______Milli Kitabxana______
27
“TƏRBİYƏ İŞİNİN METODİKASI” FƏNNİ ÜZRƏ TƏLƏBƏLƏRİN
“SƏRBƏST İŞ” MÖVZULARININ YAZILMASINA DAİR METODİK
MƏSLƏHƏT
Tələbələrin “Sərbəst iş” mövzuları üzərində işləməsi fənnin daha dərindən
mənimsənilməsinə kömək etdiyi kimi onların, tədqiqatçılıq bacarığını da inkişaf
etdirir, elmə həvəsini artırır, müstəqil çalışmaq vərdişlərini möhkəmləndirir.
Ali məktəblərimizdə Bolonya prosesinin tətbiqi, təhsilin kredit sisteminə
keçidi tələbələrin daha çox müstəqil çalışmasını tələb edir. Müstəqil çalışan, əməli
fəaliyyət göstərən tələbə daha çox bilik qazanır və öyrənir.
Psixologiyadan məlumdur ki, insan bilik üzərində nə qədər hərtərəfli işləsə,
ona müxtəlif cəhətlərdən yanaşsa, o hafizədə daha möhkəm yer tutur. Çünki, tələbə
material üzərində müstəqil işləyərkən onu hərtərəfli təhlil edir, şüurunda eyni bir
məsələyə bir neçə dəfə qayıtmalı olur. Bütün bunlar da həmin materialın hafizədə
uzun müddət qalmasına, praktik əhəmiyyət kəsb etməsinə səbəb olur.
Müasir gənc mütəxəssis yüksək bilik və dünyagörüşə malik olmaqla
bərabər, həm də tədqiqatçılıq qabiliyyətlərinə malik olmalı, müstəqil düşünməyi,
müstəqil qərarlar çıxarmağı bacarmalıdır. Bunun üçün də indiki şəraitdə - təhsilin
qlobal xarakter aldığı bir dövrdə tələbənin proqram materialına sahib olması
minimum tələb hesab edilə bilər, geniş nəzəri bilik və dünyagörüşə sahib olmaq
üçün isə daha çox oxumalı, əlavə və ilk mənbələrdən istifadə etməli və bilikləri
genişləndirmək və tətbiq etmək lazımdır.
Bu baxımdan fənni tədris edən müəllim tələbələrə müstəqil çalışmağı, daha
çox düşünməyi məsləhət görməli, onların tənqidi və yaradıcı təfəkkürünü inkişaf
etdirməlidir.
Təcrübələrdən məlum olur ki, tədris işi yüksək təşkil edilən ali məktəblərdə
tələbələr elmi-tədqiqat işlərinə də böyük həvəs göstərir, “Sərbəst iş” üzərində də
fəallıqla çalışırlar.
“Sərbəst iş” mövzuları tələbələr tərəfindən sərbəst şəkildə seçilir. Fənn
müəlliminin təklifi ilə də tələbə mövzu götürüb üzərində işləyə bilər. “Sərbəst iş”
______Milli Kitabxana______
28
tələbənin kiçik elmi tədqiqat işidir – deyə bilərik. Tələbə mühazirədən eşitdiklərini,
seminar məşğələlərindən öyrəndiklərini, əlavə materiallardan mənimsədiklərindən
istifadə edərək, sərbəst iş üzərində müstəqil olaraq yaradıcı fəaliyyət göstərir.
Tələbənin sərbəst, müstəqil şəkildə çalışması bir tərəfdən proqram materialının nə
dərəcədə mənimsədiyinin, o biri tərəfdən isə öz biliyini təcrübədə tətbiq etmək
bacarığına malik olub-olmadığının bariz göstəricisidir.
Ali məktəblərdə fənlərin tədrisi prosesində, tələbələr müstəqil işləməyi, ilk
mənbələrdən baş açmağı bacarmalıdırlar. Aparılan elmi-pedaqoji tədqiqatlardan
məlum olur ki, ali məktəb tələbələri hər gün 5-6 saat müstəqil zehni işlə məşğul
olmalı, mütaliə etməli, elmlə məşğul olmalıdır.
Tələbə kitab və ya başqa material üzərində sərbəst çalışan vaxt oradakı
faktlar, həqiqətlər artıq onun malı olur; o əldə etdiyi biliklərə möhkəm inanır.
