Müəllifin vəsaiti hesabına nəşr olunur Əsəri Azərbaycan ea tarix İnstitunun
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- II FƏSĠL ATROPATENANIN TƏSƏRRÜFAT HƏYATI
II FƏSĠL ATROPATENANIN TƏSƏRRÜFAT HƏYATI Yer kürəsinin gözəl təbii-coğrafi sahələrindən biri də Azərbaycandır. Bu ölkə tarix boyunca öz sərvətinin bolluğu və füsunkar təbiətinə görə başqa ölkələrdən fərqlənmişdir. Azərbaycan məhsuldar əkin sahələrinə, ucsuz-bucaqsız münbit çöllərə, yüksək zirvələri daima qarla örtülmüş dağlara, göz yaşı kimi duru, soyuq güvara suyu olan çeşmələrə, coşğun çaylara, habelə müxtəlif bitki növlərinə malikdir. Azərbaycan həm də bir sıra mədəni bitkilərin ilk məskəni olmuşdur. Bizim bu müddəamızı, ilk mənbələrlə birlikdə arxeoloji tapıntılar da təsdiq edir. Azərbaycanlılar qədim dövrlərdən etibarən əkinçiliklə məşğul olan bir xalq olmuşdur. Azərbaycanda zərdüşt dininin geniş surətdə yayılması və onun ehkamlarında əkinçilik və maldarlığın mədh edilməsi də həmin ərazidə əkinçiliyin və maldarlığın inkişaf səviyyəsinə təsir göstərən amillərdən biri olmuşdur. Bu səbəbə görə də təsadüfi deyildir ki, vaxtilə Zərdüştün özü əkinçilər peyğəmbəri adlandırılmışdır. Avestanın hissələrindən biri olan ―Vəndidat‖da göstərildiyinə görə Zərdüşt Ahuraməzdaya müraciətlə belə bir sual verir: ―Ey maddi dünyanın xəllağı (yaradıcısı) və ey yeganə olan pak allah. Torpağı şövqə gətirib münbitləşdirən dördüncü şəxs kimdir?‖ Çox güman ki, Zərdüştün dördüncü şəxsi göstərməkdə məqsədi IV təbəqə, yaxud sinif olan əkinçini xatırlatmaqdan ibarət imiş. Bu müraciətə Ahuraməzda belə cavab vermişdir: ―Ən çox buğda-arpa, göy-göyərti istehsal edib ağac əkən, yanmaqda olan əkin sahələrini becərən, bataqlıqları qurudub əkinçilik üçün yararlı hala salan IV şəxs sayıla bilər‖ (Vəndidad, fəqərə 1) Zərdüşt göstərmişdir ki, torpağın uzun müddət istifadə edilməyib dincə qoyulması, istedadlı əkinçini gözləməsi ona oxşayır ki, gözəl bir qız uzun müddət ərsiz qalıb, özü kimi gözəl həyat yoldaşı tapmaq xəyalında olmuşa bənzəyir. Zərdüşt sonra soruşur: ―Ey Ahuraməzda, ən gözəl torpaq hara sayıla bilər?‖ Ahuraməzda cavab verir: ―Ən məhsuldar torpaq...; (Vəndidad, fəqərə 4) ―Vəndidad‖da sonra göstərilir: ―O şəxs ki, torpağın özünün sağ əlilə, sol əlilə əkə (şumlaya), bu şəxsi o aşiqə oxşatmaq olar ki, aşiq öz məşuqəsi ilə görüşdükdən sonra oğlu olsun; torpaq da bu məşuqəyə oxşayır‖ (Vəndidad, fəqərə 2, 25, 20). Zərdüştün torpağın sağ əli ilə, sol əli ilə becərilməsini (şumlanması) və əksinə göstərməsində əsas məqsədi şübhəsiz, əkinçinin cüt sürməsindən ibarət olmuşdur. Ona görə ki, əkinçi cüt sürüb torpağı şumlayan zaman ―xışın‖ tutağını əvvəl sağ əlilə, qoşqu heyvanlarını vurmaq üçün çubuğu (cüt çubuğu adlanır) isə sol əlilə tutur. Sağ əlin vasitəsi ilə cüt sürən öz ağırlığını xışın üzərinə salır, bundan məqsəd xışın torpağı üzdən deyil, əksinə, dərindən şumlanılmasından ibarətdir. Lakin bu əməliyyat zəhmətli olduğuna görə tez-tez dəyişir və cüt sürən dincəlməkdən