Microsoft Word X. Tahire dissertasiya doc
Yüklə 0,63 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Semantik şəb ək əl ər
- “HAS_A” BA ĞLAYICISI
- “IS_A” BA ĞLAYICISI
- “WORK-FOR”
- anti-insident
- Obyekt-Xüsusiyy ət-D əy ər üçlüyü
- Obyekt Ə hm əd Xüsusiyy ət Göz sayı
59
zehninin psixoloji metodları olaraq istifadə üçün inkişaf etdirilən bu üsul, hal- hazırda ekspert sistemlər və süni intellekt sahəsində standart bir təsvir halına gəlmişdir. Bir şəbəkə, təpə kimi təyin olunan obyektlərin tamıdır . Təpələr bir-birlərinə oxlarla və bağlayıcılarla birləşdirilər. Şəbəkədəki təpələr, obyektlərə, hadisələrə və ya anlayışlara qarşılıq gəlir. Oxlar, göstəriləcək biliyin növünə görə bir çox şə kildə təyin oluna bilər. Obyektlər, ümumi termin olaraq iş sahələri və əlamətlər, ümumiyyətlə təpə olaraq göstərilir. Təpələr arasını birləşdirən istiqamətlənmiş bağlayıcılar, belə təsnif olunurlar. “HAS_A” BAĞLAYICISI: “HAS_A” bağlayıcıları, əlamət təpələrini ümumi termin təpələrinə və ya obyekt təpələrinə bağlayarlar. Beləcə o ümumi terminin və ya obyektin bir əlamətə sahib olduğu ifadə edər. "Mavi Göz " ifadəsində obyektin, "Aysenlin bir çantası var" ifadəsində ümumi bir terminin bir ə lamətə sahib olduğu ilə əlaqədar nümunələrdir. “IS_A” BAĞLAYICISI: Obyekt təpələrini ümumi termin təpələrinə və ə ksinə ümumi termin təpələrini obyekt təpələrinə bağlar. Bunlardan başqa istifadə edilən başqa bağlayıcılar da vardır. Bunlardan biri “WORK-FOR” bağlayıcısı olub, bir işçinin, məsələn, kim üçün işlədiyini göstərmək üçün istifadə edilir. Bir başqa bağlayıcı “CAUSED-BY” bağlayıcısıdır ki, bir hadisənin səbəbini göstərmək üçün istifadə edilir. Iki obyekt arasındakı bağlılığı göstərmək üçün istifadə edilən bir başqa bağlayıcı isə “IS-PART-OF” bağlayıcısıdır. Semantik şəbəkələrin iki üstünlüyü vardır. Bunlardan birincisi, elastikliklikdir. Bu xüsusiyyəti sayəsində yeni bir düyün, quruluşa əlavə oluna bildiyi kimi, mövcud olan düyünlər arasında yeni əlaqələr də təyin oluna bilər. Digər üstünlüyü isə düyünlərdən əlaqələri irsi olaraq ala bilmə qabiliyyətidir.Semantik şəbəkənin ən pis tərəfi isə, əlaqələrin və düyünlərin təyin olunması üçün standart bir quruluşun olmamasıdır. Semantik şəbəkəyə aid aşağıdakı nümunəyə baxaq. 60
şə kil 9. Masa üzərindəki qutular və aralarındakı semantik əlaqə
Biliklərin təsvirinin produksion modeli ən sadə model olub ekspert sistemlərinin yaradılmasında ən çox istifadə olunur. Bu model əsasında predmet sahəsinə aid olan biliklər qaydalar şəklində təqdim olunur, bu qaydaların sağ və sol tərəfi olur ki, sağ hissədə predmet sahəsini xarakterizə edən göstəricilərin
61 vəziyyəti, sol hissədə isə o vəziyyətə uyğun olan nəticə qeyd olunur. Modelin ümumi yazılış forması Ə
