MühaziRƏ konspektləRİ Qiyabi təhsil alan tələbələr üçün yardımçı vəsait Bakı- 2002

passiv təxəyyül
adlanır. Passiv təxəyyül həm niyyətli, həm 
niyyətsiz xarakter daşıya bilər. 
Niyyətli passiv təxəyyülə misal olaraq xülyanı göstərmək 
olar. Xülya zamanı insan əsrarəngiz surətlər yaradır, onları 
gözünün qarşısında canlandırıb xoşhallanır, sadəcə olaraq bu 
prosesin özündən həzz alır;lakin onları həyata keçirmir. Passiv 
Təxəyyül surətləri hər hansı bir təəssüraiın, söz və hissin tə'siri 
ilə niyyətsiz surətdə də əmələ gələ bilir. Əgər insanın həyat 
fəaliyyətində xülya surətləri üstünlük təşkil edirsə, bu, onun bir 
şəxsiyyət kimi inkişafında ciddi nöqsanlar olduğunu göstərir. 
Xülyanı xəyalla eyniləşdirmək olmaz. Xəyal arzu edilən 
gələcəyin surətlərini yaratmaqdan ibarət olan təxəyyül pro-
sesidir. İnsanın həyatında xəyal mühüm rol oynayır. Əgər 
xəyal edən şəxs öz xəyalına ciddi inanırsa, həyata diqqətlə 
nəzər yetirib öz müşahidələrini öz xəyali planları ilə müqayisə 
71 
downloaded from KitabYurdu.org

---

edirsə və ümumiyyətlə, öz xəyalını həyata keçirmək üzərində 
vicdanla çalışırsa, onda xəyalla gerçəklik arasında ziddiyyətin heç 
bir zərəri olmur. Xəyal ilə həyat arasında bir təmas olduqda hər 
şey yerində olur. 
Aktiv təxəyyül müxtəlif formalarda özünü göstərir. Bərpae-
dici və yaradıcı təxəyyül onun əsas növləri hesab olunur. 
Obyektin təsvir, çertyoj, sxem, not və s. əsasında yaradılan 
surətinə bərpaedici təxəyyül deyilir. 
Bərpaedici təxəyyül surətlərini xarakterizə edərkən iki cəhəti 
xüsüsilə fərqləndirmək lazımdır. Onlar ilk baxışda müəyyən təsvir 
əsasında yarandıqları üçün hafizə təsəvvürlərini xatırladırlar, lakin 
mahiyyət etibarilə hafizə təsəvvürlərindən fərqlənirlər, həm də 
bərpaedici təxəyyül surətləri qavranılan təsvirin sonra sadəcə 
olaraq yada salınması deyildir. İnsan qavradığı təsviri, 
təsvirolunan əhvalatları özünün həyat təcrübəsinə və biliyinə 
uyğun olaraq gözlərinin qarşısında canlandırır. 
Yaradıcı təxəyyül fəaliyyətin orijinal və dəyərli məhsul-
larında reallaşdırılan yeni surətlərin müstəqil yaradılmasını nə-
zərədə tutur. Bərpaedici təəxyyül surətləri müstəqil yaradılmır. 
Biz bu zaman surəti kiminsə yaratdığı təsvir, sxem, çertyoj, xəritə, 
not və s. əsasında yaradırıq. Yaradıcı təəxyyül surəti isə müstəqil 
yaradılan 
surətdir. 
Məsələn, 
"Poçt 
qutusu" 
C.Məmmədquluzadənin yaradıcı təxəyyülünün məhsuludur. Bizim 
bu hekayə əsasında yaratdığımız surətlər isə bərpaedici təxəyyül 
surəti olacaqdır. 
Yaradıcı təxəyyül, bərpaedici təəxyyüldən fərqli olaraq, in-
sanı sözün əsil mənasında yaradıcı şəxsiyyət kimi xarakterizə edir. 
Bütün digər psixi proseslər kimi, təxəyyül də böyük yarım-
kürələr qabığının funksiyasıdır.
1
Müvəqqəti sinir rabitələrinin əmələ gəlməsi və onların so-
nrakı aktuallaşması canlanması) hafizənin fizioloji əsasını təşkil 
edir. Əgər hafizə proseslərində əmələ gəlmiş rabitələr