Muh?ndis ekologiyas? 11esas

                                                                                  

 351

tutumundan i l nmi   kaustik  soda m hlulu  

t mizl nm y  gönd rilir v  tutuma  yeni m hlul  lav

edilir. Abqazlar neytralla madan  sonra 15 absorberin   

daxil olur. Absorber su il  suvarılır. Absorber iki laydan 

ibar t, ölçüsü 100x100x100 mm  olan  Ra iq h lq l ri il

doldurulmu  olur. 17  su ç nind n su 18 nasosu 

 

vasit sil  el  verilm lidir ki, absorberin  suvarılma sıxlı ı  

5,5m

3

/m

⋅

saat olsun. Bu sıxlıqda qazların t mizl nm sinin 

effektivliyi  90% t

kil edir. Çıxan qazların hidrogen-

xloridd n  t mizl nm si üçün Ra iq h lq l ri il  yükl n-

mi   doldurmalı absorberl rd n istifad  etdikd  damcı

-

killi  xlorid  tur usu dumanının intensiv tutulması  ld

olunmur, lakin qaz

killi hidrogenxloridin tutulması  daha  

intensiv ba  verir. Hidrogen  xloridin tam tutulmaması 

(90%)  da bununla  izah olunur.  Bu zaman  alınan axıntı 

suları    çox  az    qatılıqda 0,15 – 0,4% hidrogen xlorid 

saxlayır. 

---

                                                                                  

 352

8.27. Dixloretan istehsalı prosesind  ayrılan qazların 

hidrogen xloridd n absorbsiya üsulu il  t mizl nm si 

prosesinin  texnoloji sxemi: 

1 – xlorator; 2 – soyuducu sistem; 3, 4 – kondensatorlar; 5, 

6 – separatorlar;  7 – soyuducu; 8,13 – tutumlar; 9 – 

doldurmalı kalon; 10 – dövr ed n dixloretan soyuducusu; 

11, 16, 18 – nasoslar; 12 – neytralla dırıcı; 14 – 

istid yi dirici;  15 – absorber;  17 – su ç ni; I – xlor;  II – 

etilen;  III – abqazlar; IV–  dixloretan;  V –  xam dixloretan; 

VI –  tur  abqazlar; VII – duz m hlulu;  VIII – kaustik soda 

m hlulu; IX – i l nmi  kaustik soda m hlulu t mizl nm y ; 

X – t mizl nmi  qazlar; XI – t miz su. 

V 

     III

 I 

II 

 1 

7 

3 

 2 

 5 

8 

  4

13 

     

16

11 

 10 

6 

15 

18 

17 

VII 

  

VIII 

IX

X 

XI 

14

IV 

VI                 9           12 

---

                                                                                  

 353

9. Litosferin qurulu u, çirkl nm  m nb l ri v

qorunması. 

  9.1. Litosfer v  onun qurulu u 

Dig r planetl r kimi Yer d  Gün

 sisteminin bir 

hiss sidir. Yer Gün

d n 149,6 milyon kilometr 

m saf d  yerl

ir. 

ıq bu m saf ni 498 saniy y   q t 

edir. Yer Gün

trafını 365,25 orta günlük vaxta q t edir. 

Yerl  müqayis d  bizi  hat  ed n 

yalar, cisiml r v

bütün  eyl r onun üz rind  çox kiçik görünür. Lakin Yer 

planeti dig r s ma cisiml ri, m s l n ulduzlarla 

müqayis d  çox kiçik “toz” olub s rh dsiz k hk

anlar 

f zasında itir v  görünm z olur. Yer yüngül qazlardan 

tutmu   a ır metallara q d r müxt lif madd l rd n 

ibar tdir. Bu madd l r h m Yer s thind , h m d  Yerin 

t kind  son d r c  qeyri-b rab r paylanmı dır. Yerin 

kimy vi t rkibi dem k olar ki, t dqiq olunub öyr nilm yib. 

