Mövzu beynəlxalq bazarlarda marketinq təDQİqatlari plan: Beynəlxalq marketinqdə informasiya sistemi Beynəlxalq marketinqdə bazarların tədqiqi

Sxem 1. Marketinq tədqiqatları mərhələlərinin ardıcıllığı

Marketinq tədqiqatları üç altsistemə ayrılır:

1) planlaşdırma və tədqiqatların hazırlanması (birinci və ikinci mərhələlər);

2) məlumatların toplanması, işlənilməsi, son dəfə yoxlanılması və saxlanıl-ması (üçüncü mərhələ);

3. 
   məlumatlardan istifadə olunması, yəni onların təhlili, proqnozlaşdırılması, nəticə və təkliflərin tərtib olunması (dördüncü və beşinci mərhələlər).
   

Marketinq tədqiqatları beynəlxalq bazarda rəqabət mübarizəsinin alətlərindən biridir. Özü və rəqibi haqqında obyektiv məlumatlarla özünü təmin edib müqayisə etməklə, bazarda mövcud şəraiti düzgün qiymətləndirib, onun inkişafını proqnoz-laşdırmaqla firma müəyyən rəqabət üstünlükləri qazanır. Bununla da kommersiya təhlükələrinin səviyyəsini aşağı salır, bazarın müəyyən seqmentini tapmaq imkanı əldə edir, diversifikasiya qaydasında inkişafın düzgün istiqamətlərini seçir, qiymətin optimal səviyyəsini müəyyənləşdirir ki, bu faktorlar da bütövlükdə firmanın xarici bazarda amansız rəqabət mübarizəsində qalib gələ bilmək imkan-larının əsaslı şəkildə yüksəldilməsinə gətirib çıxarır.

Marketinq tədqiqatlarının təşkil olunmasının prinsipləri bunlardır:

- elmilik;

- sistemlilik;

- komplekslilik;

- operativlilik, çeviklik və perspektivlik;

- səmərəlilik.

İdarəetmə sistemində beynəlxalq marketinq tədqiqatlarının həll edəcəyi əsas məsələlər aşağıdakılardır:

• 
  məlumatların toplanması, işlənməsi və təhlili;
  
• 
  xarici bazarın, onun hər hansı seqmentinin, bazar payının, konyunkturanın qiymətləndirilməsi və təhlili;
  
• 
  firmanın bütün mümkün imkanları və ehtiyaclarının qiymətləndirilməsi, təhlili və proqnozlaşdırılması;
  
• 
  firmanın rəqiblərinin marketinq imkanlarının, istehsal ehtiyatlarının və fəallığının qiymətləndirilməsi və təhlili;
  
• 
  konkret bazarın əsas parametrlərinin daimi ölçülməsi, qiymətləndirilməsi, bazarın həcminin müəyyənləşdirilib proq­nozlaşdırılması;
  
• 
  tələb və tələbatların proqnozlaşdırılması, tələbatın elas­tikliliyinin qiymətlən-dirilməsi;
  
• 
  rəqiblər və onların bazar imkanlarını nəzərə almaqla kommersiya təhlükə-sinin aşkar edilib qiymətləndirilməsi;
  
• 
  əmtəənin həyat dövrünün (bazara çıxarılma, artım, yetkinlik, tənəzzül, dirçəldilmə) bütün mərhələlərində qiymətlərin proqnozlaşdırılması, onlara qiymət qoyulması strategiyasının məlumat təminatı;
  
• 
  müxtəlif bazar şəraitində istehlakçıların əmtəəyə olan münasibətlərinin və hansı texniki- iqtisadi və estetik keyfiyyətlərə malik olan əmtəələrə üstünlük vermələrinin aşkar edilib modelləşdirilməsi;
  
• 
  əmtəənin rəqabətə davamlılığı, bazarda sınaqdan keçirilməsi və keyfiyyət xüsusiyyətləri;
  
• 
  əmtəənin irəlilədilməsi metodları və bölgü kanallarının səmərəliliyinin qiymətləndirilməsi;
  
• 
  ticarət-satış fəaliyyətinin analitik məlumat təminatı;
  
• 
  xidmət səviyyəsinin qiymətləndirilməsi və onun tələbatın səviyyəsinə təsirinin müəyyənləşdirilməsi.
  

