Microsoft Word içindekiler doc

Cengiznâme Hakkında Bazı Değerlendirmeler 
19 
Mısır’da padişah oldu. Onun oğlu Sultan Kayda idi, o da Mısır’da padişah oldu. (45r) Onun oğlu Sultan Mevlid idi, o da Mısır’da 
padişah oldu. Onun oğlu Sultan Ebulgas idi, o Antakya’da padişah oldu. Onun oğlu Sultan Selim idi, o da Antakya’da padişah 
oldu. Onun oğlu Sultan Sadak idi, o da Antakya’da padişah oldu. Onun oğlu Ebu’lhak idi, o Medâyin’de padişah oldu. Onun oğlu 
Sultan Osman idi, o da Medâyin’de padişah oldu. Onun oğlu Sultan Celâleddin idi, o Kostantini’ye padişah oldu. Onun, iki oğlu 
var idi. Birisini adı Edhem be birisinin adı Baba Türkeş idi. Baba Türkeş Ka’be’de padişah oldu. Baba Türkeş ‘in oğlu Terme 
adında idi. Bu Terme, İdil Çayık’da oturdu. Onun oğlu Kazıçı adında idi, o da İdil Çayık’da oturdu. Onun oğlu İslâm Kıya, o 
(45v) da İdil Çayık’ta oturdu. Onun Oğlu Kadir Kıya, o da İdil Çayık’da oturdu. Onun oğlu Kutlu Kıya, o da Kum Ken’de 
oturdu. Onun oğlu İdige Bey, rahmetu’llahi ‘aleyhim ecma’in (Allah’ın rahmeti hepimizin üzerimize olsun).Kutlu Kıya’nı Urus 
hanı şehit etmiştir. Ama Baba Tükles’in dört oğlu var idi. Biri Ka’be de padişah oldu ve biri Ka’be’nin sağ yanında yatıyor ve 
biri Ürgenç’te yatıyor ve Kırım’da yatıyor. Üç Ötlük’te Baba Tükles’in bir rivayetini bilen üç oğlu var idi. Birinin adı Abbas idi. 
Ka’be’nin sağ yanında yatıyor. Birinin adı Abdurrahman Hoca’dır. O da Ka’be’de yatıyor ve birinin adı Terme’dir, oda İdil 
Çayık’da aldı. Peygamber salla’lahu ‘aleyhi ve sellemin mübarek kabirlerinden Seyyid Nakıba’ya ses vermiştir.  İkinci ‘Alim 
Murtaza Seyyid’tir. Üçüncü aziz keramet Baba Tükles Ata’dır. Özbek Han Müslümanlar arasında Örek Çoran’ın Ka’be-i 
Şerifliğe göndermiştir. Orada bu üçünü alıp gelerek Müslüman yapmıştır. Vallâhü a’lem. Ama İdige Bey, Toktamış Han’ın 
ulusunu tanıdı, bildi. İdige Bey’in oğlu Nurazin Mirza’dır mve çocuğunun ulusunu tanımıştır, bilmiştir. (46r) Mecâlis ve’l 
mekan(meclisler ve mekanlar) beyanından bir bölüm. Şimdi bilesiniz ki yurtlardan Buhara, Bulgar Han’ın yurdudur. Tura, Urus 
Han’ın yurdudur. Çermişen, Ömer Hoca Han’ın yurdudur. Üy Üzen, Toktamış Han’ın yurdudur. Cim Cayık arası, Cenibek 
Han’ın yurdudur. Ak İdil Boğazı, Kara Han ile Boğra Han’ın yurdudur. Ak Tübe, Baçman Han’ın yurdudur. Yöçi denilen, onun 
küçük erkek kardeşi olur idi. Meskev, Çagan Han’ın yurdudur. Tıvtı Boğazı’ndan aşağı Almalı Ata’ya kadar idi. İşte bu Ufa 
Boğazı, Tire Han’ın yurdudur. Ondan sonra yine. Tura Dağı’nın üstünde Ulu oba vardır. Tire Han’ın sarayının yeri işte orasıdır. 
