Microsoft Word P. doc titul doc

__________________Milli Kitabxana__________________ 
90 
 
xassəsi olmasaydı  kənd təsərrüfatı bitkilərinin məhsuldarlığı xeyli 
aşağı düşərdi.  
Su mayelər içərisində ən yaxşı həlledicidir. Canlı orqanizmlərdəki 
kimyəvi reaksiyalar su mühitində baş verir. Bu reaksiyaların bir sıra 
mühüm üstünlükləri vardır. Onlar ətraf mühitin temperaturuna yaxın 
temperaturlarda baş verir, böyük sürətlə icra olunur, ətraf mühiti 
çirkləndirimirlər. Indi alimlərimiz sənaye miqyasında gedən kimyəvi 
reaksiyaları da buna oxşatmağa çalışırlar. 
Elmə çoxdan məlumdur ki, dəniz və okean sularının səth qatı 
Oksigenlə daha zəngin olur. Barents dənizi burada müstəsnalıq təşkil 
edir. Səth qatının oksigenlə  zəngin olmasının  əsas səbəbi periodik 
olaraq əsən küləklərin təsirilə su və havanın bir-birinə qarışmasıdır. 
Biz suyun qeyri-adi fiziki xassələrinin hamısını qeyd etmədik. 
Lakin planetimizdə  həyatın varlığı üçün göstərdiyimiz xassələrin nə 
qədər zəruri olduğunu təsəvvür etmək kifayətdir. 
Su özünü normal maye kimi aparsaydı, onu səciyyələndirən həmin 
qeyri-adi fiziki xassələr olmasaydı Yer kürəsi indiyə  qədər cansız 
kosmik bir cisim kimi qalardı. 
Suya bu xassələri verən nədir? Nə üçün o başqa mayelərin tabe 
olduğu fiziki-kimyəvi qanunauyğunluqların əksəriyyətinə tabe olmur? 
Suyu başqa mayelərdən ən çox fərqləndirən onların molekullarının 
quruluşudur. Su molekulları bir-birini böyük qüvvə ilə  cəzb edirlər. 
Maye halında olan su sadəcə molekullar yığımından ibarət olmayıb, 
bir-birilə möhkəm əlaqədə olan qruptlardan—assosiasiyalardan təşkil 
olunmuşdur. Assosiasiya təşkil edən molekulları ayırmaq çox çətindir. 
Suyun bir sıra anomal xassələrə malik olması da bununla izah edilir. 
Məlumdur ki, su, oksigen və hidrogendən ibarətdir. Lakin öz 
molekulyar çəkisinə və başqa xassələrinə görə bir-birindən fərqli olan 
hidrogenlər və oksigenlər mövcuddur. Həmin oksigen və 
hidrogenlərin müxtəlif cür birləşməsi nəticəsində 40-dan artıq təbiətcə 
bir-birindən fərqli sular əmələ  gətirir.  İşlətdiyimiz su həmin suların 
qarışığıdır. Adi suda hidro- 
 
 
 
  

---

__________________Milli Kitabxana__________________ 
91 
 
gen demək olar ki, ancaq protiumdan, yəni  ən yüngül hidrogendən 
ibarətdir. 
Molekulları  ağır hidrogendən-deyteriumdan ibarət olan suya ağır 
su deyilir. Içdiyimiz suyun hər tonunda 150 q ağır su var. Ağır su nə 
rənginə, nə iyinə, nə  də dadına görə adi sudan fərqlənmir. Onu 
kimyəvi xassələrinə görə  də seçmək çətindir. Fiziki xassələri isə adi 
sudan bir qədər fərqlənir. Ağır su adi sudan fərqli olaraq ən böyük 
sıxlığa 3,8
0
S-DƏ yox, 11,6°S-də malikdir. Ağır suyun tərkibindəki 
deyterium istilik nnüvə reaksiyaları nəticəsində külli miqdarda enerji 
ayıra bilir. Başqa  şərtlər dəyişmədikdə, bu cür yüngül nüvələrin 
sintezi zamanı ayrılan enerji, ağır nüvələrin bölünməsi prosesində 
ayrılan enerjidən 8-10 dəfə çoxdur. 
Bir stəkan sudakı  ağır nidrogen, 300 l benzin yananda verdiyi 
qədər enerji verə bilər. Ağır suyu hazırda adi sudan alırlar və atom 
reaktorlarında neytronları yavaşıtmaq üçün ondan istifadə edirlər. 
Okeanlardakı ağır su ehtiyatı bəşəriyyəti yüz min illərlə enerjiyə olan 
ehtiyacdan azad edəcəkdir. 
Buz və ya qarın əridilməsilə alınan suyun da qəribə xassələri var. 
Sibir alimlərinin apardığı  tədqiqatlara görə, üç ay yarım  ərzində, 
çəkisi və yaşı eyni olan iki müxtəlif toyuqlar qrupunun biri su 
kəmərindən gələn, o biri isə qar və buzu əritməklə alınan su içmişdir. 
Nəticədə, birincilər 272, ikincilər isə 538 yumurta vermişlər. Onların 
donuzlarla apardığı  təcrübə  də çox maraqlıdır. Adi şəraitdə donuz 
balalarının çəkisi 1-1,1 kq, bir ay keçdikdən sonra isə 5 kq-a qədər 
olur. Onları qar suyu ilə təmin etdikdə isə, doğulanda çəkiləri 1,6 kq, 
bir aydan sonra isə 9 kq olmuşdur. 
Tomskda qar suyu ilə suvarılan botanika bağında xiyar məhsulu iki 
dəfə çox olmuşdur. Tomsk Tibb Institutunda qar suyunun, urək-damar 
sisteminin fəaliyyəti və maddələr mübadiləsi pozulan xəstələrə  təsiri 
tədqiq edilir. 25 xəstə üç ay müddətində müəyyən sistemlə ancaq qar 
suyu içmiş, nəticədə onların qanında xulesterinin miqdarı azalmış, 
maddələr mübadiləsi yaxşılaşmışdır. Çəkisi 90 kq olan xəstə  əvvəlki 
qaydada yediyi halda üç ay ərzində 15 kq öz çəkisindən itirmişdir. 
Leninqrad biofiziki A.K.Qumanın apar 
 
