Microsoft Word kitab-son ayten ?N son variant- nadir m doc
Yüklə 1,67 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Az ərbaycan Milli Kitabxanası
- Multilinqval
Azərbaycan Milli Kitabxanası 28 Bir qədər haşiyəyə yol verərək, onu da qeyd edək ki, qeyri-taksonomik dəyərləndirmə üzərində nəşət tapan təsnifatlar mahiyyət etibarı ilə kontrastiv araşdırmalara yetərincə yaxınlığı ilə seçilirlər. Multilinqval araşdırmaları ehtiva etməsindən dolayı, istər kontrastivistika, istər müqayisəli-tarixi, istərsə də tipoloji və areal dilçilik sahələrinin dəyişməz bir ortaqlığı malik olduqlarını önə sürən İ.P.Susov (kursiv bizimdir – A.H.) bununla belə, bu sahələrin eyniləşdirilməsini qətiyyən doğru olmadığını vurğulamış və sonuncuları (yəni, müqayisəli-tarixi; tipoloji və areal dilçilik sahələrini) konfrantativ dilçilikdən fərqləndirən ən mühüm özəlliklər arasında, məhz, onların müxtəlif parametrlərə əsasən dillərin təsnifatlandırımasını təklif etməsini qeyd etmişdir. 1 Başqa sözlə, dillərin müqayisəsi zəminində ortaya çıxıb təsnifati bölgü təqdim etməyən araşdırmaların kontrastiv və tipoloji dilçilik sahələrinin aralıq zonasında qərar tuta biləcəyini söyləmək daha doğru olardı. İstənilən halda, tipoloji dəyərləndirmələrin qarşısında qoyulan müvafiq tələblərə uyğunluq baxımından təhlillərə cəlb edildikdə, istər Amerika dilçilərinin,istər Praqa funksionalistlərinin xarakteroloji yanaşmalarını tam anlamda tipoloji klassifikasiya qismində səciyyələndirmək bir qədər çətindir. Belə ki, 1)burada istənilən tipoloji təsnifat üçün vacib olan «istinad modeli», «prototip» məsələsi yetərincə həll olunmamışdır; 2)bu təsnifatlar bir çox halda istənilər növ bölgü üçün məqbul bilinən və ya icazə verilən kriteri yayğınlığı limitini aşır; 3)bu təsnifatlarda, əsasən (daha öncəki təhlillərdən məlum olduğu kimi,istisnalar yox deyil), uğurlu sistematizasiya 1 Сусов И.П.Введение в теоретическое языкознание.http://www.russian. slavica.org/article12.htm. Azərbaycan Milli Kitabxanası 29 üçün vacib olan iyerarxik dəyərləndirmələrə öncüllük tanınmamışdır. Bu mənada, iki əsrə yaxın vaxt ötməsinə baxmayaraq, Humboldian yanaşmanın hələ də öz aktuallığını itirməməsi təsadüfi görünmür. Tədqiqatın irəlidəki bölümlərində «tipoloji təsnifat nədir?»; «onun bölgü kriteriləri hansı prinsiplərə əsaslan- malıdır?» «tipoloji dəyərləndirmə zamanı dil hansı zaman koordinatları çərçivəsində dəyərləndirilə bilər?» və s. bu kimi sualları cavablandırmağa çalışarkən, biz, dolayısı ilə «linqvistik tipologiya – taksonomik təsnifatlandırma, yoxsa, sistematizasiya və ya xarakteroloji təsvirdirmi?» - sualından doğan problemlərin digər aspektlərini də işıqlandıracağımızdan, bu məqamda, sonuncu problemlə bağlı gəldiyimiz, sadəcə, ilkin nəticə ilə paylaşmaq istərdik. Deyilənlər əsasında məlum olur ki, klassik humboldtian klassifikasiyasının artıq tarixə gömülməli olması və yerinə yeni linqvistik düşüncənin ortaya qoyduğu novator ideyalara əsaslan təzə bölgü sistemlərinin yaradılmasının vacibliyi ilə bağlı səsləndirilən bir çox fikirlərdəki, bir növ, barışmaz qətiyyətə rəğmən, meydana gələn klassifikasiyaların və təklif olunan təkmilləşdirmə model- lərinin böyük əksəriyyəti Humboldt təsnifatının haqlı uğurunu təkrarlaya bilmədi. 1.2. Terminoloji qarışıqlıq-tipoloji araşdırmaların obyektivliyinə xələl gətirən amil kimi Linqvistik tipologiyaya dair ədəbiyyatda, bir qrup alim tərəfindən səsləndirilən mülahizələrdə zaman-zaman özünü göstərən skeptik münasibət (daha konkret olaraq desək, ümumiyyətlə, morfoloji təsnifatın əhəmiyyətinə şübhəli yanaşma) halları, zənnimizcə, həmin təsnifatın gərəkliliyi Azərbaycan Milli Kitabxanası 30 problemindən daha çox, onun real dil materialına tətbiqi şəraitində ortaya çıxan uyğunsuzluqlardan qaynaqlanır. Bu mənada «linqvistik tipologiyanın perspektivəri ilə onun nailiyyətlərinin kəskin təzad» yaratdığını qeyd edən G.A.Klimov tamamilə haqlıdır: «Tipoloji nəzəriyyənin inkişafında əyləc rolunu oynayan əsas amillərdən biri, dil tipi anlayışının kifayət qədər işlənilməməsidir» 1 . İstər aqlütinativ və flektiv quruluşlu konkret dillərin qrammatikalarının, istərsə də dil nəzəriyyəsinə aid ədəbiyyatın təhlili belə bir nəticəyə gəlməyə imkan verir ki, tədqiqatçıların çoxu ya 1) tədqiqat obyektini təşkil edən dil materialarında həmin dilin struktur özəllikləri ilə bir araya sığmayan tipoloji sapma elementlərinin üzərindən sükutla keçir, ya da 2) həmin elementlərin mənsub olduğu dil tipi ilə araşdırma obyekti olan dilin struktur quruluşu arasında, ümumiyyətlə, əsaslı fərqin mövcud olmamasını göstərirdilər. Yaranmış anlaşılmaz vəziyyətin arxasında bir çox səbəblər durur ki, onlardan birini «linqvistik tipologiyada terminologiya problemi» olaraq səciyyələndirə bilərik. Əslində, morfoloji təsnifata dair tədqiqatların qeyri- bitkinliyinin məntiqi davamı kimi ortaya çıxan terminologiya problemi bu dilçilik sahəsi üçün, özlüyündə bir növ «qapalı dairə» effekti verən məsələyə çevrilmişdir. Belə ki, istilahlardakı vahid standartların müəyyənləşməməsindən qaynaqlanan qeyri-dəqiqlik yeni məna dolaşıqlıqlarına da yol açır ki, bu da, öz növbəsində, tipoloji araşdırmaların birmənalı nəticə əldə etməsinə ciddi maneələr törədir. Tipoloji proseslərin müxtəlifliyindən törəyən bəzi istilah dolaşıqlığı hallarının köklərinin daha dərin mət- ləblərə varmasından dolayı, fikirlərimizi əyaniləşdirmək 1 Климов Г.А. О понятии языкового типа // Вопросы языкознания, 1975, №6, стр. 21. Yüklə 1,67 Mb. Dostları ilə paylaş:
|