Beynəlxalq marketinq fəaliyyəti yalnız istehsal və satış sahəsində deyil, xidmət sahəsində də həyata keçirilir. Bu halda o, daxili və xarici bazarlarda konkret xidmət növlərinə olan tələb və tələbatların ödənilməsinə və uçota alınmasına yönəldilir.

Bütün bu yuxarıda deyilənlərə əsasən, marketinqə tam əsasla firmadaxili idarəetmənin funksiyası kimi baxmaq olar. Marketinqin firmadaxili idarəetmənin funksiyası kimi başlıca məqsədi, bazarın tələbatının hərtərəfli və mükəmməl öyrənilməsi nəticəsində firmanın fəaliyyətinin, konkret istehlakçının məhsula olan tələbatının təmin olunması və bunun da nəticəsində maksimum və dayanıqlı mənfəətin əldə edilməsidir.

Marketinqin idarəetmənin funksiyası kimi məğzini tam anlamaq üçün qeyd etmək zəruridir ki, o müəyyən təfəkkür forması olmaqla, bazarın və istehlakçının tələb və tələbatının tam ödənilməsi məqsədilə elmi-tədqiqat, istehsal-satış sahəsində qərarların qəbul edilməsinə xüsusi yanaşma tərzidir.

Beynəlxalq marketinqin vacib xüsusatlardan biri də qəbul olunan marketinq qərarlarının hərtərəfli təhlilə əsaslanan çoxvariantlı iqtisadi hesablamalar əsasında qəbul olunmasıdır. Ona görə də, konkret marketinq fəaliyyəti növləri üzrə əsaslandırılmış qərar qəbul olunması vacib əhəmiyyət kəsb edən məsələlərdir. Bunlar aşağıdakılardır:

• 
  konkret xarici bazarın və son istehlakçının tələblərini və məhsula olan tələbatı nəzərə almaqla alıcıların zövqlərini oxşayan yeni əmtəələrin işlənməsi, sonradan mənimsənilməsi və kommersiya istehsalının təşkili;
  
• 
  xarici ölkə istehlakçılarının ehtiyacı olan yeni əmtəələrin meydana gəlməsi üçün elmi-tədqiqat, layihə-konstruktor və texnolodi işlərin aparılmasının məqsədəuyğunluğu;
  
• 
  əmtəələrin həyat dövrünün mərhələləri nəzərə alınmaqla bazar konyukturası və istehlakçıların tələblərini ödəyən əmtəələrin kifayət miqdarda istehsal olunmasının məqsədəuyğunluğu;
  
• 
  xarici ölkələrdə yeni istehsal sahələrinin yerləşdirilməsi, mövcud olanların modernləşdirilməsi;
  
• 
  mal göndərənlərlə qarşılıqlı səmərə əsasında uzun­müd­dət­li əlaqələrin yaradılması, ucuz xammal mənbəyi və işçi qüvvəsi olan ölkələrdəki, ehtiyatların birgə istifadəsi üçün müştərək müəssisələrin yaradılması;
  
• 
  mövcud əmtəələrin təkmilləşdirilməsi yolu ilə bazarda firmanın mövqeyinin möhkəmləndirilməsi və bazar sərhədlərinin genişləndirilməsi.
  

Bütün bu məsələlərin müvəffəqiyyətli həllində proqnozlaşdırma və digər müasir idarəetmə metodlarından geniş istifadə olunur.

1976-cı ildən qüvvədə olan «Marketinq tədqiqatlarının praktiki tədbiqi üzrə beynəlxalq kodeks» bütün dünyada marketinq tədqiqatları mütəxəssisləri üçün əsas qaydaları özündə birləşdirir.

Beynəlxalq marketinqdə marketinq tədqiqatlarının öz çətinlikləri mövcuddur. Bu birinci növbədə dünya iqtisadiyyatı və dünya bazarını bütövlükdə xarakterizə edən və milli iqtisadiyyatların inkişafına təsir göstərən müxtəlif amillərin nəzərə alınmasının zəruriliyi ilə əlaqədardır. Bundan əlavə, əsas çətinliklər ayrı-ayrı ölkələr, xüsusən də inkişaf etməkdə olan ölkələr üzrə zəruri statistik informasiya-ların olmaması ilə əlaqədardır.

