Microsoft Word semil sadiq-?d?biyyatla bütövl?smis s?xsiyy?tl?r
Yüklə 1,3 Mb. Pdf görüntüsü
|
136 – Professor Məmmədhüseyn Təhmasibi yaxşı ta- nıyıram mən, – dedi. Göyçə aşıqlarından dastan top- lanmasında iştirak eləmişəm. “Aşıq Qərib”i də mən vermişəm ona. Amma nədənsə mənim verdiyim mət- ni – OdƏrUn variantını yox, savadsız bir aşığın da- nışdığını yazıb.” Düzdür, bunu deyən erməni Kara- nes Karapetyandır və o, həmin Karapetyandı ki, “Ta- qanroq” diviziyasında qeyri-adi qəhrəmanlığı ilə fərqlənən azərbaycanlı Uğur Mağarov haqqında iki daşın arasında da olsa, “material” vermişdi KQB-yə. Buna – erməninin dediklərinə inanmaq çox çətindir. Amma düşünsək ki, Karapetyan bu fikirləri heç bir təzyiq altında deyil, sadəcə vicdanının səsi ilə etiraf etmişdir, bu etiraf isə azərbaycanlıların heç bir vəhşi- liyə, fitnəyə baxmadan öz əqidələrindən: insansevərli- yindən, qonaqpərvərliyindən, dürüstlüyündən yaran- mışdır, deməli, yazıçı Karanesin fikirlərini təqdir edir. Bir anlıq 1930-1940-cı illəri yada salıb gözlərimiz önündə canlandırsaq, o dövrdə bir çox qeyri-adi hadi- sələrin baş verdiyini görmüş olarıq. “Dədə Qorqud” dastanını repressiyaya məhkum edən bir rejim necə olur ki, şifahi xalq ədəbiyyatımızın toplanmasına ica- zə verir və pul ayırır? Azərbaycanda yaşayan türkləri sürgün etməyi düşünən bir rejim necə olur ki, Cənubi Azərbaycan haqqında şeirlər, romanlar yazılmasına start verir? Əlbəttə ki, toplanan bir çox mətnlər təhrif olunaraq yazıya alınmış, həqiqətlər gizlədilmişdir. Hətta bir çox tədqiqatçılar bu gün o dövrdə qələmə alınmış nümunələrin yanlışlığından söz açır, bəzi nü- munələrin isə şəxslərin yaradıcılıqlarının məhsulu ol- duğunu sübut etmişlər. Bəli, bu mətləblərin araşdırıl- 137 masına böyük ehtiyac var və tarixçilərin bu gizlinlərə bir daha dönmələrini və heç bir təzyiq olmadan doğ- ru-dürüst tədqiq etmələrini səbirsizliklə gözləyirik. Əsərdə diqqəti çəkən bir məqam da var: Karanes “Aşıq Qərib” dastanının tədqiqatçısı, əsərin baş qəh- rəmanı Zahidi Məhəmmədhüseyn Təhmasiblə tanış edən bir şəxsdir. Zahidin atası – Uğur Mağarova xə- yanət edən Karanes OdƏr tarixinin üzə çıxmasını is- təyən şəxslərdən biri kimi təqdim edilir. Elə buna gö- rə də canıyananlıq edib Zahidi Məhəmmədhüseyn Təhmasiblə görüşdürür və onu aspiranturaya daxil etdirməsini tapşırır. Məhəmmədhüseyn Təhmasib isə onu qəbul edir və Zahidin izinə düşdüyü və bu məq- sədlə də yazdığı “Aşıq Qərib dastanında tarixi həqi- qətlər” əsərini oxuyur və ona deyir: – İlk rəyi respub- likanın ən yüksək instansiyasından eşidəcəksən. Yəni mənim fikrimi instansiyanın rəyindən sonra biləcək- sən”. Bundan sonra isə “respublikanın ən yüksək ins- tansiyasından” rəy bildirilir: Zahid Mircəfər Bağıro- vun kabinetinə çağırılır: ”Oxu tar” yazan Müşfiqin yolu ilə gedirsən?” deyilib istintaqsız, filansız həbs edilir. Bu, diqqətli oxucunu heyrətləndirən bir məqam- dır. Çünki Karanes bir zamanlar Zahidin atası ilə dostluğunu, onlara yaxınlaşmasını gizli erməni kəş- fiyyatının əli ilə etdiyini etiraf edərək, haqqında “ma- terial” verib “qızıl medalı” iki “qırmızı medal”la əvəz etdirməsi günahını yuyub, unutqan bir xalqın övladı- nı yenə aldatmışdır. Uğur Mağarov erməninin-Kara- nesin OdƏr