Muh?ndis ekologiyas? 11esas

                                                                                  

 456

Neft m hsulları il  çirkl nmi  suların t mizl nm

prosesinin intensivl

dirilm sinin  sas istiqam tl ri: 

1. Neftli su qarı ı ının, m sam l rinin ölçüsü  2 – 5 mkm 

olan menbranlardan keçirm kl  ultrafiltrasiyası. 

2. Ultras s, s s tezliyi v  maye mühitin a a ı tezlikli 

vibrasiyası sah sind  neft damcılarının  böyüdülm si. Bu 

üsul birinci pill nin kiçik qabaritli çökdürücül ri üçün çox 

perspektiv hesab olunur.  

3. M rk zd nqaçma sah sind n istifad  olunması. 

4. Kiçik neft damcılarının s rb st ozonla oksidl

m si. 

Bu üsul il   t rkibind  10-15 mq/l qatılı ında neft olan 

çirkab sularını tamamil  neft m hsullarından t mizl m k 

mümkündür. 

5. Çirkab suyunun t rkibind  olan neftin yandırılmasına 

saslanan termiki üsullar.  

---

                                                                                  

 457

11. Radiasiya  üalarının traf mühit  ekoloji t hlük si 

v  onlara qar ı  mübariz . 

11.1. Radiasiya   üalarının t bi ti v  t siri haqqında 

sas anlayı lar 

ıq  – yüks k tezlikli v  kiçik dal a uzunluqlu 

elektromaqnit dal alarıdır. Elektromaqnit dal alarının 

spektri üç qrupa bölünür: infraqırmızı  üalar (40000-760 

mkm v  ya 400 – 0,76 nm), görün n spektr (760-400 

mkm v  ya 0,76 – 0,4 nm), ultrab növ

yi  üalar (400 – 

180 mkm v  ya 0,4-0,18 nm).  ıq ikili xüsusiyy t

malikdir: o n inki dal adır, eyni zamanda hiss cikl r 

axınıdır (foton). Dal a uzunlu u bu v  ya dig r  üaların 

bioloji toxumalara daxilolma d rinliyini mü yy n edir. 

üaların bioloji membranlarla qar ılıqlı  t sirinin xarakter 

v  intensivliyi  üalanma porsiyasının enerjisind n - 

kvantdan asılıdır. Bu da öz növb sind  elektromaqnit 

dal alarının tezliyi il  düz, dal anın tezliyi il   t rs 

müt nasibdir. Bel likl , kvantın ölçüsü tezliyin artması v

dal a uzunlu unun azalması il  artır. M s: optik 

üalardan ultrab növ

yi 

üalar 

n yüks k bioloji 

aktivliy  malikdirl r. Infraqırmızı 

üalar ( Q) – istilik 

üaları adlanır v  müalic   m qs dil   qısa dal alı  Q-

üalarından (780-1400 nm) istifad  olunur. Onlar 

---

                                                                                  

 458

orqanizmin toxumalarına 3-4 mm-d n 3-4 sm q d r 

d rinliy  daxil ola bil r. Toxumalar t r find n udularaq 

kvant enerjisi istilik enerjisin  çevrilir. Bu zaman 

qısamüdd tli spazm fazası ba  verir, sonra is  aktiv 

hiperemiya fazası (damarların geni l nm si) il

v z 

olunur.  stilik katalozator rolunu oynayaraq toxumalardakı 

biokimy vi v  oksidl

m  prosesl rini sür tl ndirir, 

madd l r mübadil si v  trofikanı yax ıla dırır, yerli 

leykositoz v  faqositozun artması v  damar keçiriciliyinin 

gücl nm si hesabına immun reaksiyaları aktivl

dirir.  