Serâyçık, Çalpak Han’ın yurdudur. İncir, Hekim Han’ın yurdudur. Hekim Han ‘ı yer, toprak yuttu. Üç yıl kadar sesi gelerek yattı. 
Ondan sonra gelmedi. Açtarhan, Temir Kutlı Han ‘ın yurdudur. Kili budur, Berke Han’ın yurdudur. Kazan, Şagalı Han’ın 
yurdudur. Zey Boğazı, Bulgar Han’ın yurdudur. Vallâhü a’lem(Allah’a yemin olsun ki; her şeyi en iyi bilen odur). (46v) destanın 
beyanında tarih yedi yüzde idi. Aksak Temir Bulgar şehrini Abdullah Han’dan aldı. Abdullah Han‘ın iki oğlu var idi. Biri Altun 
Bey, Biri Alim Bey’dir. O, haydutluktan sonra gelip Kazan deryası üstünde kale yaptılar, şehir kurdular. O halk, yüz on dört yıl 
orada durdu. Sonunda o yeri beğenmediler. Oradan göçtüler. Kazan suyunun boğazında şehir kurdular. Yüz elli sekiz yıl orada 
oldular. Müslüman hanın nesli, soyu orada kesildi. Kazan şehrinde han yok oldu ise, o zamanda kâfir Urus’un elinde Şıgalı Han 
tutsak idi. Müslümanlar gidip onu getirdiler. Kazan şehrinde Hanlığın başına getirdiler. O Kazan’da otuz üç yıl hanlık sürdü. 
Ondan sonra kâfir Urus hazırlanıpaskeri ile Kazan şehrini almaya geldi. Kaltalı Çoban idi, yedi yıl boyunca vuruş, yokuş yaptı, 
savaştı. Müslümanları alamadı. Yine Kazan şehrini almadan önce Züye suyunun boğazında kâfir Urus kale kurdu. her şeyinin, 
malını, silahını, yiyeceğini oraya loydu. Ondan (sonra Şıgalı Han gidip Urus’a casusluk yapıp, Urus Han ile Müslümanlar’dan 
barutunu bildirmeden, haber vermdeb toplayıp; barutlara su koydurdu. Kazan şehrini Urus’a verdi. Müslümanların bu (47r) işten 
haberleri yok idi. Çok insan mahvoldu, yok oldu. Yine o bozgunda sonra Urus Hanı Kazan’a hükmetti. O zamanda tarih dokuz 
yüz altmış birde idi. Kazan vilayetini kâfir Urus pazar günü aldı. Burç, akrebin ikinci günü idi. Sıçan yılında idi. Şimdi Kazan 
şehrinde yurda hâkim olan hanların adları bunlardır: Önce Abdullah Han’ın oğlu Altun Bey . Ondan sonra Mahmud Han, ondan 
sonra Memtek Han, ondan sonra Halil Han, ondan sonra İbrahim Han , ondan sonra İlham Han, ondan sonra Muhammed Emin 
Han, ondan sonra Mamuk Han, ondan sonra Abdüllatif Han, ondan sonra Sahib Keray Han, ondan sonra Safa Keray Han, ondan 
sonra Ali Han, ondan sonra Öteş Han, ondan sonra Yadigâr Han. Ama Yadigâr Han zamanında dokuz yüz elli yedide; güneş 
tutuldu. Ondan sonra Şagalı Han, ondan sonra kâfir Urus aldı. Ondan sonra tarih bin onda idi. Büyük açlık oldu. Ondan sonra 
tarih bin on yedide idi. Kinez Mıtri düşman oldu. Tavuk yılı idi. Ondan sonra tarih bin yirmi dörtte idi. Çanalı düşman oldu. 
Tavşan yılı idi. Ondan sonra tarih bin elli de idi. Kuvvetli, güçlü ordusu oldu. Yılan yılı idi. Ondan sonra tarih bin elli üçte idi. 
