Mövzu 4 Beynəlxalq iqtisadi münasibətlər sistemində kapitalın beynəlxalq hərəkəti
Yüklə 492,6 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Birbaşa xarici investisiyalar
- Portfel investisiyaları
- Kapitalın borc forması
- Cədvəl 5.2 Birbaşa və portfel investisiyalarının xarakterik cəhətləri
Beynəlxalq valyuta-kredit və maliyyə təşkilatlarının kapiatlın beynəlxalq miqrasıyasında payı 2000-ci ilin yekununa görə 12% təşkil etmişdir. Kapital hərəkətinin məhz bu forması daha yüksək artım tempinə malikdir. Kapitalın beynəlxalq hərəkətinin əsas formaları sahibkar və borc kapitalının ixracı və idxalıdır (Sxem 5.1) ki, onların da ayrıca olaraq nəzərdən keçirilməsi zəruridir. Sxem 5.1. Kapital hərəkətinin sahibkar və borc formalarının məzmunu.
Kapitalın sahibkar formasında hərəkəti üç əlamətin olmasını tələb edir:
xaricdə istehsal prosesinin təşkili və bu prosesdə iştirak;
xarici kapital qoyuluşunun uzunmüddətli xarakter kəsb etməsi;
digər dövlətin ərazisində ümumilikdə müəssisəyə və ya onun bur hissəsinə sahib olma hüququ.
Qeyd olunan xüsusiyyətlərin həyata keçirilmə dərəcəsindən və məqsədlərindən asılı olaraq sahibkar kapitalının hərəkətinin iki formasını – birbaşa xarici investisiyaları (BXİ) və portfel investisiyalarını (Pİ) fərqləndirirlər. Kapitalın beynəlxalq hərəkətinin təhlili üçün onun bu cür funksional bölgüsü daha mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Birbaşa xarici investisiyalar uzunmüddətli xarici kapital qoyuluşu olmaqla kapital ixracatçısı tərəfindən kapital idxalatçısı olan ölkənin ərazisində istehsalın təşkilinin və ya idarəedilməsini nəzərdə tutur. Birbaşa xarici investisiyalar praktik olaraq özəl sahibkar kapitalının ixracı ilə əlaqədarıdr. BVF, İƏİT və BMT-nin Milli Hesablar Sisteminə uyğun olaraq birbaşa xarici investisiyaların tərkibinə aşağıdakılar daxil edilir:
birbaşa investor tərəfindən xarici müəssisədə əldə edilmiş mənfəətin həmin müəssisəyə reinvestisiya edilməsi;
baş firma və onun xarici müəssisələri arasında şirkətdaxili kapital köçürmələri. Birbaşa xarici investisiyalar kapital resurslarına və qeyri-material aktivlərinə bölünür. Birinciyə səhmlər, reinvestisiya edilmiş gəlirlər və digər firmalararası uzunmüddətli sazişlər
formasında mövcud olan kapital aiddir. Qeyri-material aktivlərinə isə qeyri-istehsal və qeyri- maliyyə resursları, mülkiyyət hüquqları (patentlər, ticarət markasından istifadə hüququ, sənaye dizaynı cə s.), həmçinin bu aktivlərdən lisenziya sazişləri əsasında istifadə edilməsi dazildir.
ilə ixracıdır ki, bu da investorlara həmin müəssisələrin fəaliyyəti üzərində birbaşa nəzarəti həyata keçirməyə imkan vermir. Sahibkar kapitalının formalarının xarakterik cəhətləri və fəqli xüsusiyyətləri Cədvəl 5.2-də göstərilib. Kapital ixracının sahibkar formasını onun istehsal prosesi ilə birbaşa əlaqədə olması səbəbindən “ikinci iqtisadiyyat” adlandırırlar. Digər forma – borc kapitalının hərəkəti bu cür birbaşa əlaqəyə malik deyildir və yalnız dolayı olaraq təkrar istehsal prosesini əks etdirir. Kapitalın borc formasında hərəkəti dedikdə birbaşa xarici investisiyalar və portfel investisiyaları istisna olmaqla kapitalın yerdə qalan hərəkəti başa düşülür. Kapitalın beynəlxalq hərəkətinin borc forması aşağıdakı əməliyyatlar vasitəsilə reallaşdırılır:
digər ölkələrin istiqrazlarının, qiymətli kağızlarının, veksellərinin, xarici şirkətlərin trattlarının alınması;
borclar üzrə ödəmələrin həyata keçirilməsi;
banklarararsı depozitlər;
rəsmi yardımlar və s. Cədvəl 5.2 Birbaşa və portfel investisiyalarının xarakterik cəhətləri
Birbaşa xarici investisiyalar Portfel investisiyaları İxracın əsas məqsədi Xarici firma üzərində nəzarət Yüksək mənfəətin əldə edilməsi Məqsədin əldə edilməsi yolu Xaricdə istehsalın təşkili və idarəedilməsi Xarici qiymətli kağızların alınması Məqsədin əldə edilməsi metodları a)
xarici firmaya tam sahib olma;
b)
səhm-nəzarət paketinin (şirkətin səhmdar kapitalının 25%-dən az olmayaraq) əldə edilməsi Xarici firmanın səhmdar kapitalının 25%-dən az hissəsinin əldə edilməsi (inkişaf etmiş ölkələrdə 10%)
Maliyyələşmə mənbələri Firmadaxili əlaqələr əsasında maliyyələşir Əsasən milli şirkətlər və banklar tərəfindən təqdim edilir
Ölkə iqtisadiyyatına təsiri Texnologiya mübadiləsini stimullaşdırır, investorun daxili bazara çıxışını genişləndirir, öz təsirini daha çox mikroiqtisadi səviyyədə göstərir Daxili bazarın inkişafını stimullaşdırır, güclü makroiqtisadi effekt yaradılr İnvestisiya qoyuluşu barədə qərarın verilməsi Mikroiqtisadi amillərin qiymətləndirilməsindən asılıdır Xarici amillərin (ixracatçı ölkədə maliyyə siyasəti, beynəlxalq kapital bazarında likvidliyin səviyyəsi) qiymətləndirilməsi ilə əlaqədardır Gəlir forması Sahibkarlıq mənfəəti, dividendlər Dividendlər, faizlər
Konkret bir ölkə tərəfindən tanınan kapitalın beynəlxalq hərəkəti formaları isə adətən həmin ölkənin investisiya və bank qanunvericiliyi ilə müəyyən edilir. Kapitalın beynəlxalq hərəkətinin funksional bölgüsü Cədvəl 5.3-də verilmişdir. Göründüyü kimi, hər bir kapital qrupu şərti olaraq ixrac (aktivlərin, investisiyaların xaricə hərəkəti) və idxal (ölkə daxilində passivlər, investisiyalar) altqrupuna bölünür. Yüklə 492,6 Kb. Dostları ilə paylaş:
|