ötrü tutacağı bəzi hallarda sol əlilə də tutur. Bu hərəkət işin sonuna qədər davam edir. Həmin faktın ikinci bir nəticəsi ondan ibarətdir ki, Zərdüştün dövründə torpağı xışla, daha doğrusu, cüt vasitəsilə şumlayırmışlar. Azərbaycan Respublikası EA-nın müxbir üzvü, prof. T. Bünyadovun göstərdiyinə görə Azərbaycan və eləcə də ona qonşu olan ölkələrin ərazisində dəmir və ilk orta əsrlər dövründə cüt əkinçilik forması geniş şəkildə inkişaf edir. T. Bünyadov B. B. Piotrovskiyə istinad edərək yazır: ―Ən qədim əkinçilik alətlərindən olan ―cüt‖ çoxdan məlumdur. Müəyyən hissələri metaldan düzəldilən cüt hələ eramızdan əvvəl III minillikdən qədim şərqdə işlədilmişdir‖. Azərbaycan ərazisində yaşayan tayfalar hələ qədim dövrdən etibarən əkinçiliklə məşğul olur, su kanalları çəkir və bataqlıqları qurudurdular. Qeyd etmək lazımdır ki, Azərbaycan ərazisində əkinçilik və maldarlığın inkişafında Zərdüşt dininin rolunu əsas, həlledici amil kimi qəbul etmək olmaz. F. Engels ―Ailənin, xüsusi mülkiyyətin və dövlətin mənşəyi‖ adlı əsərində göstərdiyi kimi, ―Materialist anlayışa görə, tarixdə müəyyənedici amil nəticə etibarı ilə həyatın özünün istehsalı və təkrar istehsalıdır. Lakin bu, özü də yenə iki cür olur. Bir tərəfdən - yaşayış vasitələri, yemək şeyləri, paltar, mənzil istehsalı, digər tərəfdən - insanın özünün istehsalı nəslin davam etdirilməsi...‖ 19 Azərbaycanın münbit əkin sahələrinə malik olmasını, zəhmətkeş xalqın tarix boyunca əkinçilik və maldarlığa meyl göstərməsini həmin ərazidə təsərrüfatın inkişafına təsir göstərən həlledici amil kimi qeyd etmək olar. Atropatena tarixinin məşğul olduğumuz bu dövrünün xüsusiyyəti ondan ibarətdir ki, bu ərazinin iqtisadi-ictimai həyatında mühüm irəliləmələr baş vermişdir. Beş əsrə yaxın hökmranlıq edib öz vaxtlarını daima müharibələrdə keçirmiş olan parfiyalıların hakimiyyəti 224-cü ildə devrilib, onların yerini yeni dövlət quruluşuna malik olan Sasanilər tuturlar. Sasanilər Parfiya dövründə mövcud olan ―tayfalar hökmranlığına son qoyub, əvəzində isə mərzbanlıqlar yaratdılar. Digər tərəfdən Atropatenanın daxili inkişaf qanunları əsasında köhnə istehsal münasibətləri məhsuldar qüvvələrin yeni inkişaf səviyyəsinə artıq uyğun gəlməyib, yeni istehsal münasibətlərinin meydana gəlməsi zəruriyyətini qarşıya qoymuşdur. Beləliklə, Atropatena və Albaniyada yeni istehsal üsulu olan feodalizm istehsal münasibətləri yaranmağa başlayır. K. Marksa görə, hər bir iqtisadi forma özündən əvvəlkinə nisbətən proqressiv rol oynayır və insan cəmiyyətinin irəliləməsi üçün bir addım atmış olur‖ 20 . Maddi nemətlər istehsalının səviyyəsindən asılı olaraq ictimai qaydalarda ona uyğun surətdə inkişaf edir. Əmək nə qədər çox inkişaf edərsə, əmək məhsuldarlığının miqdarı - daha doğrusu, cəmiyyətin sərvəti də bir o qədər artıq və 19 K. Marks, F. Engels. Seçilmiş əsərləri, II cild, Bakı, 1953, s. 168 20 K. Marks. Kapital, I cild, Bakı, 1955, s. 517 Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|