Kinez Miheylâ han oldu. Koyun yılı idi. Ondan sonra tarih bin altmış beşte idi. Salgın hastalık oldu. At (47v) yılı idi. Ondan 
sonra tarih bin yetmiş birde idi. Urus ile Başkurt düşman oldu. Pars yılı idi. Ondan sonra tarih bin yetmiş dokuzda idi. Kazak 
Urus ile düşman oldu. İt(köpek) yılı idi. Ondan sonra tarih bin seksen dokuzda, gökyüzünde bir parlak büyük yıldız ortaya çıktı. 
Günden güne parlaklığı arttı. Tam tamına kırk gün, kırk gece durdu. Gün doğusu tarafından doğup, gün batısı tarafına gider idi. 
Türlü renkli yıldız idi. Mavili, yeşilli, kırmızılı idi. Gören insanlar şaşırıp kalıp; bu ne türlü bir izdir diye ağlaşır idiler. Bütün 
dünya halkı; büyük-küçük, kâfir-mü’min, bu yıldızı açıkça gördüler. Maymun yılı idi. Ondan sonra kâfir Urus ülkesinde türlü 
fitneler, karışıklıklar ve farklı kavgalar meydana gelmeye başladı. Yani kâfir Urus bütün beyleri toplayıp ortaklık edip; nöbetler, 
karakollar koyup, kendinin elinin altındaki Müslümanları vaftiz etmek niyetine girdiler. Birçok Müslüman, şerefli, soylu, asil 
İslâm dininden ayırıp; dinden çıkardılar. Büyük karışıklıklar olmaya başladı. Çok yerlerde vuruş, tokuşlar; savaşlar da oldu. 
Sonunda Hak Sübhânehü ve Tealâ’nın gücü, kudreti ve rahmeti ile o kötü ortaklık yapan kâfirlerin kendilerini helâk etti. Kendi 
aralarında kargaşa salıp kâfir Urus bir birini Meskev (Moskova) şehrinde mahvettiler, birbirlerine karşı oldular, kavga ettiler. O 
kötü birleşmeyi yapan fidor adlı han idi. Hak Tea’lâ onu genç yaşında helâk etti. Ondan sonra tarih bin doksan (48r) Bir de idi. 
Kâfir Urus tahtında iki han hanlığa oturdu. Ağabeyi kardeşi, ikisi bir dönemde, bir zamanda tahta geçip, ülkeye hükmettilerit yılı 
idi. Birisinin adı İvan ve yine ikincisinin adı Pitr idi. İkisi de Aleksey Han’ın oğlanları idi. Ondan sonra yine tarih bin doksan 
birde idi. Şu iki hanlığa oturdıklarında, it yılında idi. Başkurt halkının arasında bir Müslüman kerâmeti ile ortaya çıktı. Halkı dine 
çağırır idi.Evliyalâr kerâmetide kendinde var idi. O hanı Seyit Cafer Han diye çağırır idiler. Sonunda gidip halk oğlu Başkurt 
halkı, o hanı hana saymayarak dışladılar. Onun emirlerince yürümediler.(sözünü dinlemediler.) Kâfir Urus’a casusluk edip, kâfiri 
sevip, kâfir Urus’a geri dönüp geldiler. Sonunda Hâk Subhânehü ve Te’alânın gazabının kahrı, hükmü ile kâfir Urus’un elinde 
bağlı kalıp aciz oldular, mahvoldular. Casusların, gammazların işi işte böyledir. Onda sonra tarih bin yüz altıda idi. kâfir Urus, 
Azavi aldı. Onsekiz yıldan sonra geri döne döne Müslümanlar geri aldılar. Ondan sonra tarih bin yüz on dokuzda idi. Başkurt 
düşman oldu. Çıdur Aristav denilen Urus kâfir başladı, öncü lider olup yürüdü. Sonunda gidip Başkurt Kazan halkı arasına geldi. 

---