Beynəlxalq marketinqin tədqiqat proqramı çərçivəsində satış şəbəkəsinin təşkili və idarə edilməsinin səmərəliliyinin daimi öyrənilməsi həyata keçirilir, müxtəlif satış bazarlarına daxil olmağın strateji məsələləri və taktiki fəndləri dəqiqləşdirilir. Hər şeydən əvvəl, müxtəlif ölkələrdə öz xüsusiyyətləri olan bölgü kanalları mükəmməl şəkildə öyrənilir. Daimi olaraq satış əraziləri tədqiq olunur və dəqiqləşdirilir. Beynəlxalq marke-tinq­də istehlakçı bazarlarının qeyri-həmcinsliyi, onların biri-birindən əsaslı şəkildə uzaq olması firmanın satış bölmələrinin coğrafi sərhədlərinin daha dəqiq müəyyənləşdirilməsini tələb edir. Bununla paralel olaraq, bütün amillər nəzərə alınmaqla satış əraziləri üzrə satış həcminin müqayisəli təhlili aparılır.

Beynəlxalq marketinq tədqiqatlarını iki hissəyə bölmək olar: xarici bazarın tədqiqi və müəssisənin potensial imkanlarının tədqiqi. Müəssisənin potensial imkanlarının tədqiqi bazarın tələbatları və rəqabət bazarında olan potensialla müqayisəli şəkildə aparılır.

Qeyd etmək zəruridir ki, birinci-marketinq tədqiqatlarının həyata keçiril-məsinin vahid təsnifatı yoxdur, ona görə də tədqiqatçılar göstəricilərin alınmasında müxtəlif təsnifatlardan istifadə edirlər; ikincisi-tədqiq olunan firmaların seçilmə-sində müxtəlif üsulların tətbiq edilməsinin nəticəsi olaraq marketinq tədqiqatlarının eyni istiqamətlərinin tətbiqi nəticəsində müxtəlif göstəricilər alınır; üçüncüsü-marketinq tədqiqatlarının eyni istiqamətlərinin aktuallığı zamana görə dəyişilə bilər.

Beynəlxalq marketinq tədqiqatlarının öz xüsusiyyətlər var və onlar müxtəlif ölkələrdə iqtisadiyyatda, mədəniyyətdə, adət-ənənələrdə və s. mövcud olan fərqlərlə əlaqədardır.

Beynəlxalq marketinq tədqiqatlarının keçirilməsinin aşağıdakı mərhələlərini ayırmaq olar:²

-problemin müəyyənləşdirilməsi və beynəlxalq marketinq tədqiqatlarının məqsədinin formalaşdırılması;

-beynəlxalq marketinq tədqiqatları planının işlənilməsi;

-tədqiqat planının həyata keçirilməsi;

-alınmış nəticələrin təqdim olunması və həyata keçirilməsi.

Beynəlxalq marketinq tədqiqatlarinin məqsədinin müəyyənləşdirilməsi və planin işlənməsi

Problemi dəqiq müəyyənləşdirmədən beynəlxalq marketinq tədqiqatları üçün zəruri məlumatların toplanması mümkün deyil. Problemin formalaşdırılması prosesində problem situasiyasının özünün və onu müəyyənləşdirən real ziddiyyətlərin mümkün qədər tam əks olunması zəruridir. Bu halda problemi çox geniş planda irəli sürmək o qədər də əlverişli deyil, ona görə ki, bu toplanılan informasiyanın az olmasına və təhrif olunmuş nəticələrin alınmasına, eləcə də tədqiqata çəkilən məsrəflərin artmasına gətirib çıxara bilər.

Beynəlxalq marketinq tədqiqatları real problemlərin həllinə yönəldilməlidir. Marketinq tədqiqatları müasir biznesin müstəqil sahəsinə çevrilmişdir. Bir çox iri kompaniyaların tərkibində tədqiqat planlarını işləyən mütəxəssislərin, statistiklərin, sosioloqların, psixoloqların, modernləşdirmə üzrə mütəxəssislərin işlədiyi xüsusi marketinq tədqiqatları şöbəsi fəaliyyət göstərir.

