Microsoft Word qurbanov veis docx
Yüklə 1,11 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Birinci m ərh əl ə
- Ücüncu m ərh əl ə - bioloji rekultivasiya
- btidai da ğ-ç əm ən
- Çimli torflu
64
Sənaye tərəfindən pozulmuş ərazilərdə nisbətən qısa bir vaxtda insan təlabatını təmin edən yeni məhsuldar və davamlı təbii ərazi kompleksləri yaratmaq ücün insanın aktiv və məqsədyönlu iş görməsi lazım gəlir. Sənayenin neqativ nəticələrini aradan qaldırmaq üçün hazırda sənaye inkişaf etmiş ölkələrdə torpağın rekultivasiyası kimi aktual problem irəli surulur. Pozulmuş torpaqların, ərazilərin bərpası prosesi rekultivasiya adlanır. Dünya ölkələrinin əksəriyyətində texnogen landşaftların sonrakı istifadə məqsədindən asılı olaraq aşağıdakı əsas rekultivasiya istiqamətləri məlumdur. 1) Kənd təsərrüfatı istiqaməti: pozulmuş ərazidə əkin (səpin), aparmaq, bağ salmaq, çəmən və otlaq kimi istifadə etmək; 2) Meşə təsərrüfatı istiqaməti: a) məqsədyönlu meşəliklər (torpaqqoruyucu, su tənzimləyici salmaq; b) istismar əhəmiyyətli meşəlik salmaq. 3) Yaşıllaşdırma və səhiyyə-gigiyena istiqaməti: – istirahət zonası yaratmaq, park yaşıllığı salmaq, ətraf muhiti çirkləndirən tullantı layların konservasiyası və ya yaşıllaşdırılması; 4) Muxtəlif təyinatlı su hovzələri yaratmaq (sutənzimləyici hovuzlar, su anbarı, idman hovuzu, balıq və ov yetişdirmək üçün göl və s.). 5) Pozulmuş ərazidə yaşayış və digər tikililər yaratmaq. Yuxarıda göstərilən istiqamətlər bir-birilə sıx əlaqədədir və pozulmuş landşaftların kompleks optimallaşdırılması prosesində eyni vaxtda həyata kecirilir. Torpaqların rekultivasiyası adətən bir necə ardıcıl mərhələdə həyata kecirilir. Birinci mərhələ - hazırlıq mərhələsi: pozulmuş ərazinin muayinəsi və tiplərə ayrılması, ərazinin spesifik şəraitinin öyrənilməsi (geoloji quruluş, suxurun tərkibi, onun bioloji rekultivasiyaya və digər istifadə növunə yararlığı, hidroloji şəraitin dinamikasının proqnozu və s.), rekultivasiyanın və rekultivasiya olunan ərazinin istifadə məqsədinin təyini, rekultivasiyanın növbəti mərhələsinə təlabatın muəyyən olunması və iş metodunun seçilməsi, rekultivasiya üzrə texniki-iqtisadi ə saslandırmanın və texniki – işci layıhələrin tərtibi. kinci mərhələ – ərazinin muxtəlif məqsədli istifadə üçün dağ-texniki və ya mühəndisi hazırlanması – texniki və ya dağ-texniki rekultivasiyası. Birinci mərhələ hazırlanmış layihələr əsasında aparılır. Məqsədli istifadəyə olan tələbatı nəzərə alaraq bura tullantı laylarının, karxanaların səmərəli formalaşması (müəyyən şəklə salınması) daxildir. (Məsələn, layların optimal strukturunu və parametrini yaratmaq, yamaclarını hamarlamaq, layların səthinə məhsuldar suxurların verilməsi, su rejimini nizama salmaq, su hovzəsinin dibini formaya salmaq, müxtəlif meliorativ tədbirlər, mühəndis qurğuları yaratmaq və s.). Ücüncu mərhələ - bioloji rekultivasiya və rekultivasiya olunan ərazinin məqsədyonlu istifadəsinə kecid. Buna pozulmuş yerin münbitliyinin və bioloji məhsuldarlığının bütovlüklə bərpa edilməsi, kənd təsərrüfatı və meşə təsərrüfatı sahələrini yaratmaq, su hovzələrində balıq, salınan meşələrdə isə ov heyvanları yetişdirmək.
