Microsoft Word kitab-son ayten ?N son variant- nadir m doc
Yüklə 1,67 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Az ərbaycan Milli Kitabxanası
Azərbaycan Milli Kitabxanası 61 Tipoloji rekonstruksiyanın dillərin qohumluq əlaqələ- rinin təsbiti işində müstəsna rol oynaması haqqında faktın danılmazlığı fonunda, suallarımız yaranan anomaliya hallarının əks məcralı təsiri ilə bağlı ehtimalların dəyərləndirilməsi və eyni zamanda, ulu və müasir dillərin struktur özəlliklərinin bu iki klassifikasiyasının qarşılıqlı əlaqəsi aspektində müəyyənləşdirilməsi ilə bağlıdır. 1 Nə qədər paradoksal görünsə də, bəzi dillərdə müşahidə edilən tipoloji tendensiyaların onların «qohumluq» münasi- bətlərinə təsirsiz ötüşməməsi ilə bağlı fərziyyələrin mövcudluğu, tədqiqat obyektimizdən dolayı, bu problemin şərhi zərurətini doğurur. Belə ki, ingilis dilinin müasir struktur quruluşunu və onun hind-Avropa dilləri ailəsindəki mövqeyini dəyərləndirən Q.N.Vorontsova məsələ ilə bağlı iku tam əks qütblü fikirlərin mövcudluğuna diqqət çəkmiş, «bəzi tədqiqatçıların ingilis dilinin öz inkişafında, fleksiya sisteminin hind-Avropa dilləri üçün mümkün olan «itirilmə sərhədləri»ni aşdığından, bu dilin artıq hind-Avropa ailəsinin üzvü hesab edilməsinin yolverilməz»liyini iddia etdikləri halda, «digərlərinin hələ də israrla müasir ingilis dilini flektiv dil adlandırdıqları»nı bildirmiş; mötədil mövqe tutan araşdırıcıların isə «ingilis dili tipli (o cümlədən, ingilis dilinin özünün) dilləri daha çox analitik языков? (К вопросу о строе языка кечуа). // Вопросы языкознания, 1969, №5, стр.51-54.). Башга сюзля, ещтималларын ясасында щяр щансы бир типолоъи тямайцлцн, сапма фактларынын «кямиййят→кейфиййят» кечиди сайясиндя, диэяр типолоъи тенденсийа иля явязляня билмяси мцмкцнлцйц вя бунун няти- жясиндя «йени дил»ин мейдана эялмя имканында олмасы фярзиййяляри дурур. 1 Артыг гейд едилдийи кими, бизи, илк олараг, гощум диллярин типолоъи гурулуш бянзярлийи дейил (бу мясяля иля баьлы дилчилийимиздя сон дюврляр хцсуси арашдырмалар апарылмагдадыр. (бах: Гулийев Т. Алтай дилляринин гощумлу- ьу мясяляси.Б.,2006.), щямин диллярин структур тякамцлцндя кечдийи йолда газандыглары охшар вя йа фяргли мащиййят кясб едян жящятляр мараглан- дырыр. Azərbaycan Milli Kitabxanası 62 dil adlandırıldığını», bunun isə ingilis dilinin praktiki olaraq «fleksiyadan az qala tamamilə məhrum olmuş» və ya «rudiment şəklində az sayda fleksiyanı mühafizə etmiş» dil olması anlamına gəldiyini qeyd etmişdir(kursiv bizimdir – A.H.). 