Microsoft Word Vuqar ders vesaiti 2017
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
| § 2. D
İ O-da profilaktiki i ş in t əş kili Cinayətlərin qarşısının alınması üzrə daxili işlər orqanlarının əsas vəzifələri aşağıdakılardır: – cinayətlərin törədilməsinin səbəb və şəraitinin aşkar edilməsi və təhlili, onların aradan qaldırılması üzrə tədbirlərin görülməsi; – cinayət törətməyə meyilli şəxslərin müəyyən edilərək profi- laktik uçota götürülməsi; – cinayətə hazırlıq görən və ya ona cəhd edən şəxslərin aşkar olunması, Azərbaycan Respublikasının qanunçuericiliyi ilə müəy- yən edilmiş qaydada onların hüquqazidd əməllərinin qarşısının alınması; – cinayətlərin qarşısının alınması üzrə fəaliyyətə vətəndaşların və ictimai birliklərin cəlb edilməsi; – yetkinlik yaşına çatmayanlar arasında baxımsızlığın, nəzarət- sizliyin və hüquqpozmaların qarşısının alınması; – avaralıq və dilənçiliklə məşğul olanların, eləcə də nəzərdə tutulmamış yerlərdə gecələyənlərin aşkar olunması və müvafiq ölçülər götürülməsi; 66 – daxili işlər orqanları cinayətlərin qarşısının alınması üzrə fəaliyyətində Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasını, Azərbaycan Respublikasının qanunlarını, Azərbaycan Respubli- kası Prezidentinin Fərman və Sərəncamlarını, Azərbaycan Res- publikasının tərəfdar çıxdığı beynəlxalq müqavilələri, habelə DİN-in normativ-hüquqi aktlarını rəhbər tutur. DİO tərəfindən həyata keçiriləcək profilaktik fəaliyyətin əsas məqsədi: – cinayətlərin törədilməsinə səbəb olan halların təsir cairəsinin məhdudlaşdırılması və ya aradan qaldırılması; – cinayət törədə biləcək şəxslərin müəyyən edilməsi və onlarla profilaktik işin təşkili; – profilaktik tədbirlərin həyata keçirilməsi istiqamətinin müəy- yən edilməsi. DİO tərəfindən həyata keçirilən profilaktik fəaliyyəti müəyyən metodlarının köməyi ilə həyata keçirilir. Bu metodlar aşağıdakı- lardır: 1) əsas metodlar (inandırma və məcburetmə); 2) əlavə metodlar (ƏAF, CPF və inzibati fəaliyyəti həyata ke- çirən zaman tətbiq edilən metodlar). DİO tərəfindən profilaktik fəaliyyətin təşkilinə aiddir: – profilaktik fəaliyyətin məqsəd və vəzifələrinin müəyyən edilməsi; – profilaktik tədbirlər sistemi; – profilaktik fəaliyyətə cəlb edilən qüvvə və vasitələrin müəy- yən edilməsi; – analitik informasiya təminatı; – profilaktik fəaliyyətin planlaşdırılması və proqnozların veril- məsi. DİO-nun profilaktik işi aşağıdakı qaydada ümumiləşdirilir: 1. Qeydə alınan cinayətlər və cinayət törədən şəxslər üzrə. 2. Əməliyyat axtarış, inzibati yurisdiksiya işinin nəticəsi üzrə. 3. Ayrı-ayrı hüquq pozuntularına və sosial-neqativ təzahürlərə qarşı mübarizənin nəticəsi üzrə. Cinayətlərin proflaktikasının necə olması və onun hansı sosial mühitə aid olmasına baxmayaraq o bilavasitə cinayətkarın şəxsiy- 67 yətinə təsir edir və onun vasitəsilə realizə olunur. Cinayətkarın şəxsiyyətinə xarici faktorların təsiri özü özlüyündə cinayət davra- nıışı yaratmır: cinayət cəzasına məruz qalan əməl özü-özlüyündə insan iradəsinin son aktıdır. Ona görə də, cinayətlərin profilakti- kası özünün əsas aspektlərinə