Marketinq tədqiqatları xidməti problemi formalaşdırarkən aşağıdakılar nəzərə alınmaqla həyata keçirilir:

• 
  əgər tədqiqatçı kənardan dəvət olunmuş məsləhətçidirsə onda kompaniyanın tədqiqatda iştirak edəcək bölmələri və rəhbərləri göstərilir;
  
• 
  problemin simptomlarının şərh olunması;
  
• 
  bu simptomların mümkün səbəblərinin aydınlaşdırılması;
  
• 
  marketinq məlumatlarının nəzərdə tutulan istifadə istiqamətlərinin müəyyən-ləşdirilməsi.
  

Marketinq tədqiqatlarının əsas məqsədi həll ediləcək prob­lemlərlə müəyyənləşdirilir.

Xarici bazarın tədqiqinin başlıca məqsədi müəyyən obyektiv və subyektiv səbəblər nəticəsində əmələ gələn risklərin ixtisar olunmasıdır. Tədqiqatın məqsə-dindən asılı olaraq marketinq tədqiqatlarının aşağıdakı əsas növlərini ayırırlar:

-axtarış xarakterli (exploratory)- hipotezlərin işlənilməsinə köməklik edən, problemin həllinə aydınlıq gətirən ilkin gös­təricilərin toplanmasını nəzərdə tutur;

-təsviri (descriptive) xarakterli- müəyyən hadisə və təza-hür­lərin təsvirini nəzərdə tutur;

-təcrübi (experimental) xarakterli - hər hansı səbəb, nəticə əlaqələri haqqında hipotezlərin yoxlanılmasını nəzərdə tutur.

Marketinq tədqiqatlarının ümumi məqsədi-kompaniyanın uzun və qısa müddətli məqsədlərinin əks olunmasıdır. Ona görə də, onlar dəqiq müəyyən-ləşdirilməli, sonradan ölçülməsi və qiymətləndirilməsi üçün mümkün qədər hissələrə bölünməlidirlər

Beynəlxalq marketinq fəaliyyətində başlıca məsələlərdən biri də xarici bazarın xüsusiyyətləri nəzərə alınmaqla marketinq proqramının işlənilib hazırlan-masıdır. Bu proqram daxilində aşağıdakı məsələlərin əlaqələndirilməsinin optimal variantı öz əksini tapır:

-firmanın özünün apardığı ETTKİ-nin nəticəsindən asılı olaraq tamamilə yeni texniki-iqtisadi və psixoloji xüsusiyyətlərə malik olan əmtəələrin işlənməsi, istehsalının təşkili və mövcud əmtəələrin təkmilləşdirilməsi;

-bazarın tələbini və konkret istehlakçıların tələbatını nəzərə almaqla köhnə əmtəələrin modernləşdirilməsi;

-alınmış patent və lisenziyalar əsasında istehsal olunan əmtəələrin təkmilləş-dirilməsi və yeni əmtəələrin yaradılması;

-birgə sahibkarlıq fəaliyyəti və birbaşa investisiya imkanları;

-müxtəlif strateji artım növlərinin firmanın fəaliyyətində istifadə olunması.

Marketinq proqramı əsasında hansı mövcud əmtəədən nə vaxt və nə qədər istehsal olunması, yeni əmtəənin yaradılması, hazırda istehsal olunan əmtəənin təkmilləşdirilməsi və hansı əmtəənin istehsaldan çıxarılması barədə qərar qəbul olunur.

Marketinq proqramına qoyulan başlıca tələb, nəzərdə tutulan mənfəət səviyyəsinə nail olmaq üçün istehsalın optimal quruluşunun yaradılmasıdır.

Beynəlxalq marketinq proqramının tərtibi daha əlverişli həllər axtarılması olmaqla, yaradıcı prosesdir. Proqramın xarici bazarla düz və tərs əlaqədə tərtib edilməsi istehsalın quruluşunun dəyişən tələbatlara vaxtında uyğunlaşdırılmasına və öz növbəsində bu tələbatların formalaşmasına təsir göstərir.