Belə bilik isə tədricən əqidə və inama çevrilir. Buradan belə nəticə çıxarmaq olar
ki, biz ali məktəb tələbələrini biliklər üzərində dərindən, sərbəst, müstəqil
işləməyə sövq etməklə, eyni zamanda onlarda elmi dünyagörüş də formalaşdırmış
oluruq. Yalnız məsələdən müstəqil surətdə baş çıxaran öz qüvvəsinə inanır və
bunu başqalarının qarşısında müvəffəqiyyətlə müdafiə edir.
Tələbə kitab üzərində bu və ya digər material üzərində sərbəst çalışan vaxt
oradakı həqiqətlər onun bilik və əqidəsinə çevrilir və onda biliyə möhkəm inam
yaranır. Tələbələrin öz üzərində müntəzəm və müstəqil işləmələri onlarda geniş
dünyagörüş formalaşdırmaqla bərabər, həm də faydalı vərdişlər yaradır.
Tələbələrə bir deyil, bir neçə mənbədən istifadə etməyi öyrətmək lazımdır.
Çünki təcrübə göstərir ki, orta məktəbi qurtaran şagirdlərin heç də hamısı sərbəst
şəkildə elmi mənbələr üzərində, müxtəlif kitablar üzərində işləməyi bilmirlər.
Ona görə də birinci kurs tələbələrinə fənn müəllimi tələbələrə müstəqil çalışmaq
üçün, elmi mənbələrdən istifadə etmək üçün lazımi məsləhətlər verməli, tədris
etdiyi mövzularla bağlı ədəbiyyat siyahısı verməli və onlardan istifadə yollarını
da göstərməlidir.
Təcrübələrdən aydın olur ki, birinci kurs tələbələrinin ilk mənbələr üzərində
işləmələri və onların çıxardıqları nəticələr zəif olur, bəzən səthi və bəzən də kitabın
______Milli Kitabxana______
29
üzü köçürülür. Lakin, doğru, düzgün məsləhətlər, tövsiyələr nəticəsində və
tələbələrin də müstəqil işləməsi sayəsində tədricən bu proses inkişaf edir və
tələbələr müstəqil və sərbəst şəkildə mənbələr üzərində işləməyə alışırlar ki, bu da
gələcəkdə onların elmi işlər yazmasına, buraxılış işləri üzərində daha yaxşı
işləmələrinə xeyli köməklik etmiş olur.
Tələbə mövzunu seçdikdən sonra fənn müəllimi ilə birlikdə plan və
ədəbiyyat siyahısını müəyyənləşdirməlidir. Mövzu ilə bağlı ədəbiyyat oxunur,
təhlil edilir, qeydlər götürülür, çıxarışlar edilir, məntiqi nəticələr çıxarılır,
ümumiləşdirmələr aparılaraq yazıya alınır.
Sərbəst iş yaradıcı şəkildə yerinə yetirilməlidir. Kitabların, qəzet və jurnal
məqalələrinin üzü köçürülməməli, müəlliflərin fikirləri olduğu kimi
götürülməməlidir. Bütün mətnin başlıca məzmununu səciyyələndirən fikrin əsas
məqamları aşkarlanmalı, oxunan materiala, müəllifin fikirlərinə yaradıcı münasibət
göstərilməli, ümumiləşmiş fikirlər, lakonik ifadələr yazılmalıdır.
Əlbəttə, hər hansı bir “Sərbəst iş” mövzusu girişlə başlayır, sonra
mövzunun əsas hissəsi işlənilir, sonda isə mövzuya nəticə vurulur, istifadə
olunmuş ədəbiyyat siyahısı sonda göstərilir.
Tamamlanmış “Sərbəst iş” fənn müəlliminə təhvil verilir. Müəllim onu
oxuyur və qiymətləndirir.
Bunu da xüsusi olaraq qeyd edək ki, təklif olunan “Sərbəst iş”
mövzularından tələbələr elmi iş, kurs işi, referat, yaxud hər hansı bir
pedaqoji konfransda, Tələbə Elmi Cəmiyyətində məruzə mövzusu kimi də
götürüb işləyə bilər.
Dostları ilə paylaş: |