Ultrab növ

yi  üa n dir? - Ultrab növ

yi  üa insan 

gözl ri il  görün  bil n, elektromaqnit dalgalarının ancaq 

bir hiss sini t

kil ed n i ıq  üasıdır. Ultraqırmızı  i ıq 

üasından kiçik enerjiy  malik olan dal alar infraqırmızı 

(istilikli)  üalanma adlanır. Ultrab növ

yi  üadan çox 

enerjiy  malik olan dal alara ultrab növ

yi  üalanma 

deyilir. Bu növ  üalanma kimy vi rabit l r   v  o 

cüml d n  canlı hüceyr l rin kimy vi rabit l rin     t sir 

ed  bil c k q d r enerjiy  malikdir.  halinin radiasiya 

t hlük sizliyi haqqında Az rbaycan Respublikasinin 

qanunu

Azarbaycan Respublikasının Prezidenti

H. liyevin  30 dekabr 1997-ci il 

 423- Q  saylı  mri il

t sdiq edilmi dir. Bu Qanun radioaktiv  üa m nb l ri 

---

                                                                                  

 459

sah sind  

q zasız f aliyy tin, 

halinin radiasiya 

t hlük sind n qorunması  v  sa lamlı ının mühafiz

edilm sinin hüquqi  saslarını mü yy n edir.   

Radioaktiv madd  - k nar (xarici) t sir olmadan atom 

nüv sinin çevrilm si n tic sind  ionla dırıcı  üa buraxan 

izotoplar (atomlar); 

onla dırıcı 

üalanma  - radioaktiv çevrilm l r v

nüv  parçalanması zamanı  traf mühitl  qar ılıqlı  t sir 

n tic sind  madd d  müxt lif i ar li ionlar yarada bil n 

üalar; 

Radioaktiv madd l rin aktivliyi - radioaktiv 

madd nin nüv  parçalanma sür tini xarakteriz  ed n, 

vahid zamanda ba  ver n parçalanmaların sayı; vahidi - 

Bekkereldir (Bk), küridir (Ku); 

Zivert (zv) - ekvivalent dozanın güc vahidi olub, 1 kq 

madd nin 1 saniy d  uddu u enerji;  

Rentgen  - rentgen v  qamma  üalarının  üalanma 

doza vahidi olub, normal 

raitd  1 sm havada yaratdı ı 

elektrik yükünün miqdarı; 

Radioaktivliy   n zar t  - radiasiya t hlük sizliyi, 

radioaktiv madd l r v  dig r ionla dırıcı  üa m nb l rin

aid 

sas sanitariya qaydaları  v  normalarına riay t 

olunması; 

---

                                                                                  

 460

halinin radiasiya t hlük sizliyi (bundan sonra 

radiasiya t hlük sizliyi)  - indiki v   g l c k n sill rin 

sa lamlı ının ionla dırıcı  üalanmaların z r rli t sirind n 

qorunması; 

T bii radiasiya fonu - kosmik  üalanmaların v  t bii 

radionuklidl rin torpaqda, suda, havada, biosferin dig r 

elementl rind , qida madd l rind , habel  insan 

orqanizmind  t bii yaratdı ı  üalanma dozası; 

Texnogen d yi dirilmi  radiasiya fonu - insan 

f aliyy ti n tic sind  

t bii radiasiya fonunun 

d yi dirilm si; 

Yol veril n doza - insan orqanizminin v  onun ayrı-

ayrı orqanlarının radio-h ssaslı ını  n z r  almaqla 

üalanmanın g l c kd  orqanizmd   m nfi n tic l r 

tör tm si ehtimalının inkar olunmasını t sdiql y n t qvim 

ili  rzind  ionla dırıcı  üalanmanın dozası; 

Sanitar-mühafiz  zonası  - ionla dırıcı 

üalanma 

m nb yi  trafında m nb nin normal istismarı 

raitind

halinin effektiv (normal)  üalanma normasından yüks k 

dozalı  razi; 

Mü ahid  zonası 

sanitar-mühafiz  zonasının 

hüdudları xaricind  radiasiya n zar ti aparılan  razi; 

---