Muh?ndis ekologiyas? 11esas
Yüklə 3,46 Mb. Pdf görüntüsü
|
360
qalıb. Kür – Araz ovalı ının c nub- rq hiss si (pambıq bec ril n razil r) z h rli kimy vi madd l rl xüsusil çirkl ndirilmi dir. Burada torpaqdakı z h rli kimy vi madd l rin s viyy si orta hesabla h r kvadrat metrd 0,94 kq-dır ki, bu da DDT s viyy si il ölçüldükd normadan 9 d f artıqdır. 24 min hektardan çox razi bir sıra iqtisadi f aliyy tl rin h yata keçirilm si il z d l nib ki, bunun da 10 min hektardan çoxu neftl çirkl ndirilib. Ümumiyy tl , Az rbaycan razisinin 12%-i mineral gübr l r v kimy vi madd l rl çirkl nib. Torpa ın çirkl nm m nb l ri a a ıdakı kimi t snif oluna bil r:
kateqoriyadan olan çirkl ndirici madd l r sas n m i t zibill ri, yeyinti tullantıları, tikinti zir-zibill ri, qızdırıcı sisteml rinin tullantıları, ev t s rrufatının yararsız hala dü n yaları v s. aid edilir. Bütün bu göst ril n çirkl ndiricil r yı ılır v zibillikl r da ınır. ri h rl rd m i
t tullantılarının yı ılması v zibillikl rd m hv edilm si m s l si ç tin h ll olunan problem çevrilmi dir. h r zibillikl rind tullantıların sad yolla yandırılması z h rli madd l rin ayrılması il mü ayi t olunur.
M s l n, t rkibind xlort rkibli polimerl r olan yaların yandırılması zamanı güclü toksiki madd l r-dioksidl r 361
m l g lir. Buna baxmayaraq son ill rd m i t tullantılarının m hv edilm si üçün yandırma üsulu i l nib hazırlanır. Bel zibill rin qaynar metal rintil ri üz rind yandırılması perspektiv üsul hesab olunur. S naye mü ssis l ri. B rk v maye s naye tullantıları t rkibind daima canlı orqanizml r v bitkil r al min toksiki t sir göst r n madd l r olur. M s l n, metallurgiya s naye sah l ri tullantılarının t rkibind ad t n lvan metalların duzları i tirak edir. Ma ınqayırma s nayesi traf t bii mühitin sianidl r, arsen v barium birl m l rini tullayır; plastik kütl l rin v süni ip yin istehsalı zamanı t rkibind fenol, benzol, stirol saxlayan tullantılar m l g lir; sintetik kauçuklar istehsalı zamanı torpa a kondisiyaya uy un olmayan (mü yy n edilmi rt v normalara uy un olmayan) polimer pıxtı v katalizator tullantıları dü ür; rezin m mulatlarının istehsalında traf mühit toz killi inqredientl r, his, qrum, duda daxil olur ki, onlar da torpaq v bitkil rin üz rin çökür; rezintoxuculuq v rezin detallarının istehsalında yaranan v eyni zamanda inl rin istismarı zamanı köhn lmi v sıradan çıxmı t k rl r, avtokameralar v ç nb r lentl rinin m l g tirdiyi tullantılar. Köhn lmi v sıradan çıxmı t k rl rin 362
saxlanması v utilizasiyası hal-hazırki dövr q d r h ll edilm mi probleml rd n hesab olunur, bel ki, bu zaman tez-tez söndürülm si çox ç tin olan güclü yan ın halları ba verir. Köhn lmi v sıradan çıxmı t k rl rin utilizasiya d r c si onların ümumi h cminin 30 %-ind n artıq olmur. S naye v m i t tullantılarının artması v üst-üst yı ılmasına s b b olan prinsipial faktorlara aiddir: istifad olunan köhn prosesl r, istehsalatda müxt lif xidm t vasit l rinin tullantılarının dig rl ri t r find n xammal kimi istifad sin rait yaradan lazımi m kda lı ın olmaması v tullantıların resirkulyasiyasının aparıl- maması. Tullantıların ümumi h cminin n böyük hiss si da -m d n v d mir filizi s nayesinin payına dü ür ki, tulllantıları h r il bir neç mln tonlarla artmaqla üst-üst yı ılır. Bel ki, onlar praktiki olaraq t krar istifad olunmur. Ona gör d , hal-hazırda 2001 ha sah ni hat etm kl 115 -120 mln ton bel tullantılar yı ılmı dır. B rk s naye tullantıları sas etibaril kimya v neft-kimya, neft emalı zavodlarında, s nayenin metallurgiya v m d n sah l rind , tikinti materialları fabrikl rind v m i t sektorunda m l g lmi dir. Bel likl , Az rbaycanın Sumqayıt Boru Prokat zavodunun zibillikl rind , saxlama 363
razil rind , bölü dürm sah l rind yı ılan, açıq m nb li
lakının miqdarı 1,3 mln ton, uy un olaraq G nc Alüminium zavodunun alunit v gil torpaq maye qarı ı ının miqdarı 7-1,4 mln ton t kil edir. “Üzvi sintez” istehsalat birliyi h r il lazımsız h ng istehsal edir. Bakının neft t mizl m zavodları il rzind 14 min ton q tran tur usu istehsal edir. Karxanalar - n çox materiallardan istifad ed n istehsalat sah l ridir v onların tullantı razil rind 100 mln tondan çox h ng da ı (h mçinin qum, gil) vardır. 1994-cü ild aparılmı inventarlama göst rib ki, h min il bütöv respublika üzr 35,5 min ton toksik tullantılar istehsal edilmi dir. Hal - hazırda bölü dürm sah l rind ümumi miqdarı t qrib n 3 mln ton olan toksiki tullantılar yı ılmı dır ki, m hz onlar bu gün sas çirkl nm m nb l ridirl r. Mü yy n olunmu dur ki, istehsal olunmu tullantıların miqdarı h r il azalır, ancaq bu o dem k deyil ki, bu n tic az tullantılı texnologiyaların t tbiqi n tic sind ld edilib. Bu ilk növb d iqtisadi laq l rin k silm si il laq dar
s naye istehsalının a a ı dü m si, mü ssis l rin onların tam imkanlarının 35-40%-i s viyy sind i l m sinin n tic sidir. Bu mü ssis l r onların öz tullantılarını b rpa etm y imkan vermi dir. Ancaq 1991-ci ild tullantıların Yüklə 3,46 Mb. Dostları ilə paylaş:
|