Formasında olan qaydalara istinad edir. Şərt hissəsində predmet sahəsinin atributları onların müəyyən halına uyğun olaraq təsvir olunur. Nəticə hissəsində isə bu hala uyğun olan vəziyyət və yaxud hərəkət göstərirlir. Bu baxımdan produksion model hərəkət modeli də adlanır Bilikləri qaydalar şəklində təsvir etmək üçün predmet sahəsinə aid olan müəyyən müəyyən fikir, mülahizə şərt cümləsinə gətirilir. Məs: Uçan obyektin qanadı varsa bu ya quşdur ya da təyyarədir. Bu mülahizələrin qaydalar şəklində ifadə etdikdə onun şərt və nəticə hissəsi dəqiqləşdirilir və konkret ifadə olunur. Produksion modelin şərt hissəsinə onun anti-insident, nəticə hissəsinə
Produksion modelin digər modellərdən bir sıra üstün cəhətləri vardır. Ən üstün cəhəti odur ki, predmet sahəsinə aid olan yeni bir qaydanın əlavə olunması və yaxud bazadan çıxarılması digər qaydalara təsir göstərmir. Bu modelin sadə və çox işlək olmasına baxmayaraq bir sıra çatışmazlığı vardır. Ən böyük çatışmazlığı qaydaların sayının çox olması ilə bağlıdır. Qaydaların sayı çox olduqca şərtlərin təkrarlanması ehtimalı , müəyyən nəticələrin alınması üçün şərtlərin ziddiyətliyi problemi ortaya çıxır Obyekt-Xüsusiyyət-Dəyər üçlüyü Biliyin təsvirinin digər forması olan bu üsul, biliyin hansı mövzuda olduğuna, növünə və dəyərinə görə biliyi saxlama məntiqinə əsaslanır. Məsələn "Əhmədin iki gözü var" faktı bu bilik təsviri vasıtəsi ilə aşağıdakı şəkildə göstərilə bilər.
Ə hməd Xüsusiyyət Göz sayı 62
ki (2)
Obyekt-xüsusiyyət-dəyər üçlüləri ilə semantik şəbəkələr arasında bənzərliklər vardır. OXD üçlülərindəki obyekt və dəyərlər semantik şəbəkələrdə düyünlərə, xüsusiyyət isə bu düyünlər arasındakı bağa qarşılıq olur. Qeyri-müəyyən bilik nəzərə alınsa, bu vəziyyətdə haqqında danışılan üçlülər daha da genişlədilə bilər.
Daha çox istifadə olunan biliyin təsviri metodlarından biridə Frame modelidir. Freimler xüsusilə interaktiv biliyi biliy bazasında saxlamaq üçün istifadə edilir. Freimlər hər hansı bir şəxs ya da hadisə haqqında yaxşı bilinən ya da ümumiləşmiş xüsusiyyətləri bir
yerə gətirməkdə olduqca ə lverişlidir.Bir Frame, standartlaşdırılmış bir vəziyyəti göstərmək üçün bilik quruluşudur. Hər bir Freymə bağlı olan bir çox Bilik növü vardır. Bu biliklərin bir qismi freymin necə istifadə ediləcəyi ilə əlaqə bilikdir. Bir qisimi istifadəçinin sonrakı mərhələdə nə olacağını təxmin etməsi ilə əlaqədardır. Bəziləri isə, bu təxminlər reallaşmadığında nələr ediləcəyini ilə bağlıdır. Freymlər ierarxik şəkildə təşkil olunur. Bu səbəbdən freymlərin daha üst səviyyədəki təpələrlə əlaqələri irsi quruluşa malikdir, freymin quruluşu biliyin təsviri üçün güclü bir mexanizmdir. Xüsusilə irsi olma xüsusiyyətləri səbəbiylə freymlər daha yığcam biliyin saxlanmasına imkan verir. biliyin yığcam saxlanması, axtarış üçün də daha az vaxtın sərfinə səbəb olur. Freymlərin mənfi cəhətləri onların çətin olmasıdır. Freymin quruluşu da daha əvvəl təyin olunan biliyin təsvir metodlarına bənzəyir. Bir freym, ierarxiya içində təşkil edilən düyünlər və tillət şəbəkəsidir. Freym nümunəsi aşağıda göstərilmişdir.
Yüklə 0,63 Mb. Dostları ilə paylaş:
|