tarixini bilməsini və ona bəzi mətləblər- dən danışmasını xoş niyyət kimi qəbul edib yenə evi- 138 nə almışdır. Sonda yenə onun fitnəsi ilə şəcərənin da- vamçısı, Uğur Mağarovun oğlu Zahid Mağarovu tələ- yə salmışdır. Onların kimliyini bilən bu erməni məkr- li biri olduğunu bir daha göstərmiş olur və yenə öz əlimizlə susduruluruq. Zahid bu işlərin başında er- məni olduğunu əsərdə heç düşünmür də. Çünki o, yazdığı gizlin tarix kitabını ilk dəfə Məhəmmədhü- seyn Təhmasibə vermiş və ondan sonra həbs edilmiş- dir. Əsərin müsbət sonluqla bitməsi oxucunu ümid- ləndirir. Dastan üzərində qurulan, “Qırx kisə”dəki qı- zılın OdƏr dilindəki sözlər olduğunu məharətlə oxu- cuya izah edən yazıçı OdƏr həqiqətlərini öyrənən Za- hidə axır ki, sevgilisi Nəsibədən “hə” cavabını eşitdir- miş və vüsala çatdırmışdır. Mircəfər Bağırovun edam edilməsi ilə azadlığa çıxan Zahidi sevgilisi qarşılayır. Bu, bir ümid işığıdır. Demək ki, şəcərə hələ də yaşa- yır, gizlədilmiş tarixlərin ortaya çıxmasına ümid var. Bu ümid isə onların yanında olan Nəsibə kimi türk qızlarının dəstəyi ilə həyata keçiriləcək. Əsərin qəhrə- manı Zahid sanki İsa Muğannanın prototipidir. Çünki onun vərəsənin nümayəndəsi olması, dünyagörüşü, taleyi, filoloq olması, öz xalası qızını sevməsi, onunla evlənməsi və s. bir çox xüsusiyyətlər İsa Muğannanın yenə tanıdıqlarından yazmasına, həm də çox yaxın- dan tanıdıqlarından yazması ideyasına sadiq qaldığı- nı göstərən amildir. Bu dəfə isə tanıdığı özü və bu gün də ona dəstək olan sevimli ömür-gün yoldaşı Fi- ruzə xanımdır. Bu əsəri yazmaqla İsa Muğanna SafAğ elmi haqqındakı fikirlərin bədii təxəyyülün məhsulu olduğunu yox, bir tarix olduğunu göstərmək istəmiş- 139 dir, bəlkə də. Çünki heç bir müsahibəsində, heç bir məqaləsində, heç bir söhbətimizdə mən oxumadım və eşitmədim ki, İsa Muğanna desin ki, filan obraz bədii obrazdır, bədii priyomdur, bədii təxəyyüldür, bədii təhlildir. “İdeal”dan bu tərəfə yaratdığı OdƏr həqi- qətlərini bilən obrazların tarixi şəxslər olduğunu vur- ğulamağa və oxucularını inandırmağa çalışmışdır hə- mişə. Xalq yazıçısı Anarın bir sözü var: “İsa yazdığına inanan, inandığını yazan bir sənətkardır”. Bəli, o məhz inandığını yazan sənətkardır. “İnandığı” dedi- yimiz mətləblər isə ona nəslini tanımasından, tarixi yaxşı bilməsindən irəli gəlir. Bəzən şərti terminlər ya- radaraq bəşər övladının yaradılış nəzəriyyəsini ortaya qoymağa çalışır. Amma heç bir ideyasında şovinizm yoxdur. Sadəcə dünyanın şər qüvvələrdən xilasını is- təyən və gözləyən bir dahi idi İsa Muğanna. *** Bu gün İsa Muğanna yeganə klassiklərimizdəndir ki, 90-cı ildən bu günə qədər yazdığı bütün əsərlərdə Azərbaycanın əzəli düşməni olan ermənilərin türklə- rə qarşı olan nifrətinin səbəblərini göstərən əsərlər yazmışdır. Son illərdə qələmə aldığı “Cəhənnəm”, “Qırx kisə qızıl”, “İlan dərəsi və ya Peyğəmbərin ta- leyi”, “Söz yarası” kimi əsərlərində türk millətinin ta- rixi düşməni olan ermənilərin fitnəsinə xüsusi yer ay- rılmışdır. Muğannanın son böyük həcmli əsəri olan “İlan dərəsi və ya peyğəmbərin taleyi” povesti insanın öz yaradılma tarixinə olan marağını cavablandırır. Ən önəmli məsələ isə İsa Muğanna türk millətinin gələcə- Yüklə 1,3 Mb. Dostları ilə paylaş:
|