Microsoft Word turkcess ozet kitap docx
Yüklə 2,88 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- IV. Uluslararası Türk Kültür Coğrafyasında Eğitim ve Sosyal Bilimler Sempozyumu 27-30 Haziran 2018/Bakü-Azerbaycan
- Bizans Tarihi Kaynaklarına Göre VI. –X. Yüzyıllarda İstanbul’da Görülen Veba Salgınları Mevlüt AKDERE
- Anahtar Kelimeler
- IV. International Symposium on Educational and Social Sciences in Turkish Cultural Geography 27-30 June 2018/Baku-Azerbaijan
94 IV. Uluslararası Türk Kültür Coğrafyasında Eğitim ve Sosyal Bilimler Sempozyumu 27-30 Haziran 2018/Bakü-Azerbaycan IV. International Symposium on Educational and Social Sciences in Turkish Cultural Geography 27-30 June 2018/Baku-Azerbaijan Bizans Tarihi Kaynaklarına Göre VI. –X. Yüzyıllarda İstanbul’da Görülen Veba Salgınları Mevlüt AKDERE Özet Tarih boyunca milyonlarca insanın ölümüne neden olan salgın hastalıklardan en önemlisi Veba olmuştur. Çoğunlukla kemirgenlerin taşıdığı haşerelerden bulaşan bu hastalık batıda “Kara Ölüm, Petse, Pestis”, biz de ise “Kıran, Taun” adlarıyla anılmaktadır. Yersinia pestis bakterisinin neden olduğu Veba, pandemi (Büyük salgın) şeklinde görülen tarihin en korkulan hastalığıdır. Vebanın yıkıcı etkileriyle baş etmek zorunda kalan devletlerden biri de Bizans olmuştur. Çok geniş bir coğrafyada hüküm süren Bizans Devleti tarihinin hemen hemen her döneminde veba salgınlarının neden olduğu ölümlerle mücadele etmek durumunda kalmıştır. Ticaret güzergâhları boyunca yayılan veba mikrobu çok kısa sürede imparatorluğun tüm limanlarına ve nüfusun yoğun olduğu büyük şehirlere yayılmıştır. Bu salgınlarından fazlasıyla etkilenen şehirlerin başında ise İstanbul gelmektedir. İstanbul, bilinen tarihi boyunca depremler, yangınlar, kıtlık-kuraklık ve salgın hastalıklar gibi pek çok doğal afete maruz kalmış kadim bir şehirdir. İstanbul’un maruz kaldığı bu felaketlerden biri de veba salgınlarıdır. İstanbul’da görülen veba salgınları özellikle Bizans döneminde fazlasıyla etkili olup, binlerce insanın ölümüne sebep olmuştur. İstanbul şehri sahip olduğu stratejik konumuyla Roma İmparatorluğunun yeni başkenti olduğu andan itibaren ticaret güzergâhlarının merkezinde olması dolayısıyla her zaman için farklı kültürlerin buluştuğu, kaynaştığı bir nokta olmuştur. Aktif ticaret yollarının merkezinde olmasının pek çok avantajı olduğu gibi bir takım dezavantajları da mevcuttur. Bu ticaret yolları sayesinde yapılan aktif ticaret başkente sadece zengin malları getirmemekteydi. Aynı zamanda bu ticaret güzergâhı boyunca veba gibi salgın hastalıklar limandan limana sirayet ederek İstanbul’a kadar ulaşmaktaydı. Ticaretle başkente ulaşan veba çok kısa sürede bütün şehre ve civarına yayılmakta çok sayıda insanın ölümüne sebep olmaktaydı. Bu çalışmada, Bizans kroniklerinin aktardığı bilgiler ışığında