Microsoft Word Irevan-son redakte 05. 01. 2015. doc
Yüklə 2,42 Mb. Pdf görüntüsü
|
132 oyanmağa başladı. Onlar artıq bu şəkildə yaşamağın mənasız olduğunu düşünməyə, çarə axtarmaq barədə fikirləşməyə başlamışdılar. Necə deyərlər, müvəqqəti də olsa milli şüurları oyanmışdı. İrəvan müsəlmanları özlərində güc taparaq bir yerə toplaşdılar. Şəhərdə könüllülər dəstəsi yarandı. İs- lamiyyət adı ilə bir yerə yığışan müxtəlif millətlərin nümayəndələri silaha sarıldılar. Onlar gecə ikən ermə- nilərə qarşı yürüşə çıxmaq qərarına gəldilər. Ancaq müsəlman ağsaqqalları bu məsələdən xəbər tutan kimi onları nəsihət və məsləhət yolu ilə hücumdan çəkindir- məyə çalışdılar. Bu zaman hələ də erməni məhəlləsin- də 30-40 müsəlman ailəsi qalmışdı. Döyüşlərin beşinci günü onlar hökumətin və məmurların mühafizəsi altın- da şəhərin müsəlman hissəsinə köçürüldülər. Ancaq yenə də tərəflər arabir bir-birlərinə atəş açırdılar. Bəzi yerlərdə ermənilər səngərlərdə gizlənib mü- səlmanları güdür, müsəlmanlar da erməniləri izləyərək hədəfə alırdılar. Səngər döyüşlərində ermənilər daha öndə idilər. Çünki onların əksəriyyəti hərbi xidmət keçmiş, silahla düzgün rəftar etməyi öyrənmişdilər. Daşnak döyüşçüləri ən müasir silahlara malik idilər. Müsəlman könüllülərinin bəzilərinin, ümumiyyətlə, si- lahı yox idi. Silahların isə əksəriyyəti işləmirdi... An- caq onların arasında ətraf kəndlərdən gəlmiş bir neçə mahir atıcı da var idi. Bu döyüşlərdə ermənilər daha çox itki verdi. Onlar mumdan düzəldilmiş oyuncaq kimi bir zərbə ilə yerə sərilirdilər. Döyüşün gedişində məlum oldu ki, ermənilər qorxaq və cəsarətsizdirlər. Belə ki, onların əksəriyyəti Bakıdakı, Naxçıvandakı hadisələr zamanı canlarını götürüb İrəvana gəlmiş və döyüşlərə təsadüfən düşmüşdülər. Ruhən sındırılmış 133 bu insanlar qorxa-qorxa döyüşə girir və məhv olurdu- lar. Ermənilərin itkilərinin çox olmasının başqa bir səbəbi isə onların sərxoşluq etmələri ilə bağlı idi. Belə ki, erməni əsgərlərinə əvvəlcədən istənilən qədər araq, çaxır və s. alkoqollu içkilər verilmişdi. Hər öldürülən müsəlmana görə erməni əsgəri alkoqollu içki ilə "mü- kafatlandırılırdı". Buna görə də onlar hərdənbir bayıra çıxaraq havaya bir atəş açır və yalandan "bir müsəlman vurdum" deyib, içki tələb edirdilər. Beləliklə, onların bütün güllələri havayı gedir, məzhəkə qəhrəmanına çevrilirdilər. Bu gün də ermənilərin İrəvan davasındakı “qəhrəmanlığı” xalq lətifəsi kimi səslənir. Xülasə, səngər davaları başa çatdı. Naxçıvanda sülh və barışıq elan olunması xəbəri İrəvan erməni- lərinə və müsəlmanlara çatdı. Hökumət də yuxudan oyandı, tərəflərin yorulduğunu və onların ovqatını gö- rüb, İrəvan şeyxülislamına və yepiskopa teleqraf göndərərək hər ikisini eyni vaxtda şəhərə dəvət etdi. May ayının 31-də onlar şəhərə gəldilər. 1905-ci il 31 may tarixində çap olunan bir qəzetdə deyilir: "May ayının 31-də erməni və müsəlmanların ali qonaqlarından ibarət barışıq heyətinin gəlişi münasibətilə şəhər bəzədildi. Yüksək rütbəli şəxslər və yerli böyüklər tərəfindən qarşılanan qonaqlar Abbas- qulu ağa İrəvanskinin evinə yollandılar. Bu məhəllədə müsəlmanlar az idi, onların əksəriyyəti şəhərin digər hissələrinə köçmüşdü. Bazarın böyük hissəsi erməni məhəlləsində yerləşdiyindən, burada alış-veriş dayan- mış və müsəlmanlar bir nəfər kimi həmin bazardan üz döndərmişdilər. 