63
prototip məsələləri təsviri etməyi xahiş etmək
Məsələnin analizi
Konkret mühakimə addımlarının məntiqi əsaslarını
çıxarmaq məqsədilə həll üçün ekspertə bir sıra praktiki
məsələləri təqdim etmək
Sistemin son hala
gətirilməsi
Müsahibə (intervyu) zamanı üzə çıxarılmış, qaydaların
həlli və istifadəsi üçün bir neçə məsələnin təqdim
edilməsini ekspertdən xahiş etmək
Sistemin
qiymətləndirilməsi
Sistemin işini yoxlamağı və prototip sistemin qayda və
quruluş idarəetməsinin tənqidini ekspertdən xahiş etmək
Sistemin yoxlanması
Ekspert və sistem prototipi tərəfindən müqayisə və
qiymətləndirmə üçün digər müstəqil ekspertlər tərəfindən
misal gətirmək
nternet və ya ntranet həmçinin biliklərin çıxarılması prosesini asanlaşdırmaq
üçün istifadə oluna bilər. Əgər biliklər mühəndisi və ekspertlər müxtəlif
yerlərdədirlərsə elektron intervyu vermək olar. Ekspertlər həmçinin BB-ni
məsafədən təsdiq və müşaiyət edə bilərlər. nternet vasitəsi ilə sənədləşdirilmiş
biliklər əldə oluna bilər. Biliklərin identifikasiyası (müəyyən edilməsi) problemdir:
intellektual agentlər tərəfindən ifadə edilə bilən məsələdir.
Paylanmış hipermedia sistemi olan Web sistemi vasitəsi ilə nternetə çıxışı
olan, qeyri-rəsmi biliklərə avtomatik quruluş verilməsi də aktual olaraq qalır.
nsan-maşın qarşılıqlı əlaqəsi kanallarının biliklərə əsaslanan imkanlarının
genişlənməsi hipermedia texnologiyası olan Web vasitəsilə sistemin inkişafı üçün
ideal yanaşmanı təmin edir. Bir çox axtarış Web – mexanizmləri xüsusi tələbat və
sorğulara görə tələb olunan informasiyanın identifikasiyası və çatdırılması üçün
intellektual agentləri özündə saxlayır. Web-mexanizm vasitəsi ilə təmin olunan
informasiya miqdarının eksponensional artımı müəyyən hipermedia sistemlərində
strukturlaşdırma
metodlarının
inkişafına
təkan
vermişdir.
Hipremedia
texnologiyaları və biliklərin çıxarılması metodları arasındakı bu cür inteqrasiya
biliklərin çıxarılması üçün güclü alət rolunu oynaya bilər.
64
3.2. Müə
ssisə
lə
rin qə
rar qə
buletmə
prosesində
intellektual sistemlə
rin
iş
tirakının tə
kmilləş
dirilmə
si mə
qsə
dilə
süni neyron texnologiyasından
istifadə
imkanları
Bazar münasibətləri şəraitində hər bir müəssisədə təsərrüfat fəaliyyətinin
səmərəli qurulması üçün bazarda həmin müəssisə tərəfindən istehsal
olunanməhsula (xidmətə) olan tələb və təklifin müəyyənləşdirlməsi və
proqnozlaşdırılması çox vacibdir.
Tələb dedikdə, alıcının müəyyən dövr ərzində hər hansı bir əmtəədən
müəyyən qiymətdə və müəyyən kəmiyyətdə əldə etmək arzusu və imkanı başa
düşülür.
Təklif dedikdə isə, satıcının müəyyən dövr ərzində hər hansı bir əmtəəni
müəyyən qiymətə, müəyyən kəmiyyətdə satmaq arzusu və imkanı başa düşülür.
Məlumdur ki, məhsula (xidmətə) tələbi istehlakçılar, onların istəkləri
formalaşdırır. Bu baxımdan onların müəssisə tərəfindən bazara çıxarılan məhsul və
xidmətlərə münasibətinin öyrənilməsi böyük əhəmiyyət kəsb edir. bu məqsədlə
istehlakçılar aşağıdakı pruplara bölünür:
1. Təmamilə narazı olanlar
2. Narazı olanlar
3. Neytrallar
4. Razı qalanlar
5. Tam razı qalanlar
stehlakçıların məhsuldan razı qalma dərəcəsini müəyyənləşdirmək üçün A
indeksi hesablanır. Bu aşağıdakı qaydada həyata keçirilir:
65
stehlakçıların məhsuldan razı qalmasının ideal səviyyəsi isə,
X
j( j= 1,
2, 3, 4, 5 )
= 0;
X
5
= 100
şərtləri daxilində A = 5 – dir. Məsələn, müştərilərin ümumi
sayında təmamilə narazı qalanların payı 1%, narazı qalanların payı 2%, neytralların
payı 15%, razı qalanların payı 34%, tam razı qalanların payı 48% –dir. Onda
A =
=
4.26
olar.
Tələb və təklifin tədqiqində müştərilərin ömürlük qiymətləndirilməsi
konsepsiyasından da istifadə olunur. Onun əsas ideyası müştərilərin müəyyən
müddət ( onların alıcılıq qabiliyyətinin “həyat tsikli” ) ərzində onlar tərəfindən
firmaya gətirilən gəlirlərə müvafiq qiymətləndirilməsidir. Bu məqsədlə
“müştərinin ömürlük gəlirliliyi” və “müştərinin ömürlük dəyəri” kəmiyyətləri
istifadə olunur. “Müştərinin ömürlük gəlirliliyi” aşağıdakı düsturla hesablanır:
stehlakçıların
razı qalma
dərəcələrinin
qiymətləndirmə
ş
kalası
A = 1
A = 2
A = 3
A = 4
A = 5
Tə
mamilə
narazı
olanlar
Narazı
olanlar
Neytrallar
Razı
qalanlar
Tam razı
qalanlar
Mə
hsula münasibə
tinə
görə
müvafiq istehlakçı qruplarnın
hə
cmi ( ümumi sayda % - lə
)
X
2
X
3
X
4
X
5
X
1
Razı qalma indeksinin hesablanması
A = 1X
1
+ 2X
2
+ 3X
3
+ 4X
4
+ 5X
5
X
1
+ X
2
+ X
3
+ X
4
+ X
5
1 x 1% + 2 x 2 % + 3 x15 % + 4 x 34% + 5 x 48%
100%