Microsoft Word qurbanov veis docx
Yüklə 1,11 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 3.2.Az ərbaycan Respublikasının Böyük Qafqaz ərazisind ə da ğıdıcı t əbi ət hadis əl əri v
70
yaranması üçün əlverişli şərait yaradır. Onu da qeyd edək ki, qaramtıl torpaqların çim qatı ilə çimli dağ-çəmən torpaqların çim qatları bir-birindən müəyyən qədər fərqlənir. Çimli dağ-çəmən torpaqlarında çim qatı 8-10 sm-dirsə, qaramtıl torpaqlarda bu qat 15-20 sm arasında tərəddüd üdir. Bu səbəbdən də qaramtıl dağçəmən torpaqlarında bitki kökləri 30-35 sm dərinliyədək daxil olur və maddələr mübadiləsinin, eləcə də çim qatında kül elementlərinin daha çox toplanmasına ə lverişli şərait yaradır. Bitki örtüyü daha gur və sıx inkişaf etdiyi üçün qaramtıl torpaqların yayıldığı ərazilərdə ümumi fitokütlənin miqdarı çimli dağ-çəmən torpaqlarının yayıldığı sahələrə nisbətən yüksəkdir (391-489 t/ha). Bitkilərin yeraltı kütləsi yerüstü kütlədən 10-11 dəfə çoxdur. Torpaq səthinə daxil olan töküntülərin ə sas hissəsi surətlə parçalandığı üçün səthdə demək olar ki, döşənək əmələ gəlmir. Bioiqlim şəraiti ilə əlaqədar olaraq torpaqlarda humifikasiya prosesi qənaətbəxş şəkildə gedir. Təsvir edilən torpaqların üst qatında humusun miqdarı 10-16%, azotun miqdarı 0,51-0,78% təşkil edir. C/N nisbəti 7-9-dan yüksək deyildir. Bu da torpaqlarda üzvi qalıqların yüksək parçalanmasından xəbər verir. Təsvir edilən torpaqlarda mühitin reaksiyası adətən zəif turş, bəzi hallarda isə neytrala yaxın olur. pH-ın qiyməti isə 6,0-6,6 arasında tərəddüd edir. Profilin orta hissələrində mübadilə olunan hidrogenin nisbətən çox olması ilə əlaqədar olaraq mühitin turşluğunun artması müşahidə olunur. Qaramtıl dağ-çəmən torpaqları qranulometrik tərkibinə görə orta və ağır gillicəli olur. Həmçinin torpaqların qranulometrik tərkibində lil və xırda toz hissəcikləri üstünlük təşkil edir. Götürülmüş kəsimlərin qranulometrik tərkibə görə analizinin nəticələrinə əsasən torpağın dərin qatlarına nisbətən üst qatlarında lil hissəciklərinin miqdarı azalmışdır -9-20%, fiziki gilin miqdarı isə 52-58 % təşkil edir. Aşağı qatlara doğru onun miqdarı artır, orta qatlarda zəif gilləşmə əlamətləri müşahidə olunur. Aqroistehsalat baxımından qaramtıl dağ-çəmən torpaqları yüksək məhsuldar yay otlaq sahələrinə aid edilir və əsasən örüş və biçənək sahəsi kimi istifadə olunur.
dərk olunmasında oyrənilən hadisələrin təsnifatının aparılması əsas mərhələlərdən biri sayılır. TFH haqqında movcud təsəvvurlərin sistemləsdirilməsi və onlara qarsı mubarizə islərinin yungulləsdirilməsi ucun bu problemin ayrı-ayrı tədqiqatзılar tərəfindən təzahurlərin müxtəlif təsnifatları verilmis və bu proses indi də davam edir.