Ancaq Yer s thi sah sinin  t qrib n 5%-i, y ni üst 

t b q si t dqiq olunmu dur. Müasir t s vvürl r  gör

Yer s thinin yarısı oksigend n, dördd n bir hiss si 

silisiumdan ibar tdir. Yer d rinliyinin 99,79%-i oksigen, 

silisium, alüminium, d mir, kalsium, natrium, manqan, 

kalium v  hidrogend n ibar t olub v  ancaq 0,21%-i dig r 

yerd  qalan 105 m lum elementl rin payına dü ür. Yer 

---

                                                                                  

 354

s thini t

kil ed n hava, su, da  suxurları  v  canlı 

orqanizml r co rafi örtük h ddind  qar ılıqlı  t sird

olurlar. Bu qar ılıqlı  t sir  h r bir konkret halda çoxlu 

sayda faktorlarla 

rtl ndirilir. H r zaman v  h r yerd  bu 

t sirl rin n tic si birm nalı olmur, bütövlükd  o fasil siz 

co rafi t b q   h ddin  Gün

, kosmos v  yerin 

d rinliyind n daxil olan  enerjinin hesabına saxlanılır. 

Planetimizin d rinlikl rind , ölçül ri Aydan böyük v

temperaturu eynil  Gün

in s thind ki kimi olan 

d mird n v  nikeld n ibar t  rinti halında olan metallik 

kütl  yerl

ir. Planetimizin nüv sinin üst qatı maye 

halında olan metaldan t

kil olunub, alt qatı is  mövcud 

olan yüks k t zyiq  gör   b rk haldadır. 4,6 mlrd il 

bundan önc  Yer kür sinin yaranması zamanı planetimiz 

qızarmı  kül 

kilind  idi v

rinmi  metallar t dric n 

Yerin m rk zin  do ru h r k t edirdil r, h min vaxtda 

is  daha yüngül suxurlar üst qata qalxdılar. 

Nüv  mantiya adlanan köz rmi  qalın süxur qatı il

hat  olnunub. Bu mövcud temperaturu planetd

qoruyub saxlayan isti adyal rolu oynayır.Yerin üst qatı yer 

qabı ı adlanır. Yer qabı ı bizim üz rind  ya adı ımız 

b rk örtüyü t

kil edir. B zi yerl rd  yer qabı ının 

qalınlı ı 60 km-  çatır.  

---

                                                                                  

 355

Yer kür si bir neç  qatdan t

kil olunub. M rk zd

b rk v

rinmi  metaldan t

kil olunmu  nüv  yerl

ir. 

Nüv d n sonra n h ng  rinmi  kristallik m n

li süxur 

qatı is  nisb t n nazık b rk qabıqdan t

kil olunub. Yerin 

Litosfer t b q si (Yer Qabı ı  v  mantiya) n h g, yava -

yava  h r k t ed n lava adlanan his ll r  ayrılır. Litosfer 

lavalarının bir-biri il  toqqu du u yerl rd  da  silsil l ri 

yaranır. Onlar aralandıqda is  çatlardan  rinmi  lava 

qalxır v  soyuyaraq yeni Yer qabı ı yaradır.  

nsanlar  sas n t rkib hiss si Yer s thi olan mü yy n 

bir sah d , litosfer s thind  mövcud olur. Yer s thini 

ört n, mantiyanın üst t b q si v  yer qabı ından ibar t 

olan Yerin b rk örtük hiss sin  litosfer deyilir. Yer 

s thinin a a ı  s rh ddi il  üst t b q si arasındakı 

m saf   5-70  km  h ddind   d yi ir, Yer mantiyasının 

d rinliyi is  2900 km -    atır. Ondan sonra yer s thind n 

6371 km m saf d  nüv  yerl

ir. Yer kür sinin 29,2%- ni 

quru sah si tutur. Yer kür sinin fiziki v  optimal 

xüsusiyy tl ri, atmosferin t rkibi c dv l 8.1-d

göst rilmi dir. Litosferin üst t b q si  torpaq adlanır. 

Torpaq örtüyü mühüm t bii  m l g lm  hadis si v  Yer 

biosferi komponentidir. Y ni torpaq örtüyü biosferd  ba

ver n bir çox prosesl ri mü yy n edir. Torpaq örtüyü 

---