VI. yüzyıldan X. yüzyıla kadar İstanbul ve çevresinde etkili olmuş olan veba salgınları ve imparatorluğun vebanın neden olduğu yıkımla mücadelesi ele alınmıştır. Bizanslı tarihçiler kroniklerinde değişik zamanlarda İstanbul’da görülen bu veba salgınlarıyla ilgili önemli kayıtlar düşmüşlerdir. Kronikler, veba salgınlarının nerelerde ortaya çıktığı, İstanbul’a hangi yollardan ve nasıl geldiği, başkent ve civarının bu salgınlardan nasıl etkilendiği, kaç kişinin öldüğü, ne kadar sürdüğü gibi konularda önemli bilgiler vermektedir. Sonuç olarak VI. yüzyıldan X. yüzyıla kadar İstanbul’da 5 büyük veba salgının yaşandığı tespit edilmiştir. Bu salgınlardan dolayı İstanbul nüfusunun VI. yüzyıldan itibaren bir düşüş eğilimi içerisinde olduğu ve son büyük veba salgınından sonra tekrar artmaya başladığı görülmektedir. Veba yüzünden azalan nüfusun yerine konması için de devletin başkentte ciddi bir iskân faaliyeti yürütmüş ve dolayısıyla demografik yapıda da büyük bir değişimin yaşanmıştır. Anahtar Kelimeler: Veba, İstanbul, Justinianus Vebası, Bizans kronikleri, İskân, Demografik Yapı. 95 IV. Uluslararası Türk Kültür Coğrafyasında Eğitim ve Sosyal Bilimler Sempozyumu 27-30 Haziran 2018/Bakü-Azerbaycan IV. International Symposium on Educational and Social Sciences in Turkish Cultural Geography 27-30 June 2018/Baku-Azerbaijan 1918-ci İlin Mart Soyqırımının İngilisdilli Tarixşünaslıqda İşıqlandırılması Yrd.Doç.Dr. Lamiyə QAFAR-ZADƏ AMEA A.A,Bakixanov adına Tarix İnstitutu lamiya.qafarzade@gmail.com XÜLASƏ 1918-ci ildə Bakı və digər ərazilərdə baş verən amansız qırğınlar bəşəriyyat tarixində ən ağır cinayətlərdən biri, qabaqcadan planlaşdırılan və хüsusi hazırlıq görülmüş erməni daşnak–rus bolşevik qüvvələrinin azərbaycanlılara qarşı törədilmiş soyqırım kimi tarixə düşmüşdür. S.Şaumyanın əsas məqsədi Azərbaycanın azadlıq mübarizəsinin başında duran Musavat partiyasının sosial dayağı olan türk-müsəlman əhalisini məhv edərək Azərbaycan ərazisində Böyük Ermənistan qurmaq idi. Lakin buna baxmayaraq ingilisdilli tarixşünaslıqda mart soyqırımına lazımi hüquqi-siyasi qiymət verilməyib. M.Smit baş vermiş hadisələri satqın daşnak dəstələri tərəfindən anti-müsəlman talan kimi xarakterizə edir. S.Kronin isə əksinə qeyd edir ki, müsəlmanların hirsi o dərəcə güclü idi ki, sovet ordusu sporadik şəkildə atəşə tutulmuşdur. Erməni əsilli müəllif R.Süni isə azərbaycanlıların 1917-1918-ci illərin sovet hakimiyyətini xristianlarla bir tutduqlarını, onların dini dözümsüzlüyini vurğulayaraq 1918-ci ilin mart hadisələrini “müsəlman üsyanı” kimi səciyyələndirir. Analoji fikri M.Kavendiş da təsdiq edir. Bir sıra ingilisdilli müəlliflər isə, məsələn, M.Kruassan, mart hadisələrini vətəndaş müharibəsi kimi işıqlandırır. F.Kazımzadə olanları Sovetla Musavat partiyası arasındakı vətəndaş müharibəsi adlandırsa da əlavə