Mövzu 4 Beynəlxalq iqtisadi münasibətlər sistemində kapitalın beynəlxalq hərəkəti
Yüklə 492,6 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Öz mənbəyinə görə
- Cədvəl 5.1 Kapitalın beynəlxalq hərəkətinin formaları Təsnifat əlaməti Kapitalın beynəlxal hərəkətinin formaları
- İstifadə edilmə xarakterinə görə
- Müddətinə görə
- Kapital ixracı və idxalı
yığımların həcminin azalmasına, pul təklifinin artmasına gətirib çıxaracaq. Qiymətli kağızlar təklifi yüksəldikdə də eyni proses baş verir: istehlakçılar öz qiymətli kağızlarını ixtisar etməyə çalışır, bu isə pul ehtiyatlarının artımı ilə nəticələnir.
Qaydadan çıxan əsas nəticə budur: əgər bazarlardan biri tarazlıqdan çıxmışsa onda ən azı bir dənə başqa tarazlıqda olmayan bazar mövcud olmalıdır ki, birinci bazardakı qeyri-tarazlıq kompensasiya edilə bilsin. Beləliklə, Valras qanununa görə, dünya ticarətindəki disbalans ən azı kapital hərəkəti ilə kompensasiya edilməlidir. Valras qaydasına uyğun olaraq əmtəə və xidmətlərlə ticarətin balansı əks işarə ilə kapital hərəkətinin balansına bərabər olmalıdır. Əgər bu tarazlıq əldə edilmirsə qalıq səhvlər və nəzərə alınmamalarla izah edilir.
Beləliklə, yuxarıdakı formuldan aşağıdakı formulu almaq olar: İM-X-NR = NA
Bu zaman aşağıdakıları nəzərə almaq lazımdır: 1.
Valras qaydası qeyri-bazar mühitində, yəni azad bazarın olmadığı iqtisadiyyatda işləmir. İnkişaf etmiş azad bazar olmadan tarazlığı təmin etmək mümkün deyildir. 2.
biləcək inkişaf etmiş bazar infrastrukturu mövcud deyildir. Bu cür iqtisadiyyatlarda obyektiv olaraq dövlət müdaxiləsinə ehtiyac duyulur. Lakin, bu müdaxiləı maksimum dərcədə ehtiyatlı, hesablanmış, əsaslı olmalıdır ki, praktikada da buna nadir hallarda rast gəlinir. Kapitalın beynəlxalq hərəkəti bir sıra reallaşma formasına malikdir ki, onlar da praktikada bir sıra əlamətlərinə görə təsnifləşdirilir (Cədvəl 5.1). Öz mənbəyinə görə dünya bazarında hərəkətdə olan kapital əsasən rəsmi (dövlət) və özəl kapitala bölünür.
ilə dövlət büdcəsinin vəsaitlərinin xaricə hərəkəti, ya da xaricdən gətirilməsidir. Kapital hərəkətinin bu kateqoriyasına bir ölkə tərəfindən digər ölkəyə hökumətlərarası saziş əsasında təqdim edilən bütün dövlət borcları, hədiyyələri (qrantlar), yardımlarıdır. Beynəlxalq hökumətlərarası təşkilatların öz üzvləri adından idarə etdikləri kapital da Cədvəl 5.1 Kapitalın beynəlxalq hərəkətinin formaları
Kapitalın beynəlxal hərəkətinin formaları Mülkiyyət formasına görə -
-
dövlət; -
beynəlxalq (regional) valyuta-kredit və maliyyə təşkilatlarının; -
qarışıq. Müddətinə görə -
-
qısamüddətli (1-1,5 ilə qədər); -
ortamüddətli (1 ildən 5-7 ilə qədər); -
uzunmüddətli (5 ildən 40-45 ilə qədər). Təqdim olunma formasına görə -
əmtəə; -
pul; -
qarışıq. İstifadə edilmə məqsədinə və xarakterinə görə -
sahibkar (birbaşa və portfel investisiyaları); -
borc.