Beynəlxalq marketinq proqramının tərtibində əmtəə üzrə proqramlar tərtibi (başqa sözlə, əmtəə üzrə idarəetmə) mühüm yerlərdən birini tutur. Marketinq menecmentində əmtəələr üzrə proqram tərtibi son qırx ildə daha geniş yayılmışdır. Marketinqi idarəetmənin bu formasının əsas məğzi ondan ibarətdir ki, hər bir əmtəənin (əmtəə qrupunun) planlaşdırılması, təhlili, istehsalı və daxili və xarici bazarda satışı üzrə nəzarətin həyata keçirilməsi üçün ayrıca xüsusi bir orqan yaradılır. Əvvəllər marketinqin idarə edilməsinin bu forması istehlak malları istehsal edən iri kompaniyalarda da geniş istifadə olunur.

Mütəxəssislər belə hesab edirlər ki, marketinq proqramının bu formada qurulması idarəetmənin bütün funksiyalarının maksimum dərəcədə inteqrasiyasını, yeni texnoloji proseslərin işlənilməsi və tətbiqini təmin edir. Bununla yanaşı, funksional idarəetməyə müqabil yaradılmış əmtəə üzrə marketinq proq­ramları idarəetmənin səmərəliliyi və operativliyinin, onun peşəkarlıq səviyyəsinin əsaslı surətdə yüksəlməsinə, işin son nəticəsinə görə məsuliyyətin artırılmasına gətirib çıxarır.

Əmtəə üzrə idarəedicinin funksiyası təbii olaraq istehsalın xarakteri və miqyasından, istehsal olunan əmtəədən asılı olacaqdır. Onlar aşağıdakılardan ibarətdir:

- xarici bazarda əmtəənin işlənməsindən tutmuş, satışına qədər, onunla əlaqədar olan bütün funksiyaların əlaqələndirilməsi;

-korporasiyanın həmin əmtəə ilə əlaqədar istehsal, qablaşdırma, nişanlama, qiymətlərin təsbit edilməsi və satışı üzrə siyasətin bütün tərəflərinin əlaqələn-dirilməsi ;

-xarici satış bazarlarının tədqiqinin idarəedilməsi və planının işlənilməsi, xarici ölkədə satışla məşgul olan şöbələrə kömək göstərilməsi və məsləhətlər verilməsi;

-beynəlxalq bazar üçün əmtəənin işlənilməsi, istehsalı və satışına təsir edən bütün funksiyaların cari maliyyələşdirilməsi və proqnozlaşdırılması;

- əmtəənin xarici bazarda reklamlaşdırılması kompaniyasının təşkili.

Əmtəə üzrə marketinq proqramının başlıca vəzifəsi bunlardır:

-məqsədli bazarın və ya onun seqmentinin seçilməsi, mövcud bazarlarda mövqeyin möhkəmləndirilməsi və bazar sərhədlərinin genişləndirilməsi;

-əmtəələrin təbəqələşdirilməsi;

-firmanın özünün elmi-tədqiqatlarının nəticəsi olaraq və ya alınmış lisenziya və patent üzrə yeni əmtəənin istehsalı üçün maliyyə, material və əmək ehtiyatlarının müəyyənləşdirilməsi;

-bazarın tələbi və konkret istehlakçının tələbatını nəzərə almaqla artıq istehsal olunan əmtəələrin mükəmməlləşdirilməsi;

-əmtəənin satışına çəkiləcək maliyyə xərclərinin müəy­yən­ləşdirilməsi (buraya bölgü kanallarınınn xərcləri, anbarlaş­dırma, reklam, həvəsləndirmə və s. xərclər daxildir);

-əmtəə vahidinə çəkilən istehsal məsrəflərinin hesablanması;

-məhsula qiymət qoyulması metodlarının seçilməsi və qiymətin qoyulması;

-mənfəət göstəricilərinin hesablanması, onun əldə edilməsi yollarının müəyyənləşdirilməsi və nəzarət qaydası;

