Microsoft Word son dialektik corafiya docx

Dialektik coğrafiya
 
 
 
91
 
 
Fikrimizcə, dayanıqlı inkişaf çərçivə-
sində = iki dalğa modeli: əsas və nisbi 
dalğalar aktivlik göstərir.  Əsas dalğalar 
dayanıqlı  inkişafının bazası hesab edilir. 
Nisbi dalğalar isə müvəqqəti dalğalardır. 
vaxtda, informasiya cəmiyyətinin reallıqlarını moderləşmə “reaksiyası” ilə 
əvəz edilməyə başlanmışdır. Bu mənada yeni yanaşmalar çərçivəsində Z.Bje-
zinskinin “Texnotop era” terminin adekvat təsəvvürü meydana gəlmişdir. Mü-
asir elmi  düşüncə tərzində “Vahid sivilizasiya” nəzəriyyəsi özünəməxsus yer 
tutur. Bu nəzəriyyənin elmi mahiyyəti ondan ibarətdir ki, dünya ölkələri libe-
rallaşma yolu ilə gedərək belə bir quruluşa nail olduqda, vahid cəmiyyətin 
sivilizasiyasına çevriləcəkdir. 
Cəmiyyətin revalyusion inkişafının təhlilinin faktoru göstərir ki, dalğa nə-
zəriyyəsinin tədbiqi ilə əlaqədar olaraq qlobal inkişafının hər hansı bir dəyişik-
liyində müəyyən  əhəmiyyətli informasiyalar mövcuddur. Bu nəticə  əsasında 
eyni zamanda özü də cəmiyyətin müəyyən inkişafının informasiyasının kodla-
rını yaradır. Bu kodlar eyni zamanda cəmiyyətin davamlı inkişafının səviyyəsin-
də iqtisadi və sosial sistemində müəyyən struktur keyfiyyətlərini aktivləşdirir.  
Minilliklər  ərzində mövcud ol-
muş sivilizasiyanın aqrar dalğası 
cəmiyyətin inkişaf müxtəlifliyinə 
baxmayaraq, təkamül proseslərinin 
xarakterlərini özündə birləşdiril-
məsi ilə  fərqlənmişdir. Elmi mən-
bələrə görə inkişafın aqrar dalğasının formalaşması ilkin olaraq real dünyanın 
dərk edilməsinin və reallaşmasının fəallığı kimi meydana gəlmişdir. 
Qlobal inkişafın dəyişkənliyi və yaxud sivilizasiyanın industrial dalğası əv-
vəlki epoxa dalğasından fərqli olaraq elmtutumlu, resurstutumlu sənaye  struk-
turlarının inkişafı ilə xarakterizə olunur. Bu da insan yaşayış  tərzində  dəyiş-
kənlik yaratmış və innovasiya iqtisadi inkişafının rasional xətləri önəmə gəti-
rilmişdir. Sivilizasiyanın industrial dalğası qlobal dəyişkənliyinin yeni mərhə-
ləsinin baş verməsi ilə seçilir. Tədbiqi texnoloji innovasiya konsepsiyalarının 
yaranması  səbəbindən qloballaşan industrial epoxasında inkişaf etmiş ölkələr 
müasirləşmişlər. İnkişaf etmiş ölkələrinin qlobal səviyyədə optimallaşması  ilə 
əlaqədar ölaraq dünya ölkələri arasında “qütb”ləşmə prosesinin baş vermsinə 
səbəb olmuşdur. Qərb ölkələrinin qloballaşması  səviyyəsinə uyğun dayanıqlı 
inkişafının “hökmdarlığının”aktivliyi səbəbindən onların sürətlə inkişafının 
mərhələsinə  çevrilməsinə səbəb olmuşdur. 
XX əsrin ortalarından başlayaraq bərpa edilən enerji mənbələrinin strategiya-
sını təmin edən siyasətinin meydana gətirilməsi, daxili bazarların beynəlxalq ba-
zar sisteminə qovuşması, sosial həyat tərzinin sürətlə dəyişilməsi, nəzəri təfəkkü-
rün praktika ilə üzvi surətdə birləşməsi və s. məsələlərinin aktuallıq səviyyələrinin 
variantları radiakal coğrafiya elminin tədqiqatlarında mühüm rol oynamışdır. 

---

  Ağazeynal A. Qurbanzadə 
 
92 
 
 
 
Yeddinci önəm           
Radikal coğrafiya:  iqtisadi-sosial inkişafının 
                            informasiya fenomeni 
                                           
                                     
 
 
 
 
 
İqtisadi -sosial  inkişafının  informasiya fenomeni 
 
Elmi məna cəhətdən informasiya – “coğrafi mühit-cəmiyyət”in dialektikası-
nın yanaşma tərzinin məntiqinə uyğun formalaşmış, effektli iqtisadi inkişafının 
formalaşmasına  xidmət etməsi ilə fərqlənmişdir. Bu prosesin ölkənin iqtisadi 
və sosial inkişaf səviyyəsinin tələblərinə uyğun olaraq XIX əsrin ortalarından 
başlayaraq struktur sahələrinin ərazi təşkili sistemində informasiya fenomenin 
tədbiqi xarakterlərinə çevrilməsinin nəticələri mövcud olmuş və olmaqdadır. 
“Fəlsəfi ensiklopedik lüğət”də informasiya anlayışının dörd mənası açıqlan-
mışdır:”... bilgi, xəbər, məlumat”;  “məlumatların alınması prosesində azalan, 
aradan qaldıran qeyri-müəyyənlik”; “canlı və cansız təbiətin istənilən obyekt-
lərindəki müxtəlifliyinin inkikası (əksi)”; “idarəetmə ilə bağlı məlumat = sin-
tetik, sematik və praqmatik siqnallar”. 
  
