Muh?ndis ekologiyas? 11esas
Yüklə 3,46 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Torpaqların pestisidl rl çirkl nm si
368
ciy rin, böyr kl rin, beynin z d l nm sin s b b ola bil r. S naye rayonlarının torpaqlarında olan qur u unun miqdarı k nd t s rrufatı rayonlarınınkına n z r n 25-27 d f çoxdur. H r il torpaq sah l rinin mis v sinkl çirkl nm si müvafiq olaraq 35 v 27 kq/km 2 t kil edir. Bu metalların torpaqdakı qatılı ının artması bitkil rin boy atma prosesini l ngidir v k nd t s rrufatı bitkil rinin m hsudarlıgının azalmasına s b b olur. Torpaqda kadmium elementinin toplanması insanlar üçün böyük t hlük yaradır. T bi td kadmium suda v torpaqda, h mçinin d bitki toxumalarında olur. Ümumdünya S hiyy T kilatı insan orqanizmin qida il daxil olan kadmium elementinin miqdarına m hdudiyy t qoyulma- sını v onun günd lik dozasının 70 mkq-a q d r olmasını tövsiyy edir. T rkibind yüks k dozalı kadmium elementi olan qidadan istifad olunduqda skeletin deformasiyası, boy atmanın azalması v güclü bel a rılarının ba verm si halları mü ahid olunur.
t s rrufatı sah l rind pestisidl rd n istifad olunduqda da torpaqlar çirkl nm y m ruz qalır. M lumdur ki, bitkil rin normal boy atması torpaqda ba ver n müxt lif fiziki, kimy vi v bioloji prosesl rl mü yy n edilir.
369
Pestisidl r torpa a dü rk n bu prosesl rd i tirak ed r k bitkil rd toplanma a ba layırlar. Bundan ba qa pestisidl r uzun müdd t torpaqda öz möhk mlikl rini qoruyub saxlayır ki, bu da onların qida z ncirind toplanmasına s b b olur. Pestisidl r v ya z h rli kimy vi preparatlar (z r rverici h ratı qırmaq üçün) t yinatlarına gör a agıdakı qruplara bölünür: - insektisidl r, k nd t s rrufatı ziyanvericil rin qar ı mübariz d istifad olunan z h rli kimy vi preparatlar (tiofos, metafos, karbofos, xlorofos, karbamatlar); - herbisidl r, alaq otlarına qar ı mübariz d istifad olunan kimy vi preparatlar ( minl r, arbamatlar, triazinl r); - fungisidl r, v ya bitkil rd olan göb l k x st likl rin qar ı mübariz d istifad olunan kimy vi preparatlar (benzimidazollar, morfolinl r, ditiokarbamat- lar, tetrametiltiuramdisulfid); - bitkil rd boy atmanı t nziml yicil r; - defoliantlar, bitki yarpaqlarının vaxtından vv l qocalmasına s b b olur. Onlar pambı ın mexaniki üsulla yı ılması zamanı pambıq kolları yarpaqlarının vaxtından vv l tökülm si üçün istifad olunur. Defiolantlardan Vyetnam müharib sind c ng llik me l rinin çılpaqla - 370
dırılması m qs di üçün istifad olunmu du. Bu amerika aviasiyasına Vyetnam partizan h rbi bazalarının a kar edilm sin imkan yaradırdı. lk pestisidl rd n biri acınacaqlı m lum olan DDT– difenildixlortrixloretandır. Onu ilk d f alman alimi P.Müller sintez etmi dir. Bu preparat yüks keffektli insektisid xass l rin malikdir v ona gör d uzun müdd t malyariyalı a caqanadlara, g n l r , bit v bir l r qar ı mübariz d müv ff qiyy tl istifad olunurdu. 1944-1946 -cı ill rd DDT vasit sil Neapolda s pm yatalaq v taliyanın bir sıra yal tl rind is malyariya m nb l ri yatırılmı dır. Keçmi Sovetl r birliyind DDT vasit sil a ır ensefalit (beyinin iltihabı) da ıyıcısı olan g n l r m hv edilmi dir. Bütün bu xidm tl r say sind vaxtı il P.Müller Nobel mükafatına da layiq görülmü dü. Lakin çox sonralar mü yy n olundu ki, DDT t bii mühitd çox yüks k möhk mliy malik olub qida z ncirind toplana bilir v heyvanat al min çox ciddi z r r verir. nsan orqanizmin dü r k, DDT beyind toplanır v sinir z h ri kimi t sir göst rir. Bu zaman beynin normal f aliyy ti pozula bil r. Hal-hazırda DDT-nin t tbiqi qada an edilmi dir, amma güman edilir
371
ki, hazırki dövrd bioloji dövretm d DDT-nin miqdarı bir milyon tona q d rdir. K nd t s rrufatında pestisidl rin t tbiqi ona gör lazımdır ki, onlardan istifad olunmadıqda m hsuldarlıq k skin sur td a a ı dü r k v pestisidl rin t tbiq olundu u halla müqayis d c misi 20-40% t kil edir. Kartof plantasiyalarında kartof böc yini pestisidl r t tbiq etm d n m hv etm k mümkün deyildir. Ölk nin 24851 ha, o cüml d n 8505 ha pambıq, 9420 ha taxıl, 2302 ha üzüm, 1769 ha yonca, 1097 ha qar ıdalı, 1758 ha meyv -t r v z bec ril n 23 inzibati rayonun torpaq sah l rinin kimy vi preparatlarla, o cüml d n pestisid v herbisidl rl çirkl nm sinin monitorinqi h yata keçirilir. 90-cı ill rd pambıq sah l rinin h r hektarında t xmin n 30-40 kq, üzüm sah l rind is 150-180 kq pestisid istifad edilmi dir. Respublikanın k nd t s rrüfatı torpaqlarında pestisid- l rin
konsentrasiyası keçmi Sovet ttifaqının dig r ölk l rin nisb t n daha yüks kdir. Hal-hazırda köhn lmi pestisidl rin saxlanması üçün heç bir xüsusi qur u yoxdur. Bakının 53 km-liyind yerl n Qobustan rayonunda beton konteynerl rd t xmin n 8000 ton pestisid saxlanılır ki, onlardan Yüklə 3,46 Mb. Dostları ilə paylaş:
|