-məhsulun istehsalı və satışının rentabelliyinin qiymətləndirilməsi;

Əmtəə üzrə marketinq proqramının əsas göstəriciləri aşağıdakıları özündə birləşdirir: məqsədli bazarların və ya onun seqmentinin seçilməsi, mövcud bazarlarda mövqeyin möhkəmləndirilməsi və bazar sərhədlərinin genişləndiril-məsi; bazarın və ya seqmentin ölçüsü və onların həcmi; bazarın və ya seqmentin səmərəliliyinin qiymətləndirilməsi; tələb və tələbatın qiymətləndirilməsi; cari və perspektiv satışın qiymətləndirilməsi; satış həcminin artım tempi; mənfəət və onun artım tempi; əmtəə vahidinin istehsalının rentabelliyi; bazarın nəzərdə tutulan payı.

Qeyd etmək lazımdır ki, məqsədli bazarın və ya seqmentin seçilməsi üçün marketinq tədqiqatları aparılması üzrə marketinq nəzəriyyəsi beş kriteriyaya əsaslanmağı nəzərdə tutur:

1. 
   istehlakçıların tələb və tələbatından, ehtiyaclarından asılı olaraq onlar arasında fərq mövcudluğu;
   
2. 
   hər bir məqsədli bazar və ya seqment həmcins olmalıdır;
   
3. 
   istehlakçılar qrupunun əlamət və xüsusiyyətləri ölçülə bilməlidir;
   
4. 
   məqsədli bazar və ya seqment mümkün qədər böyük olmalıdır, əks təqdirdə firmanın nəzərdə tutulan gəlir əldə etməsi mümkün olmayacaqdır;
   
5. 
   bazar və ya seqment marketinq təsirinə məruz qalmağa əlverişli olmalıdır.
   

Məqsədli bazarın seçilməsi həmişə firma qarşısında duran ən mürəkkəb problemlərdən biridir. Belə ki, istehsal məsrəfləri və qiymətin müəyyən münasibətləri daxilində bir bazara çıxmaq daha əlverişli olsa da, tək bir bazarda uzun müddət firmanın güclü rəqabət şəraitində öz mövqeyini qoruyub saxlaması çox mürəkkəb olmaqla yanaşı, həm də çoxlu vəsait tələb edir. Eyni zamanda, bir neçə bazara çıxmaq isə firmanın risk dərəcəsini və xərclərini azaltsa da, müvəffəqiyyət qısa ömürlü olur.

Marketinq fəaliyyətində firmanın tez-tez dəyişən bazar şəraitinə uyğunlaş-ması, rəqabətə davamlı məhsul istehsal etməsi, firmanın nəzərdə tutulan rentabellik səviyyəsinə nail olması üçün yenilikçiliyin istehsalatda tətbiqinə başlıca vasitə kimi baxılır. Elmi-texniki nailiyyətlərin istehsalatda daha tez tətbiq olunub maddiləşməsi barədə qərar qəbul edilməsi prosesi istehsal bölmələrinin rəhbər-lərinə tapşırılır və marketinq proq­ramında istehsal bölmələrinə həvalə olunur. Ona görə də, istehsal bölmələrinin idarəetmə aparatı bazarda əmtəənin sınaqdan keçirilməsi nəticəsində əmtəənin təkmilləşdirilməsi və yeni əmtəələrin istehsalı üzrə qərarı müstəqil olaraq qəbul edir və həyata keirirlər.

Marketinq proqramı üzrə yenilikçiliyin tətbiqinin planlaşdırılması və həyata keçirilməsi istehsal prosesinin və idarəetmənin təşkilinin çevikliyinin yüksək səviyyədə təmin olunmasını təmin edir.

Marketinq tədqiqatlarının aparılmasının əsasını ilkin məlumatların toplanması təşkil edir. İlkin məlumatların toplanması üsul və alətlərinə əvvəlki paraqrafda müfəssəl şəkildə baxıldığından burada onların şərhini verməyə ehtiyac yoxdur.

Marketinq tədqiqatlarının aparılması prosesində göstəricilərin toplanması üsullarını iki qrupda təsnifləşdirmək olar.