 

---

__________________Milli Kitabxana__________________ 
92 
 
dığı  təcrübələrə görə, küçələr buz qırıntıları  olan  suyu  içməyə daha 
çox meyl göstərirlər. Belə suyun bioloji fəallığı nə üçün çoxdur? 
 
Son zamanlar biofiziklər müəyyən etmişlər ki, orqanizmdəki su öz 
quruluşuna görə buza yaxın bir formada olur. Məşhur macar biofiziki 
Sent-Dyerdinin fikrincə, buzlaşdırılmış su həyat üçün zəruridir, canlı 
maddənin fəaliyyətində mühüm rol oynayır. Adi su orqanizmə daxil 
olduqdan sonra «buzlaşır». Buz və ya qarın əriməsilə alınan su da bir 
müddət kristallik quruluşa çox yaxın olur. Xarici görünüşünə görə 
belə maye suya oxşayırsa da, onda Hələ molekulların buzdakı kimi 
qruplaşması halları  hələ qalır. Belə quruluş 30°S-yə  qədər saxlanılır, 
bundan yuxarı temperaturlarda tədricən, 40°S-də isə tamam dağılır. 
Görünür buzabənzər su almaq üçün orqanizm müəyyən enerji sərf 
edir. Ona görə  də bütün canlılar belə suyu hazır vəziyyətdə  qəbul 
etməyi üstün tuturlar. 
A.K.Qumanın fikrincə buzabənzər su yaşlı adamlar üçün daha 
vacibdir. Insan qocaldıqca orqanizmdə buzabənzər suyun istehsal 
olunması zəifləyir. Bu halda orqanizmə buz zərrəcikləri daxil olduqda 
ondakı suyun buzabənzər vəziyyətə gəlməsinə kömək edir və beləliklə 
bədəndə sağlamlaşdırıcı  fəaliyyət göstərir. Bu nöqteyi-nəzərdən 
dondurma və dondurulmuş meyvələr orqanizm uçun çox faydalıdır. 
Son vaxtlar maqnitləndirilmiş sudan da geniş istifadə olunur. Belə 
suyu almaq çox asandır. Adi suyu sabit maqnitin qütbləri arasından 
keçirdikdə o maqnitlənir. Maqnitlənmiş su buxar qazanlarının 
divarlarında  ərp qalmağa qoymur, kimyəvi reaksiyaları sürətləndirir. 
Beton hazırlayarkən həmin sudan istifadə etdikdə onun möhkəmliyi 
orta hesabla 25-30% artır. Ust-Kamenoqorsk yaşayış tikintisi 
kollektivi iki dəfə maqnitlanmiş su işlətməklə bir ildə, beton 
məhlulları hazırlamaq üçun istifadə olunan sementə 500 t qənaət 
etmişdir. Maqnitlənmiş suyun da buzabənzər su kimi bioloji fəallığı 
yüksəkdir. Həmin su ilə bitkiləri suvardıqda onların böyümə sürəti 20-
30% artır. Bu su böyrək daşlarının kənar edilməsinə də kömək edir. 
Qəribə xassələri olan yeni bir su növü də vardır. Bu su akademik 
B. V. Deryakinin rəhbərliyi altında,  
  

---