                                                                                                   
 
 
 
 
 
İnformasiya - texnologiya sisteminin yaranması ümumi coğrafiya elminin 
fundamentallığnı artırmış və onun tədqiqat prosesnin yeni məzmunla ifadəsini 
özündə birləşdirmişdir. Radikal coğrafiya elmi anlayışında informasiya - “mə-
kan-zaman” gerçəkliyində ərazi strukturunun istehsal dəyişkənliyinin fonunda 
kəmiyyətin keyfiyyətə keçidin məqsədəuyğun məntiqinə  əsaslanır. Məsələ 
onunla ölçülür ki, informasiya formalarının təsiri ilə iqtisadi-sosial sahələrinin 
strateji məqsədli reallıqlarını müxtəlif mənbələrini keyfiyyətcə yeniləşdirir və 
onun  tədqqat “reaksiyası”nın sürətləndirilməsinə xidmət edir. 
  Klod Elbud Şennon: (ABŞ)  
 “Rabitənin riyazi nəzəriyyəsi” (1948-ci il) adlı əsəri in-
formasiya elmində yeni eranın başlanğıcının əsasını qoy-
muşdur. Bu səbəbdən də informasiya texnologiyalar el-
minin banisi hesab edilir.
 

---

Dialektik coğrafiya
 
 
 
93
 
 
İnformasiya və elmi bilik strategiyasının vəhdətinin nəticələrinin  əsasında 
ölkənin maddi resurs potensialına çevrilir və  nəticədə isə ölkənin iqtisadi 
inkişafında diversifikasiya struktur sahələrinin  şaxələnməsinə  səbəb olur. İn-
formasiya resursunun emalı sferasının xüsusi çəkisinin yüksəlməsi, məntiqi 
olaraq iqtisadi inkişafının dayanıqlığını artırmaqla yanaşı, strateji məqsədlərə 
də xidmət etməsi ilə  də  fərqlənir. Məntiqi olaraq, ABŞ dövlətinin yarandığı 
ilkin mərhələsindən başlayaraq ölkənin informasiya reallıqlarının coğrafiyası 
genişləndikcə, onun maddi istehsal sahələrinin aktivliyi artmış və dayanıqlığı-
nın fəaliyyətinin miqyası virtual mühitdə çevrilmişdir. 
 
 
   
 
XX əsrin sonrakı dövrlərindən başlayaraq dayanıqlı “güc” imkanlarına ma-
lik olan ölkələrdə “kreativ informasiya”nın  inkişafına paralel olaraq maddi is-
tehsalın (informasiya istehsalı) qovşaqlarının sərhədlərinin təsiri dairəsi geniş-
lənməyə başlanmışdır. Bu cəhətdən də informasiya xidmətinin coğrafiyası vir-
tual iqtisadi-sosial miqyasının xarakterinə çevrilməsinə səbəb olmuşdur. 
 
 
Qlobal  informasiya coğrafiyasının indeksi 
 
Elmi araşdırmalarda qlobal informasiya coğrafiyasının əsaslandırılmasında 
“qlobal informasiya indeksi” medodiki çərçivəsindən istifadə edilməsi tövsiyə 
edilir.
93
 
Sənaye cəhətdən inkişafa malik olan ölkələrin təcrübəsi göstərir ki, qlobal 
informasiya indeksdən istifadə edilməsi ilkin olaraq optimal iqtisadi-sosial 
strukturlara malik olmasını tələb olunur. Təhlillərə strateji baxımdan yanaşsaq, 
qlobal informasiya indeksindən kompleks istifatə edən ölkələr dünyanın 
iqtisadi-strateji siyasətinin aparıcı dövlətlərinə çevrilmişlər (ABŞ, Yaponiya, 
Almaniya, Fransa və s. ölkələr).     
Müasir qloballaşma mühitində formalaşmış iqtisadi informasiya strategiya-
sının coğrafiyası məqsədli olaraq genişlənməkdə davam edir. Bunun nəticəsin-
də informasiya mənbələri - yeni  ticarət  bazarları, iqtisadi əlaqələr kanalları 
iqtisadi informasiyaya malik olan ölkələrinin dayaq mənbələri hesab edilir. 
Məsələn, ABŞ dövlətinin ÜDM-də elektron ticarətin payı 15-17% arasında 
dəyişilir. Qlobal informasiya indeksi modelinə  əsaslanan ABŞ,Yaponiya, 
                                                            
93
 Mercinet. com “The Global New Ekonomy Index: a Cyber-Atlas”, 2-nd edition, 2012. 
Dünyanın dayanıqlı “güc” qüvvəsinə malik ölkələrin iqtisadi-sosial inkişafının 
əsas səbəblərindən biri də dayanıqlı informasiyanın coğrafi strukturlarinin  
kompleksliyinə əsaslanmasıdır. 

---