görə insan davranışının müəyyən formalarının xəbərdar edilməsidir. Başqa sözlə, desək şəxsiyyətin cinayətin törədilməsində mühüm rolunu nəzərə alaraq, xəbərdare- dici təsir tədbirləri nəinki şəxsin xarici davranışına təsir edirlər. Bu tədbirlər həm də şəxsin özünə təsir edir. Şəxsə onun törətdiyi cinayətlərin qarşısını almaq məqsədilə tətbiq olunan qarşılıqlı əlaqədə olan tərbiyəvi və sair təsir tədbir- lərinin məcmusuna-cinayətlərin fərdi profilaktikası deyilir. Məlumdur ki, cəmiyyət öz üzvlərinin tərbiyəsinə necə böyük diqqət yetirir. Nəzərdə tutulan tərbiyəvi tədbirlər hər bir insana qarşı həyata keçirilir. Cinayətin fərdi profilaktikasına gəldikdə isə buna cəmiyyətin o şəxslərinə aid etmək olar ki, bu şəxslərdən qeyri hüquqihərəkətlər xüsusi olaraq bir qrup şəxslərə aid edilir. Profilaktika tərbiyyə sisteminin bir elementi olmaqla məhdud və xüsusi məsələləri həll edir. Qanunlara hörmət hər bir vətəndaşın öz şəxsi inamı əsasında ol- malıdır. Bizim cəmiyyət üçün onun vətəndaşlarının ümumilikdə və fərdi qaydada qanunlara riayət etməsi məsələsi vacib əhəmiyyət kəsb edir. Bu məsələ dövlətin qarşısında duran əsas sualların biri- dir. Bu suala cavab vermək üçün sosiallaşma anlayışına müraciət etmək lazımdır, belə ki, bu özü-özlüyündə şəxsiyyətin formalaşma- sı prosessinin, onun cəmiyyətdə yaşamağa uyğunlaşmasını əhatə edir. Bu uyğunlaşmada özü-özlüyündə sosial normaları dərk etmə- yə və bu normalar çərçivəsində şüurlu şəkildə fəaliyyət göstərməyə (hərəkət etməyə) imkan verən təhsil və tərbiyə əsaslanır. İnasanın bioloci baxımından formalaşması hələ tam yetkin bir şəxsiyyətin formalaşması demək deyildir, o yalnız o zaman yet- kin bir şəxsiyyət hesab edilə bilər ki, öz üzərinə düşən məsuliyyə- ti dərk etsin və öz hərəkətlərinə nəzarət edə bilsin. Sosiallaşma insanın bütün həyatı boyu davam edən inkişaf prosesidir. Beləliklə, aydın olur ki, daxili və xarici nəzarətin uzlaşması 68 şəxsin normal sosiallaşma prosesinin nəticəsidir. Bu prosesin ge- dişatında o nəinki cəmiyyətin onun qarşısında qoyduğu tələbləri dərk edir, hətta o bu tələbləri öz tələbləri kimi də qəbul edir. Ümumiyyətlə profilaktikanın əsas məqsədi şəxsiyyətin forma- laşmasının ilkin mərhələlərində buraxılan səhvləri aradan qaldır- maq, və bu baxımdan fərdin daxili və xarici əlamətləri həyata ke- çirməkdən ibarətdir. Cinayətlərin profilaktikası özü-özlüyündə çoxplanlı, çətin bir fəaliyyəti təzahür edir. Onun qarşısında duran məqsədləri “bir zərbəyə” hərəkətə gətirmək, yəni həyata keçirmək mümkün deyil. Bu baxımdan bir neçə xüsusi məsələlərin ardıcıl olaraq həyata ke- çirilməsi vacibdir: bu məsələlərdən biri-cinayət törətməsi ehtimal olunan şəxslərin aşkar edilməsidir. Cinayətlərin profilaktikası tədbirləri həmişə cəmiyyətin müəy- yən bir üzvlərinə yönəlir, yəni müəyyən şəxslərlə konkret işlərin aparılmasını özündə əks etdirir. Qeyd etmək lazımdır ki, bu təd- birlərin icraçıları da şəxsləridir. Bu şəxslərin dairəsinə dövlət dai- rəsinə dövlət idarə və müəssisələrin işçiləri ictimai təşkilatların üzvləri, vətəndaşlar və s. daxildir. Beləliklə ctnayətlərin