Kəmiyyət tədqiqatları (quantitative research)-böyük sayda respodentlərin cavab verdiyi, qruplaşdırılmış qapalı tin suallara əsaslanan sorğunun keçirilməsidir. Bu tədqiqatın xarakterik xüsusiyyəti toplanılan göstəricilərin dəqiq formatının və onların alınma mənbələrinin müəyyənləşdirilməsidir.

Keyfiyyət tədqiqatlarının məqsədi müşahidə yolu ilə insanların nə etdiyi və danışdığı barədə məlumatların toplanması, təhlili və istifadə üçün hazır şəkilə salınmasıdır. Müşahidə və nəticələr keyfiyyət xarakteri daşıyır və standartlaşdırıl-mamış formada həyata keçirilir. Müşahidədən əlavə, keyfiyyət üsullarına fokus-qrup, geniş müsahibələr, protokolların təhlili, təsviri (proeküionnıe) və fizioloji ölçmələri də aid etmək olar.

Tədqiqat planının həyata keçirilməsi bu mərhələdə beynəlxalq marketinq tədqiqatları üçün göstəricilərin toplanması və təhlili həyata keçirilir. Məlumatların yığılması mərhələsində ən mühüm məsələ əvvəlcədən səhvlərin buraxılmasının qarşısının alınması üçün tədbirlərin görülməsidir (müsahibə götürən və müsahibə verən tərəfindən göstəricilərin saxtalaşdırılması, müsa­hibə verməkdən imtina edənlərin rəylərinin hesaba alınması və s.)

Alınmış göstəricilər kompüterə daxil edilir, cədvəllərdə toplanır, sonra onların əsasında müvafiq göstəricilər hesablanır, nəhayət baxılan problemlə əlaqədar olaraq alınan nəticələr statistik üsul və modellərin köməkliyi ilə təhlil olunur.Alınmış təhlil nəticəsində proqnozlaşdırma aparılır.

Alınmiş nəticələrin təqdim edilməsi və istifadə olunmasi

Beynəlxalq m arketinq tədqiqatlarını həyata keçirmiş tədqiqatçı-mütəxəssis alınmış əsas nəticələri ən mühüm marketinq qərarlarını qəbul etmək üçün kompaniyanın ali rəhbərliyinə təqdim etməlidir. Bundan əlavə, beynəlxalq marketinq tədqiqatçısı kompaniya rəhbərliyinə marketinq situasiyasının yaxşılaş-dırılması üçün öz rəyində təqdim etməlidir.

Tədqiqatçı beynəlxalq marketinq tədqiqatçıları barədə materialları aşağıdakı bölmələrin daxil edildiyi standartlaşdırılmış hesabatdan istifadə edə bilər: giriş, tədqiqatın metodologiyası, alınmış nəticələr, təkliflər və s. Savadlı tərtib olunmuş hesabat yalnız bazar və istehlakçıların davranışı haqqında alınmış məlumatların təhlilini deyil, həm də marketinq qərarlarının variantlarında əks etdirilməlidir. Bu halda sahibkarın hansı strategiyanın əmtəənin ixrac çeşidinin hansı inkişaf variantında ən böyük müvəffəqiyyət gətirəcəyini bilməsi mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Bu o deməkdir ki, sahibkar bilməlidir ki, əmtəənin keyfiyyətinin təkmilləş-dirilməsi hansı istiqamətdə həyata keçirilməlidir ki, onlar xarici bazarda davam gətirə bilsin və rəqabət qabiliyyətli olsun.

Beynəlxalq marketinq tədqiqatlarının nəticələri planların və müəssisənin beynəlxlaq bazarda cari istehsal və satış fəaliyyətinin təshih edilməsində istifadə olunmalıdır.

