dünya ölkələrinin iqtisadi inkişaf səviyyəsinə görə qruplaşdırılmasını ə ks etdirən şəkil verilmişdir [24]: Ölkələrin tipləri Ölkələrin yarımtipləri Ölkələr Yüksək inkişaf etmiş ölkələr «Böyük yeddilik» ABŞ, Yapоniya, Almaniya, Fransa, Böyük Britaniya, taliya, Kanada Qərbi Avrоpanın yüksək inkişaf etmiş kiçik dövlətləri sveçrə, Avstriya, Belçika, Niderland, Lüksemburq, sveç, Nоrveç, Danimarka, Finlandiya, slandiya «Mühacir kapitalizm» ölkələri Avstraliya, Yeni Zelandiya, CAR, srail Qərbi Avrоpanın mikrоdövlətləri Andоrra, Vatikan, Liхtenşteyn, Malta, San- Marinо, Mоnakо О
etmiş ölkələr Qərbi Avrоpanın inkişafda geri qalmış ölkələri rlandiya, spaniya, Pоrtuqaliya, Yunanıstan Mərkəzi və Şərqi Avrоpa ölkələri Pоlşa, Latviya, Litva, Estоniya, Macarıstan, Çeхiya, Slоvakiya, Slоveniya, Rumıniya, Bоlqarıstan, Serbiya, Çernоqоriya, Хоrvatiya, Bоsniya və Hersоqоvina, Albaniya, Makedоniya MDB ölkələri Rusiya («7+1»), Ukraina, Belоrus, Mоldоva, Azərbaycan, Gürcüstan, Ermənistan, Qazaхıstan, Özbəkistan, Türkmənistan, Qırğızıstan, Tacikistan nkişaf etməkdə оlan ölkələr «Açar» ölkələr» Braziliya, Meksika, Argentina, Çin, Hindistan, Türkiyə
Yeni sənayeləşmiş ölkələr Cənubi Kоreya, Tayvan, Sinqapur, Malayziya, Tailand, Filippin, Misir, Çili, Kоlumbiya, Venesuela və s. Neft iхrac edən ölkələr ran, raq, Səudiyyə Ərəbistan, Küveyt, Qatar, BƏƏ, Bəhreyn, Liviya, Bruney və s. Ə lverişli CM-ə malik оlan kiçik ölkələr Baham adaları, Liberiya, Kipr, Panama, Trinidad və Tоbaqо, Yamayka və s. nkişafda geri qalmış ölkələr Suriya, оrdaniya, Pakistan, ndоneziya, Nigeriya, Keniya, Uqanda, Mоzambik, Peru, Bоliviya, Ekvadоr və s. Ə n zəif inkişaf etmiş ölkələr Laоs, Kambоca, Nepal, Əfqanıstan, Yəmən, Çad, Mali, Niger, Efiоpiya, Sоmali, MAR, Kоnqо, Haiti, Nikaraqua və s.
12 Şə kil 2.1 Dünya ölkələrinin iqtisadi inkişaf səviyyəsinə görə qruplaşdırılması
Dünya təsərrüfatı qlobal sistem olaraq inkişaf edən və dinamik tarixi bir kateqoriyadır. Onun təkəmülün bir inkişaf mərhələsindən dıgərinə keçidini izah edən çoxsaylı konsepsiyaların meydana çıxmasına gətirmişdir. Dünya iqtisadiyyatına tarixən milli təsərrüfatların və ya müvafiq təyinatlı qrupların sistemi kimi baxıldığına görə bütün sahəvi konsepsiyaların mərkəzində də bu strukturlar dayanır. Müasir dünyada heç bir dövlət dünya iqtisadiyyatına inteqrasiya olunmadan stabil və dinamik inkişaf edə bilməz. Dünya iqtisadiyyatına inteqrasiya səviyyəsi ilə ölkədaxili inkişaf səviyyəsi arasında birbaşa asılılıq daim özünü göstərməkdədir. Ölkə nə qədər dünya iqtisadi məkanına inteqrasiya olunmuşsa, onun iqtisadi inkişaf səviyyəsi də bir o qədər də yüksəlişlidir. Hər bir ölkədə istehsalçılar və istehlakçılar özlərinin dünya iqtisadiyyatına bağlılığını aydın hiss edirlər. Statistik məlumatlar bu gerçəkliyi daha dürüst və aydınlığı ilə göstərir. Müasir dünyanın iqtisadi reallığı belədir ki, yaşadığımız zamanədə orta hesabla hər 5-6 əmtəə və xidmət istehlakçıya dünya ticarətinin vasitəsi ilə yetişir. Bütün bunlar isə bir daha onu göstərir ki, hər bir müasir ölkə üçün dünya iqtisadiyyatının ə həmiyyəti genişliklə artmaqda davam edir. “Dünya iqtisadiyyatı”nın vəzifəsini dünya təsərrüfatının bütövlüyünün mürəkkəbliyi və zidiyyətliliyi baxımdan öyrənilməsi təşkil edir. Belə ki, dünya təsərrüfatının ayrı-ayrı hissələri bir-biri ilə, həmçinin bütövlükdə sistemin özü ilə bu və ya digər dərəcədə qarşılıqlı əlaqədədir. “Dünya iqtisadiyyatı”nın əsas funksiyalarına idrak, proqnoztik, praqmatik
) və normativ funksiyalar daxildir ki, bunların da hər birinin dünya iqtisadiyyatında gedən proseslərin öyrənilməsi və müvafiq qərarların çıxarılmasında ə həmiyyəti mühümdür. “Sovet siyasi iqtisadiyyatı”nda buraya sovet sistemini kapitalizmdən fərqləndirmək üçün ideoloji funksiyada daxil edilmişdir. Belə oxşar funksionallığı amerika alimləri də, amerika həyat tərzindəki çoxsaylı dövlət dəyərlərinin iqtisadi sistemin modelinə bağlılığından irəli gələrək bölüşmüşlər. Xüsusi funksiya Yüklə 0,6 Mb. Dostları ilə paylaş:
|