1 Göründüyü kimi, «analitik» və «flektiv dil» anlayış- larını qarşı-qarşıya qoymaqla, sanki beşinci dil tipinin mövcudluğunu önə sürən və bununla da artıq daha bir problematik məqam ortaya çıxarmış olan tədqiqatçılar, eyni zamanda digər «qaranlıq» mətləb haqqında bəhs etməklə, dolayısı ilə qohum dillərin fərqli tipoloji quruluşa malik ola bilmə ideyasının heç də yalnış olmadığını önə sürmüşlər. Digər tərəfdən, tam əks mövqe nümayiş etdirərək flektiv dillərdəki tipoloji sapma elementlərinin dəyərləndirilməsi fonunda, bu anomaliyaların kəmiyyət mərhələsindən keyfiyyət perioduna keçə bilməsini istisna edən dilçilər də, fikirlərinin əsaslandırılması üçün eyni ilə genealoji təsnifat göstəricilərinə üz tuturdular. Belə ki, hind-Avropa ad və fel fleksiyalarının aqlütinasiyadan törədiyni, sonuncuların isə kök quruluşdan başlanğıc götürdüyünü önə sürən F.Bopp, A.Şleyxer və başqalarının ideyalarının yanlışlığını sübuta yetirməyə çalışan A.V.Şirokova, «əgər, ümumiyyətlə, bir … dil tipindən digərinə keçidi; dilin morfoloji struktur tipinin, bütövlükdə, …. köklü dəyişiklikləri mümkün olsa idi, onda ehtimal ki, bir böyük dil ailəsi çərçivəsində eyni ulu dildən şaxələnən, lakin müxtəlif dil tiplərinə məxsus olan ayrı-ayrı dillərə təsadüf etmək mümkün olardı» – fikrini dilə gətirmiş və bu mənada sözügedən dillərdəki iltisaqi elementlərin heç vəchlə relikt formaları olmayaraq, tam əksinə, yeni dövr özəlliklərini təcəssüm etdirdiyini 1 Воронцева Г.Н. Очерки по грамматике английского языка. М., 1960, стр.3. Azərbaycan Milli Kitabxanası 63 iddia etmişdir 1 . Bu əks mövqelər arasında (bizə görə) doğru olanının müəyyənləşdirilməsi üçün isə dil təkamülü nəzəriyyəsinin genealoji təsnifat problemləri ilə kəsişmə nöqtəsinə nəzər salmaq lazımdır. Nə qədər qəribə görünsə də, dilçilik ədəbiyyatlarında dillərin öz «verilmiş» quruluşları çərçivəsində qapanıb qalmayaraq müəyyən struktur anomaliyalar çərgiləməsi ideyası tədqiqatçılar tərəfindən, əsasən, qəbul edilsə də, (həmin ideyanın davamı olaraq meydana çıxan) konkret dillərin kök-iltisaqi-flektiv dil mərhələlərindən keçərək inkişaf tapması ehtimalının eyni səviyyədə tərafdar qazandığını söyləmək olmaz. Başqa sözlə, bəzi hallarda sözügedən məsələ ilə bağlı nəzəriyyənin «praktika»da həllini tapmadığını görmək mümkündür. Belə ki, məsələn: hər hansı bir dilin öz ilkin yaranış formasında flektiv quruluşa malik olması və sonralar yalnız həmin tipin struktur imkanlarının yol verdiyi səpkidə təkmilləşməsi barədə söylənilənlər (bu mənada, O.Yespersenirn hind-Avropa dillərinin «əslən flektivliyi» haqqında irəli sürdüyü mülahizəni xatırlamaq yerinə düşərdi 2 ) dil quruluşunun müəyyən qanunauy- ğunluqlar çərçivəsində təqribi inkişaf modelinə müvafiq dinamikada olması hipotezinə ciddi zərbə vurur. Əgər hər hansı bir dil uzun əsrlər boyu davam edən «kamilləşmə» prosesinin nəticəsində təsbitini tapan deyil, sadəcə, «yaranışdan verilmiş» flektivliyə malikdirsə, deməli, dil təkamülü nəzəriyyəsi ilə bağlı söylənilən gümanlar əsassız iddiadan başqa bir şey deyil?! Göründüyü kimi, məsələ ilə əlaqədar doğan obyektiv 1 Широкова А.В. Сравнительная типология разноструктурных языков. М., 2000, стр.157. 2 Мещанинов И.И. Общее языкознание, Л., 1940, стр.48. Yüklə 1,67 Mb. Dostları ilə paylaş:
|