1905-ci ilin iyun ayının əvvəllində şeyxülislam və yepiskop bulvara çıxaraq camaatın qarşısında moizə 134 oxuyub nəsihət verməyə başladı. Yalnız bundan sonra, daha doğrusu, müvəqqəti sülh bağlanandan sonra əhali bazara çıxıb alış-veriş etməyə başladı. Bağda qalan bir neçə bağban da şəhərə qayıtdı. Amma bu barışıq uzun çəkmədi. Bir neçə gündən sonra yenidən bazar və dükanlar bağlandı, gediş-gəliş kəsildi. Sanki bütün şəhər donmuşdu. Hamı qorxu və həyəcan içində idi. Müsəlmanların məhəlləsində ermə- nilərin bir neçə anbarı çapılmış, erməni məhəlləsində isə müsəlmanların evləri yağmalanmışdı. Üstəlik, er- məni komitəsi tərəfindən azərbaycanlıların yaşadıqları kəndlərə hücum etmək əmri verilmişdi. Son xəbərlər - İrəvan ətrafında iğtişaş yaratmaq üçün ermənilər Baş Qərargah yaratdı. İğtişaş planı hazırlandı. Bölük komandirləri təyin olundu və hansı dəstənin hansı məntəqəyə hücum edəcəyi müəy- yənləşdi. İrəvan müsəlmanları yenə qorxu və vahimə içindəydi. Qırğının baş verəcəyi anı gözləyirdilər. Arabir şəhərin ayrı-ayrı nöqtələrindən güllə səsi eşidi- lirdi (İrəvandan gələn xəbərlərdən və İrəvan əyan- larının hərbi bilgilərindən məlum olur ki, ermənilər müsəlmanları aldadıblar. Onlar müsəlmanların başını qatıb, nəzərdə tutulmuş hücuma keçmək üçün müxtəlif nöqtələrdən tüfənglərlə atəş açıblar ki, müsəlmanlar çaşbaş düşsünlər. Bu, müharibələrdə sınaqdan keçmiş üsuldur; əgər komandir düşmənin bir cinahından hücuma keçmək istəyirsə, düşmənin digər cinahından seyrək atəşlərə başlayır ki, onu başqa tədbirlərə əl atmaqdan çəkindirsin). Buna görə də müsəlmanlar həmin atəşlərə fikir vermədən öz işləri ilə məşğul idilər. Digər tərəfdən, müsəlmanlar bir-biri ilə dil tapa bilmir və onların arasında ciddi ixtilaflar hökm sürürdü. Bu zaman 135 İrəvan əyan-əşrəfi də xalqı firqələrə parçalayır, hər kəs özü başçı olmaq istəyirdi. Onların arasında gedən şiddətli mübarizə hadisələri proqnozlaşdırmaq imkanı vermir, camaatı işindən-gücündən ayırırdı. Buna görə də şeyxülislam xanlara və əyanlara xitabla oxuduğu moizəsini lənətlə tamamlamalı olmuşdu: "Cəmaat, biz bu şəhərə gəldik ki, bir-birinə kin bəsləyən iki milləti barışdıraq, lakin əyanlar rəhbərlik və firqəbazlıq xatirinə münaqişənin qarşısını almağa imkan vermirlər. Lənət olsun İrəvan əyanlarına! Lənət!" (Tarixi məlu- matlardan aydın olur ki, öz ata-babalarından təkəbbür xəstəliyini miras almış İrəvan əyanları indi də o cürdürlər. Ermənilər onları aradan götürmək fikrində idilər, onlar isə bəylik, xanlıq iddiası ilə baş qatırdılar. Ar olsun, o şəxslərə ki, atalarının səhvlərini təkrar- layır və qurumuş ağacları göyərtmək istəyirlər). Həmin günlərdə milli məsələləri həll etmək məqsədi ilə fərmandarın yanına getmək üçün rəhbər seçilirdi... Məclisdə iştirak edənlərin hər biri öz namizədliyini irəli sürür və xalqın rəhbəri olmağa çalışırdı. Layiqli bir iş görməyənlər dəridən-qabıqdan çıxır, ağzı köpüklənə-köpüklənə millətdən, xalqdan danışırdı. Xalqa ağalıq etmək kimi xam xəyala düşən bu insanlar əməl paltarı geyinmək istəyirdilər. Onların hər biri özünü tayfasının böyüyü kimi tanıdaraq, layiq olmadığı surətdə, xalqın da böyüyü olmaq fikrindəydi (Əziz müxbirim! İrəvanda hər kəsin özünü rəhbər gördüyü üçün xalqa rəhbər olmaq fikrinə düşməsindən darılma. Çünki islam dünyasının harasına baxsan, bu cür insanları görəcəksən. Bu da bəzi müsəlmanlarda hümmət, insanpərvərlik olmamasından irəli gəlir. Bizim bu xüsusiyyətlərimiz XI əsrdə baş verən Yüklə 2,42 Mb. Dostları ilə paylaş:
|