TFH-nin formalaşmasını və zərərli təsirini sərtləndirən əsas amillərdən asılı olaraq, coxlu sayda buna oxsar təsnifatlar islənib hazırlanmısdır. Lakin bir qayda olaraq hər bir təklif olunmus təsnifat butun TFH-nin məcmusunu deyil, yalnız onun bir-iki novlərini əhatə etmisdir. Ona gorədə butun əraziləri əhatə edən TFH- nin umumi əlamətlərini özundə birləsdirən vahid təsnifat hazırlanmalıdır. Bu təsnifat ayrı-ayrı TFH-nin yaranmasına təsir gostərən amillərin muxtəlifliyinin nəzərə alınmaqla, yalnız hər hansı bir «dominant» əlamətlərin umumiləsdirilmsi və
71
fərqləndirilməsi zamanı mümkündür. Belə amilərin daha ətraflı səkildə sistemləsdirilməsi ucun tədqiq olunan TFH-nin məqsədli təyinatından və xarakterindən asılı olaraq təsnifatın muxtəlif Novlərinin islənib hazırlanması məqsədəuygundur. Butun TFH əksər hallarda xalq təsərrüfatının və təbii muhitinin tarazılıgını pozur, mənfi iqtisadi nəticələrə səbəb olurlar. Bu ziyanın xarakteri TFH-nin fiziki mahiyyətindən, mənşəyindən, cografi yayılmasından, eləcədə onların muəyyən muddət ərzində inkisaf etməsindən və basa зatmasından asılı olaraq dəyisilir. Ona gorə də K.Xyuit və L.Berton(1972) TFH-ni atmosfer, hidroloji, geoloji və bioloji kimi 4 kateqoriyaya bolurlər. Bu cur təsnifat əsas etibarı ilə hec bir etiraza səbəb olmasa da, TFH-nin dərin təhlili ucun cox sxematikdir. TFH-nin muxtəlifliyini onun novlərinin məhdud sayına çatdırmaq cəhti bəzən dasqınları və qar uçqunlarını geoloji qrupa daxil etməyə sərait yaratmısdır ki, bununla da razılasmaq olmaz. TFH-nin əsaslandırılmıs səkildə dərk olunması, oyrənilməsi və proqnozlasdırılma metodikasının təşkili ucun daha etibarlı vasitə onların sistemləsdirilməsidir. TFH mahiyyətindən, xarakterindən, yaranmasından və zamanməkan daxilində dəyisməsindən asılı olaraq elmi ədəbiyyatlarda ilk dəfə sistemləsdirib, təsnifatını verənlər B.Ə.Budaqov,N.A.Babaxanov(1978) olmuslar. Muəlliflər TFH-nin asagıdakı kimi sistemləsdirilməsini təklif edirlər. Əvvala, butun TFH yerustu və yerdən kənar novlərə bölunurlər. Yerdən kənar TFH kosmogen mənşəyə malik olub atmosferdə, yerustu TFH isəYer kurəsinin cografi örtuyundə əmələ gəlirlər.
Təbii fəlakət hadisələrinin sistemləşdirilməsi Cədvəl 11 Tiplər Törəmələrin şərtləri Təbii dağıdıcı hadisələrin növləri və təzahürlərin davamı: 1.Ani; 2.Saat,günlər; 3.Həftələr, aylar Yerdən kənar baş verən
Yer kürəsində baş verən Kosmik
Meteoroloji – iqlim
Hidroloji
Hidrometeoroloji və geoloji-geomorfoloji
Buzlaq-meteoroloji Meteoritlərin düşməsi 1. Asteoridlərin düşməsi 2. Kometalarla toqquşma 1. Günəş fəallığı 1.
stilik 2. Quraqlıq 3. Qara yel 3. Tozlu tufan 2. Qum yığımı 2. Qar yığımı 2. Boran 2. Qar fırtınası 2. ldırım 1. Şiddətli külək 2. Fırtınalı külək 2. Qasırğa 1. Tufan1. Şaxta 2. Güclü ş axta 2. Leysan 2. Çox davamlı yağış 3. Dolu 2. Duman 2.
Güclü su basma 2. Daşqın 2. Su qasırğası 1. Güclü dalğa 2.
Sel 2.
Buzlaq aşınması 1. Qar uçqunu 1. Buzlaqların hərəkəti 3. Yüklə 1,11 Mb. Dostları ilə paylaş:
|