Muallifdan

chan, -simon, -chil, -parvar, -kor, -gar, -mand, ildoq
(liqildoq, 
qaqildoq, shaqildoq, bijildoq, so‘lqildoq, chiyildoq, likildoq, 
bo‘rsildoq. Bu affiks taqlid so‘zlardan sifat yasaydi) 
- vor, -parast, 
be-,-don, -bad, xush-, -namo, -cha 
( buxorocha, o‘zbekcha). 
b)
fe’ldan sifat yasovchi: -gin (-g‘in,-kin,-g‘un,-qin,-qun) 
gir(-g‘in,-kir,-qir,-qur),-choq(-chiq,-chak,) -k(-ik,-uk,-ak), -q(-iq,-
uq,-oq), -ma, -qoq, -g‘oq, -ag‘on, -ong‘ich, -ovuch ( tepong‘ich, 
qulong‘ich, hurkovuch, iskovuch), 
-in,-no
-bar, -bop,- kash,-shumul, 
-loq.
2. Kompozitsiya usuli
bilan qo‘shma sifatlar hosil qilinadi: 
Qo‘shma sifatlar tarkibi quyidagicha bo‘ladi: 
a) sifat-sifat: xomsemiz, olachipor, qorasovuq; 
b) sifat-ot: qiziqqon, balandparvoz, qimmatbaho; 
v) ot-ot: otashqalb, jigar rang, bodomqovoq; 
g) ravish-ot: kamqon, kamgap, hozirjavob; 
d) ravish-ar qo‘shimchali sifatdosh: tezyurar, tezotar; 
e) ot-ar qo‘shimchali sifatdosh: tinchliksevar; 
j) son-ot ; (-lama): beshkokil, ikkiqat, ikkiyuzlama; 
z) ot-aro: xalqaro, millatlararo, qit’alararo; 
 Umum-
so‘zi qo‘shilgan so‘zlar ham qo‘shma hisoblanadi; 
umumjahon, umumxalq. 
 
Son 
 
Otga bog‘lanib, uning miqdorini, sanog‘ini, tartibini; otga 
bog‘lanmagan holda mavhum miqdor tushunchasining nomini 
bildirgan so‘zlar turkumi
 son
deyiladi. 
Sonlar harf bilan yoziladi (besh, etti) yoki arab raqami (2, 7, 8), 
rim raqami (V, VII, XXI) bilan ko‘rsatiladi. Son quyidagi 
xususiyatlarga ega: 
1. Son boshqa so‘z turkumidan yasalmaydi. Son yasovchi 
qo‘shimchalar ham mavjud emas. Sonda so‘z yasalishi yo‘q. 

---

Xolmanova Z. Tilshunoslikka kirish 
www.ziyouz.com
kutubxonasi 
126 
126
2. Sonning ma’no turlari va modal shakllari maxsus affikslar 
qo‘shish bilan yasaladi: uchta, oltov. 
3. Son o‘zicha turlovchi affikslarni qabul qilmaydi, sifatlovchi 
olmaydi, o‘zi otning sifatlovchisi bo‘lib keladi. 
4. Son miqdor tushunchasining nomini anglatganda va 
otlashganda kelishik, egalik affikslarini qabul qiladi, ot bajargan 
vazifada keladi: Sakkiz ikkiga teng bo‘linadi.
5. Son hisob so‘zlari-numerativlar bilan ham qo‘llanadi. Son 
gapda aniqlovchi bo‘lib keladi. Sonlar ma’no va grammatik 
xususiyatlariga ko‘ra dastlab ikkiga bo‘linadi: 1) miqdor son; 2) 
tartib son. 
Miqdor sonlar
narsa-buyumni sanash, donalash, taqsimlash yoki 
taxminlab ko‘rsatish uchun qo‘llanadi. Miqdor sonlar quyidagi 
xususiyatlari bilan tartib sonlardan farqlanadi: 
-miqdor sonlar o‘ziga xos morfologik ko‘rsatkichlarga ega. 
Tartib sonlar -(i)nchi orqali yasaladi; 
-miqdor sonlar hisob so‘zlari (numerativlar) bilan birga 
qo‘llanadi. Tartib sonlar numerativlar bilan qo‘llanmaydi; 
-miqdor sonlar juftlashib keladi, tartib sonlar juft holda kelmaydi; 
-miqdor sonlar birikma holda (uchdan bir) ishlatiladi; tartib 
sonlar birikma holda kelmaydi. 
-miqdor sonlar -lar affiksini olib, taxminiy miqdorni bildiradi, 
tartib sonlar, -lar affiksini olib otlashadi: 
Birinchilarga mukofot 
beriladi. 
Miqdor sonlar quyidagi turlarga bo‘linadi: 
a)