rəsmi kapital hesab edilir. Rəsmi kapitalın mənbəyi kimi dövlət büdcəsinin vəsaitləri, y6əni vergiödəyicilərinin vəsaitləri çıxış edir. Buna görə də, bu cür kapitalın xaricə hərəkəti barədə qərar hökumət və qanunverici orqan tərəfindən birgə qəbul edilir.
qeyri-dövlət təşkilatların xaricə hərəkət edən və ya xaricdən gətirilən vəsaitləridir. Kapitalın hərəkətinin bu kateqoriyasına özəl firmalar tərəfindən xaricə kapital investisiyası, ticarət kreditlərinin verilməsi, banklararası kreditləşmə aiddir. Bu kapitalın mənbəyi kimi özəl firmaların dövlət büdcəsi ilə əlaqədar olmayan vəsaitləri çıxış edir. Firmaların onlara məxsus olan kapitalın beynəlxalq hərəkəti barədə qərar qəbul etməkdə nisbi azadlığa malik olmalarına baxmayaraq, hökumət adətən bu hərəkəti tənzimləmək və ona nəzarət etmək hüququnu özündə saxlayır.
Sahibkar kapitalı mənfəət əldə etmək məqsədilə birbaşa və ya dolayı yolla istehsala yatırılan vəsaitdir. Sahibkar kapitalı kimi bir qayda olaraq özəl kapital istifadə edilir. Amma bəzən dövlət və ya dövlətə məxsus olan müəssisə də xaricdə vəsait qoyuluşunu həyata keçirir.
kapitalı kimi adətən dövlət mənbələrindən formalaşan rəsmi kapitaldan istifadə edilir. Amma özəl mənbələr vasitəsilə həyata keçirilən beynəlxalq kreditləşmə də kifayət qədər əhəmiyyətli həcmə malikdir.
Ortamüddətli və uzunmüddətli kapital kapitalın bir ildən artıq müddətə qoyuluşudur. Birbaşa və portfel investisiyaları formasında bütün sahibkar kapitalı qoyuluşları, həmçinin dövlət kreditləri formasında borc kapitalı adətən uzunmüddətli olurlar.
Qısamüddətli kapital bir ildən az müddətə kapital qoyuluşudur. Adətən ticarət kreditləri formasında borc kapitalı qısamüddətə verilir. Bu formalardan hər biri müəyyən əlamətə görə eyni bir kapital hərəkətini xarakterizə edə bilər. Məsələn, beynəlxalq praktikada dövlət kapitalı əsasən borc formasında, özəl və uzunmüddətli kapital isə sahibkar formasında ixrac edilir.
XX əsrin sonuna dünya təsərrüfatında miqrasiya edən kapitalın 60%-dən çoxu özəl subyektlərə - korporasiyalara, transmilli şirkətlərə, banklara, sığorta, investisiya şirkətlərinə, pensiya fondlarına məxsus idi. Son onillikdə kapitalın beynəlxalq hərəkətində bankların payının azalması tendensiyası və eyni zamanda transmilli şirkətlərin kapitalının payının artımı meyli müşahidə edilməkdədir.
Sənayecə inkişaf etmiş ölkələr arasında miqrasiya edən kapitalın 80%-i özəl kapitaldır və onun həcmi getdikcə artır.
1990-cı illərdə dünya təsərrüfatında hərəkət edən kapitalda dövlət kapitalının həcmi 20% həcmində qiymətləndirilir.
Kapital ixracı və idxalı Sahibkar kapitalı Borc kapitalı Birbaşa
investisiyalar Portfel
investisiyaları Borclar və kreditlər Bank depozitləri və digər maliyyə institutlarının hesablarında olan vəsaitlər Yüklə 492,6 Kb. Dostları ilə paylaş:
|