Marketinq tədqiqatlarının aparılması üçün vahid forma olmadığından firmalar onu müxtəlif formada təşkil edirlər. Birində ayrıca marketinq tədqiqatları şöbəsi yaradılır, digərində marketinq tədqiqatlarını həyata keçirən bir mütəxəssis olur. Elə firmalar da varki onların quruluşunda formal olaraq marketinq tədqiqatları öz əksini tapmır. Məsələn, ABŞ-da kompani-ya­ların 75 %-də marketinq tədqiqatları şöbəsi var, 15% kompaniyalarda yalnız bir mütəxəssis fəaliyyət göstərir, 10%-də isə hətta marketinq tədqiqatları üzrə mütəxəssis belə yoxdur. Xüsusi marketinq tədqiqatları şöbəsi bir qayda olaraq illik satış həcmi 500-750 milyon dollardan çox olan kompaniyalarda olur.

Bazar iqtisadiyyatı inkişaf etmiş ölkələrdə marketinq tədqiqatlarının həyata keçirilməsi ilə peşəkar şəkildə məşğul olan güclü təşkilatlar şəbəkəsi mövcuddur. Böyük Britaniyada marketinq tədqiqatları ilə 45000 nəfər məşğul olur. ABŞ-da marketinq tədqiqatlarını tam miqyaslı nəticələrini satmaqla ildə 10 milyon dollar-dan çox gəlir əldə edən 50-dən çox firma fəaliyyət göstərir.

Dünya praktikasında tədqiqat kompaniyaları yerinə yetirdikləri xidmətdən asılı olaraq iki böyük qrupa bölünürlər:

1.Müştərilərə marketinq tədqiqatları sahəsində xidmətlərin tam kompleksini göstərən firmalar (istehlakçı və alıcıların tədqiqi, ehtiyacın, marketinq kompleksi-nin bütün elementlərinin, rəqiblərin öyrənilməsi, bazar konyunkturasının tədqiqi və onun tutumunun qiymətləndirilməsi). Bunlar bir çoxu öz nümayəndəlikləri vasitə-silə həm daxili, həm də beynəlxalq bazarda fəaliyyət göstərən Full Service Companies adlanan kompaniyalardır. Amerika Marketinq Assosiasiyasının (AMA) məlumatına görə dünyada bazarın kompleks öyrənilməsi ilə məş-ğul olan və bu sahədə lider sayılan 97 belə kompaniya var və onların hamısı AMA-nın üzvü-dürlər. Bu kompaniyalar insanın həyat fəaliyyətinin bütün tərəfləri əhatə etməklə -kənd təsərrüfatından tutmuş telekommunikasiyaya qədər –dünyanın 200-dən çox ölkəsində kompleks marketinq tədqiqatları aparırlar. Bunların sırasına ACNielsen, BAİ, Chilton Research Servises, C&R Research Servises İnc və s. aid etmək olar.

2.Tədqiqatlarını iqtisadiyyatın ayrı-ayrı sahələrində cəmləşdirən firmalar. Hazırda bu qəbildən AMA-nın üzvü olan 209 tədqiqat kompaniyası fəaliyyət göstərir. Bu qəbildən olan kompaniyalar marketinq tədqiqatlarının ayrı-ayrı istiqamətlərini-məsələn, tələbatın, istehlakçıların, rəqiblərin, konyukturanın və s. öyrənilməsi-əhatə edən tədqiqatlarla məşğul olurlar. Belə kompaniyaların 95 faizi məlumatların toplanmasının bir neçə üsulundan istifadə etməklə istehlakçıların və bazar konyunkturasının tədqiqi ilə məşğul olurlar. AMA-nın məlumatına görə istehlakçıların, rəqiblərin və bazar konyunkturasının tədqiqi ilə bu assosiasıyanın üzvü olan 198 kompaniya məşğul olur. Onların sırasına The Business Research hab, CİC Research, Discovery Research Group və s. aid etmək olar.

Müasir dövrdə bütün dünyada marketinq tədqiqatları kompaniyalarının fəaliyyəti ümumdünya informasiya şəbəkəsi olan internetlə əlaqədardır.

Dünya bazarında fəaliyyət göstərən və marketinq tədqiqatlarının keçirilmə-sinə istiqamətlənmiş müəssisələr bir qayda olaraq rəqabət qabiliyyətlidirlər, xarici bazarda onların fəaliyyəti daha yaxşı təşkil olunmuşdur, onlar böyük mənfəət əldə edirlər və bazar konyunkturasının aşağı düşməsindən az ziyana düşürlər.

1

2