65
FƏS L III BÖYÜK QAFQAZIN CƏNUB-QƏRB YAMACLARINDA TƏB DAĞIDICI HAD SƏLƏR N YARATDIĞI EKOLOJ PROSESLƏR VƏ ONLARA QARŞI MÜBAR ZƏ TƏDB RLƏR
3.1.Böyük Qafqazın cənub-qərb zonası torpaqlarının ekoloji səciyyəsi. Böyük Qafqazın şimal-şərq yamacının yay otlaqları (alp və subalp çəmənləri) altında yayılmış yüksək dağlığın dağ-çəmən torpaqları əsas etibarı ilə dəniz səviyyəsindən 1500-2500 m hündürlükdə yerləşir. Tədqiq olunan ərazidə dağ-çəmən torpaqları ibtidai, çimli-torflu, çimli və qaramtıl dağ-çəmən yarımtipləri ilə təmsil olunmuşlar, bu yarımtiplər öz tərkibi və yayılma arealına görə birbirlərindən fərqlənirlər. Tədqiqat obyektində dağ-çəmən torpaqlardan götürülmüş kəsimlərin analizlərinin nəticələri aşağıdakı cədvəldə əks olunmuşdur .
yüksək dağlıq zonasında (2500 m-dən yuxarı) çox mürəkkəb relyef şəraitində formalaşır, hətta eyni iqlim şəraitində yaxın məsafədə fərqli torpaqəmələgəlmə prosesləri və aşınma tiplərində müşahidə olunur. btidai dağ-çəmən torpaqları yuxarı alp qurşağında tapmış və suayrıcı yamacların yuxarı hissəsini əhatə edir. Səthin böyük hissəsi çınqıllı və qırıntılardan ibarət aşınma məhsulları ilə örtülmüşdür. Sərt iqlim şəraiti ilə əlaqədar olaraq burada bitki örtüyü çox zəif inkişaf edir. Buna görə də zona torpaqlarının bütün genetik qatlarının tam
formalaşması üçün şərait yaranmır. btidai dağ-çəmən torpaqları yuxa çimli dağçəmən torpaqlarına keçirlər, bu torpaqlar adətən iki qatdan ibarət olurlar. Çox primitiv ibtidai morfoloji quruluşa malik olan torpaqlarda torpaqəmələgəlmə prosesi bu torpaqların üst 10-13 sm çürüntülü çimli qatında, tədricən aşınmanın kobud qırıntılı materiallarında təşkil olunmuş ana süxura keçir . btidai dağ-çəmən torpaqlarında yuxarı 8-12 sm qatında humusun miqdarı bitki parçalanması üçün minimal əlverişli şəraitdə 3,10-3,86% təşkil edir (cədvəl). Ümumi azotun miqdarı humusa müvafiq olaraq 0,18-0,25% qədərində olmuşdur. Ümumi fosforun və kaliumun miqdarı üst qatda (0-20sm) 0,16-0,20% və 3,14- 4,06%- təşkil etmişdir. btidai dağ-çəmən torpaqların gilli şistlərdə toplanmış udulmuş əsasların miqdarı o qədərdə yüksək olmayaraq 30,0-33,1 mq-ekv təşkil etmişdir. Onların içərisində Ca 2+
miqdarı 8,0-15,0 mq-ekv, Mg 2+
miqdarı 3,0-7,0 mq-ekv olmuşdur. Çimli torflu
da
da da dağ-çəmən yarımtipi alp çəmənliklərinin tipik torpaqları olsa da respublikamızın yüksək dağlıq zonasında kiçik sahələrdə yayılıblar. Çimli torflu dağ-çəmən torpaqları bütöv zona əmələ gətirmir, coğrafi cəhətdən çox vaxt adacıqlar şəklində yayılmışlar. Bu torpaqlar Baş silsilədə Bazardüzü, Tufandağ və Babadağın şimal yamaclarında, Şahnabad düzündə, Baş silsilənin şimal-şərq tərəfə Yüklə 1,11 Mb. Dostları ilə paylaş:
|