profilak- tikası tədbirləri dedikdə, aktiv subyektlərin passiv obyektlərə təsi- ri yox, bir tərəfin digər tərəfi müəyyən qeyri-sosial hərəkətlərdən çəkindirən və onu düzgün istiqamətləndirən spesifik ünsiyyət əla- qəsi forması başa düşülür. Cinayətlərin profilaktikası cinayətkarlıqla mübarizədə ən hu- manist üsullardan biridir. Bu profilaktikanın tədbirləri cəmiyyətin və profilaktikanın tətbiq edildiyi şəxsin qanuni maraqlarına tam surətdə uyğun gəlir. Cinayətlərin profilaktikası tədbirlərinə qoyulan tədbirlərdən- qarşılıqlı razılığı, ardıcıllığı və fasiləsizliyi də qeyd etmək lazım- dır. Hər bir tədbir ondan əvvəlki, tədbirdən doğmalıdır və onu möhkəmləşdirməli və inkişaf etdirməlidir. Əgər cinayətlərin pro- filaktikası tədbirləri fasilələrdə və təsadüfi hallarda həyata keçiri- lərsə bu zaman belə tədbirlərin effektliyindən də danışmaq olmaz. Qoyulan tələblər o zaman realizə oluna bilər ki, cinayətlərin profilaktikası planlı şəkildə həyata keçirilsin. Cinayətlərin profi- laktikası işinin planı özündə fərdin şəxsi keyfiyyətlərinin detal 69 xüsusiyyətlərini, onun əlaqələrinin və sair başqa məlumatları əks etdirməklə profilaktika işinin uğurluhəyata keçməsi üçün tədbir- lər dairəsinin və bu tədbirlərin icrası müddətini göstərir. O cümlə- dən planda ayrı-ayrı icraçıların konkret hərəkətlərini və həyata keçirilən tədbirlərdən nəzarət qaydalarının göstərilməsi də məqsə- dəuyğundur. Cinayətlərin profilaktikası tədbirlərinin realizə prosesində fər- din şəxsi keyfiyyətlərinin, onun həyat şəraitinin və mənəvi aləmi- nin hansı səviyyədə nəzərə alnmasından və göstərilən əlamətlərə xüsusi olaraq fərdi qaydada yanaşılmasından asılıdır. Qeyd etmək lazımdır ki, bir çox hallarda ayrı-ayrı şəxslərə eyni cür tədbirlərin şablon şəklində tətbiq olunması mənfi nəticələrə səbəb olur. Cinayətlərin profilaktikası tədbirlərinə bir də o baxımdan ya- naşmaq lazımdır ki, cəmiyyətin hər bir üzvü təkrarolunmazdır, hər bir şəxsin özünə məxsus xasiyyəti və vərdişləri vardır. Bu baxımdan cinayətlərin profilaktikasının planlaşdırılması və tədbirlərin həyata keçirilməsi zamanı şəxsin özünəməxsus xarak- terlərini və onun hansı sosial tipə aid olmasını nəzərə almaq la- zımdır. Qeyd etmək lazımdır ki, cinayətlərin profilaktikası tədbirləri- nin fərdiləşdirilməsi işi şəxsin davranışlarına əsasən proqnozlaş- dırılır və həyata keçirilir. Cinayətlərin profilaktikası tədbirlərinin qarşısında duran tapşı- rıqların və məsələlərin məzmununa və tərkibinə görə üç növə bö- lünürlər: 1. məlumat xarakterli tədbirlər; 2. təsir tədbirləri; 3. nəzarət xarakterli tədbirlər. İnformasiya xarakterli tədbirlər: profilaktiki təsir tədbirlərinin tətbiq olunması vacib olan şəxslərin aşkar edilməsi, qeydə alın- ması, o cümlədən bu şəxslərlə işin düzgün qurulması üçün məlu- matların toplanmasını aid etmək olar. Təsir tədbirləri isə cinayətlərin profilaktikasının həlledici as- pektlərindən biridir. Belə ki, məhz təsir tədbirləri bir sıra mənfi halların qarşısını alır və şəxsi cinayət törətməkdən yayındırır. Nəzarət tədbirlərinin məqsədi, təsir tədbirlərinin hansı nəticə- |