edir ki, daşnakların müdaxiləsi qırğınlara yol açdı. Müəllif qeyd edir ki, ermənilər siyasi əqidə, sosial və iqtisadi durumdan aslı olmayaraq qətllər törədirdilər. T. De Vaal isə mart hadisələrini “azərbaycanlıların Bakı Sovetinə qarşı üsyanı” kimi təqdim edir. Bununla yanaşı, elə tətqiqatçılar var ki, bolşevikların və daşnakların mart qırğınlarını Musavatın və ümumilikdə Azərbaycan əhalisinin “antisovet ünsürü” adı altında reallıqları qizlətmək istəklərinə baxmayaraq obyektiv qiymət verməyə bacarmışlar. Beləliklə, A.Marşal və C.Minahan qeyd edirlər ki, 1918-ci ilin martında daşnaklar Bakıda azərbaycanlıları amansızca qırdılar. M.Smitə əsasən, erməni əsgərlərinin ideologiyasının əsasını məhz vəhşi millətçiliyi təşkil edirdi. Daşnak-bolşevik birləşmələrinin azərbaycanlılara qarışı qəddarlığı və amansızlığını müəllifin növbəti ifadəsi açıq-aydın nümayiş etdirir: “Bakı müsəlmanları vakxanaliyaya məruz qaldılar. Bu günlər Bakı və ətraf küçələrində ölənlərin sayı 1917-ci ilin fevralında Petrograddakı döyüşlərdə və ya bolşevik çevrilişi zamanı ölənlərdən çox idi. Ölənlərin sayını nəzərə alsaq mart hadisələri Rusiya inqilabı tarixində ən dəhşətli epizodlardan idi.” M.Reynolds qeyd edir ki, daşnaklar Bakını nəinki Musavata, ümumilikdə müsəlmanlara qarşı yönəlmiş terror və talan qalasına çevirmiş və 12 min müsəlmən öldürümüşdürlər. P.Hopkirk qeyd edir ki, ermənilər qisas almaq arzusunda idilər, bu səbəbdən də bütün müsəlman əhali öldürülməyincə və yaxud köçürülməyincə döyüşlər davam edirdi, küçələr əksəriyyəti müsəlman olmaqla cəsəd və yaralılarla dolu idi. P.Payps vurğulayır ki, şəhərdə kontrolu ələ keçirmək uğrunda hərhansı mübarizə müsəlman- erməni qırğınına çevrilirdir. G.Roberts da ermənilərin azərbaycanlıları xüsusi qəddarlıqla öldürdüklərini təsdiqləyir. Müəllif qeyd edir ki, 3 minəcən (12 min! – müəl.) müsəlman əhalisi 1915-ci ildə Anadoluda türklər tərəfindən törədilmiş erməni soyqırımına (tarixi yalan! – müəl.) görə cavab verdi. Britaniyanın Bakıdakı vitse- konsulu R.Makdonel qeyd edir ki, mart hadisələri nəticəsində şəhərdə heç bir nəfər də əhəmiyyətli müsəlman qalmamışdır. Bu isə öz növbəsində onu təsdiqləyir ki, daşnakları Bakıda sovet hakimiyyətinin möhkəmləsi yox, məhz azərbaycanlıların qanını axıtmaq maraqlandırırdı. İngilisdilli tədqiqatçıların Vətən tarixçilərimizin əsərləri, Fövqəladə Təhqiqat Komissiyasının sənədlərindən yox, məhz S.Şaumyanın və əsasən sovet tarixçilərinin əsərlərində qeyri-obyektiv məlumatlarından istifadə etmələri mart soyqırımının sinfi mübarizə, vətəndaş müharibəsi, müsəlmanların üsyanı, musavatçıların üsyanı, sovet hakimiyyətinə qarşı yönəlmiş əksinqilabçıların üsyanı kimi səciyyələndirilmələrinin səbəblərindəndir. Açar sözlər : Azərbaycan, 1918-ci il, mart soyqırımı, ingilisdilli tarixşünaslıq Yüklə 2,88 Mb. Dostları ilə paylaş:
|