Microsoft Word Elsever m kitab doc

 
330
sütunu  ən yuxarı ölçüyədək doldurduqda, diyircəyin (3) aşağı 
hissəsində maye güclə hiss edilsin. 
Yaxşı yuyulub qurudulmuş viskozimetrin sağ qoluna 
damcıtökən vasitəsilə əvvəlcədən müəyyən olunmuş miqdarda 
tədqiq edilən mayedən tökülür, cihaz termostata yerləşdirilir və 
kəskin  şaquli olaraq bərkidilir. Mayeni 20-25 dəq. termostat-
laşdırdıqdan sonra, rezin borucuq vasitəsilə sorularaq sol qola 
elə keçirilir ki, mayenin səthi yuxarı ölçüdən 2-3 mm yuxarıda 
olsun və sonra kapillyardan sərbəst olaraq axmağa buraxılsın. 
Mayenin səthi ölçü səviyyəsində olduqda saniyəölçəni işə salır 
və mayenin ölçülər arasından keçmə  müddəti ölçülür. Ölçməni 
üç dəfə  təkrar edir və orta arifmetrik qiymət qəbul edilir. 
Standart mayenin eyni şəraitlərdə axma müddəti adətən əvvəl-
cədən təyin edilir. Özlülük Puazeyl bərabərliyinə görə  təyin 
edilir: 
 
                     









l
r
P
Q
8
4
   .   .   .   .   .   .   .   .      (58) 
 
burada: Q – axan mayenin həcmi; 
 P – xarici təzyiq; 
 r – kapillyarın radiusu; 
 τ – axma müddəti; 
 l – kapillyarın diametri;  
 η – özlülük. 
 
Eyni kapillyarda digər bərabər  şəraitlərdə ölçülən iki 
mayenin (standart və tədqiq olunan) özlülüyü 
d
d



0
0




 kimi 
nisbətlərə aid olacaqdır, buradan isə, tədqiq edilən mayenin 
özlülüyünü aşağıdakı şəkildə təyin etmək olar: 
 
                         
0
0
0
d
d







   .   .   .   .   .                   (59) 

---

 
331
 
burada:  η
0
  və  η – standart və  tədqiq edilən mayelərin 
özlülüyü, puaz, (
2
m
san
N

); 
             d
0
  və d – standart və  tədqiq edilən mayelərin 
sıxlığı, q/sm
3
, (kq/m
3
); 
            τ
0
 və τ – standart və tədqiq edilən mayelərin axma 
müddəti, san. 
 
Kapillyar viskozimetrlərin köməyi ilə ət-sümük həlimi və 
texniki fibrinsizləşdirilmiş qan üçün özlülüyün temperaturdan 
asılılığı, eləcə  də  bəzi təbii  şirələrin, məsələn, təbii üzüm 
şirəsinin özlülüyü öyrənilmişdir. 
 
5.4.1.5. Diyircəkli Qeppler viskozimetri 
 
Bu cihaz 10 altlığının və 11 tənzimləyici vintinin köməyi 
ilə viskozimetr, termostatlaşdırıcı köynəklə birlikdə çevrilə 
(ölçməni təkrar etmək üçün) və 10
0
 bucaq altında maillənə 
bilər ki, bu da diyircəyin düz düşməməsindən qaçmaq məqsə-
dini  şərtləndirir. Cihaz adətən altı müxtəlif diyircəklə  təchiz 
olunur ki, bunların da xarakteristikaları qabaqcadan təklif edilir 
(şəkil 38). 
Ölçmə metodikası:
  Tədqiq edilən mayeni borucuğa elə 
keçirilir ki, onun tərkibində hava qabarcıqları olmasın. Təq-
ribən 30 dəq.  ərzində, verilən temperaturda termostatlaşdırılır 
və 10
0
  əyir diyircəyə, sərbəst olaraq mayeyə düşmə imkanı 
verməklə, viskozimetri 10
0
 mailləşdirilir. Diyircək, işarələnmiş 
yuxarı nöqtəyə (yuxarı ölçü) toxunan zaman saniyəölçəni işə 
salır və diyircək işarələnmiş  aşağı nöqtəyə çatdıqda saniyə-
ölçən dayandırılır.  
Viskozimetri çevirməklə  və strukturun bərpası üçün la-
zım olan zamanı gözləyərək, ölçmə bir neçə dəfə yerinə yetir-
məklə təkrarlanır. 
Hesabat Stoks bərabərliyinə görə aparılır: 

---

 
332
 
             











9
2
1
2
g
d
d
r
H
V
  .   .   .   .   .         (60) 
 
burada: V – diyircəyin düşmə sürəti; 
             H – nişanlar arasındakı məsafə (diyircəyin yolu); 
             τ – diyircəyin nişanlar arasındakı  məsafədən 
düşmə müddəti; 
             r – borucuğun radiusu; 
            d  və  d
1
  – uyğun olaraq diyircəyin və mayenin 
sıxlığı; 
            R – ağırlıq qüvvəsinin təcili; 
            η – özlülük. 
 
Adətən, ölçmə hər hansı bir mayeyə nisbətən aparılır, on-
da hesabat sadələşir və özlülük aşağıdakı  bərabərliklə hesab-
lanır: 
 
                        




0
0
1
0
d
d
d
d







   .   .   .   .   .   .         (62) 
 
burada: η
0
 və η, τ
0
 və  τ – uyğun olaraq standart və tədqiq 
olunan mayelərin özlülüyü (puaz, (
2
m
san
N

)) və 
diyircəyin düşmə müddəti (san). 
 d, d
0
 və d
1
 – standart və tədqiq olunan mayelərdə 
diyircəyin sıxlığı, (q/sm
3
, kq/m
3
); 
 
Ədəbiyyat mənbələrində, müxtəlif qida kütlələri üçün 
diyircəkli viskozimetrdə yerinə yetirilmiş  tədqiqat işlərinin 
çoxsaylı nəticələri əks etdirilir. 
Qənnadı sənayesində kakao yağının 35
0
 C-dən 50
0
C özlü-
lüyün temperaturdan asılılığı, eləcə  də karamel patkəsi və  şə-
kər-patkə  şərbəti üçün özlülüyün quru maddələrin kon-

---