Muh?ndis ekologiyas? 11esas
Yüklə 3,46 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Heyvanlar al mi
- Ekoloji terror
- 3. Ekoloji sisteml r v ekoloji amill r 3.1.Ekosistemin konsepsiyası
- Populyasiyanın xass l ri
39
me haqqında dövl t qanununa m l edilm li, qırılmı me l rin b rpası, me yan ınlarına qar ı mübariz ni gücl ndirm k, Qırmızı Kitaba daxil edilmi bitkil ri qorumalı v s. Heyvanlar al minin praktik h miyy ti çox müxt lifdir. Heyvanların müsb t h miyy tind n danı saq, heyvan qida z ncirind i tirak edir, onların tind n, d risind n v s. müxt lif sah l rd geni istifad edilir. B zi heyvanlar t bi tin sanitarlarıdır. M hz, buna gör d heyvanların qorunması haqqında qanuna m l edilm li, ovçuluq c miyy tinin sasnam sin riay t olunmalı, Qırmızı Kitaba daxil edilmi heyvanların qorunmasına ciddi n zar t olunmalı v s.
xs
t r find n dig r ölk nin flora v faunasına z r r yetirm kl , t bii s rv tl rini m hv etm kl , bil r kd n vurulan ziyan.
Zod qızıl m d nind n çıxarılan qızılın yuyulması zamanı m l g l n z h rli madd l r Araz çayına axıdılır. Gorus v Sisyanın s naye mü ssis l rinin tullantıları H k ri çayı vasit sil , Qacaran v Qafanın mis-molibden emalı kombinatlarının z h rli tullantıları Oxçu çayı vasit sil Araz çayına, Allahverdi- amlıq m d nl rinin tullantıları
40
is Debet çayı vasit sil Kür çayına axıdılır, Az rbaycan t bi tin , canlı al min , ekologiyasına öldürücü z rb l r vurur.
Ekosistem ekologiyanın sas funksional vahididir. Y.Oduma gör “Canlı orqanizm v onları hat ed n cansız al m bir-birind n ayrılmaz olaraq h min sah d daima qar ılıqlı laq d v f aliyy td dirl r.” Bunlar arasında olan enerji axını onların biotik strukturunu, madd l rin dövrü sistemini d qiq mü yy nl dirir. Bax bu münasib t ekoloji sistem dem kdir. Dem li ekoloji sistemi canlı al ml onların m skunla dı ı mühit arasında olan birg f aliyy t t kil edir. Bunlarda madd l r v enerji mübadil si qar ılıqlı olaraq ba verir. Ekosistem anlayı ı birinci d f olaraq ingilis alimi A.Tensli t r find n t klif olunmu dur. Lakin orqanizml mühitin birg liyi konsepsiyası çox q dimd n m lum olmu dur. Sistem n dir? Sistem mü yy n t rzd bir-biri il laq d v qar ılıqlı t sird olan elementl rin birliyidir. Sistemin hiss l ri - onun elementl ri fiziki, kimy vi, bioloji v ya qarı ıq kild ola bil r. Sistemin strukturunu elementl rin qar ılıqlı t sir münasib tl ri t yin edir.
41
Qar ılıqlı t sirin özü yeni sistemin yaranmasına s b b ola bil r. Ekologiyada elementar vahid f rdin populyasiyasıdır. Populyasiya – uzun müdd t bir sah d m skunla an, bu sah y b nz r sah d n izol edilmi formada yerl
n növün bir hiss sidir. Populyasiyanın xass l ri: ••••
Öz-özün istehsal; ••••
D yi k nlik; ••••
Dig r növ populyasiyalarla qar ılıqlı laq d olma; ••••
l m , f aliyy t. Populyasiyanın xass l rini a a ıdakı göst ricil rl qiym tl ndirm k olar: ••••
Do um sayı; ••••
Ölüm sayı; ••••
Ya lılıq qurulu u; ••••
Cinsl rin nisb ti; ••••
Genl rin bir-birin yaxınlı ı (tezliyi); ••••
Genetik müxt liflik; ••••
Boy atma yrisinin forma v sür ti v s. Populyasiyanın sıxlı ı onun daxili xass l ri il mü yy n olunur v h mçinin populyasiyaya xaricd n
42
t sir göst r n faktorlardan asılı olur. Populyasiyanı cins, ya , razi v dig r növ strukturlara ayırırlar. Ya a gör populyasiya növün sas göst ricil rind n biridir. Uzun ömürlü populyasiyalar normal, do ub tör m prosesin t sir ed n m nfi faktorlar olduqda, tez qocalma ba ver n populyasiyalar reqresiv v ya öl n populyasiya adlanır. Cavan populyasiya “t tbiqolunan” populyasiya adlanır. Bunlar t hlük yaratmır, onların artım ehtimalı yüks k olur. Populyasiyanın sas xüsusiyy tl rind n biri onun f rdl rinin sayının dinamikası v t nziml nm mexanizmidir. Ad t n populyasiya mühit alı ma mexanizmin malik olur. Bu xüsusiyy tl ri onun optimal saydan artıq v ya az olmasını yaradır. H r populyasiya v növ “biotik potensial” xüsusiyy tin malikdir. Y ni h r f rdi cütd n bioloji olaraq yeni n sl yaranmalıdır. Orqnizmin yaranma (t kil) s viyy si a a ı olduqca biotik potensial yüks k olur. Iri orqanizml r az biotik potensiala malik olduqları üçün onların artımı uzun ill r ç kir. Populyasiya v populyasiyaya ox arlar assosasiya v ya birlik sistemaltlarını yaradırlar. El buna gör d ekoloji elementl ri ekoloji populyasiya, birlik ekologiyası v biosenozların ekologiyasına ayırırlar. Bel likl ekosiste- min tam xüsusiyy tl rini ba a dü m k üçün göst ril n Yüklə 3,46 Mb. Dostları ilə paylaş:
|