Muh?ndis ekologiyas? 11esas
Yüklə 3,46 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Radioaktiv tullantıların basdırılması zamanı litosferin çirkl nm si.
- 9.3. Torpaqların çirkl nm sin n zar t
- 9.4. Qida z nciri üçün t hlük siz pestisidl rin istehsalı
372
b zil rind çatlar yaranıb v ya açıqdır. Bu is atmosfer uçucu birl m l rin atılması il n tic l nir. Bundan lav , ya ı lar dü dükc kimy vi madd l ri yuyub, yeraltı sulara qatır. B zi hallarda, pestisidl r beton konteynerl rd n k narda heç bir ehtiyat t dbirl ri görülm d n saxlanılır. Bu saxlanma yerl rind pestisidl rin t rkibi d qiq m lum deyildir. Bunların t rkibini keçmi d ölk d istifad edilmi müxt lif pestisidl rin qarı ı ı, sas n d DDT t kil edir. Ab eronun q rb hiss sind , xüsus n Qarada rayonu razisind ümumiyy tl X z rsahili zolaqda tikinti materiallarının çıxarılması il külli miqdarda münbit v m hsuldar torpaq-bitki örtüyün malik sah l r çalalı v bo süxurlardan ibar t töküntülü karxanalar, texnogen (antropogen) s hra land aftının yaranmasına s b b olmu dur. X z r d nizinin su s viyy sinin qalxması da sahil zonalarında duzlu qrunt sularının s th yaxınla masına v bunun n tic sind suvarılan torpaqların meliorativ v ziyy tinin ciddi sur td pisl m sin
rait yaratmı dır. Radioaktiv tullantıların basdırılması zamanı litosferin çirkl nm si. Atom elektrik stansiyalarında nüv reaksiyaları prosesind nüv yanaca ının ancaq 373
0,5-1,5%-i istilik enerjisin çevrilir, qalan hiss si (98,5- 99,5%) is tullantı kimi atom reaktorlarından bo aldılır. Bu tullantılar uranın kimy vi reaksiya vasit sil radioaktiv parçalanması m hsullarından – plutonium, sezium, stronsium v s. ibar t olur. g r n z r alsaq ki, reaktora 180 ton nüv yanaca ı yükl nmi dir, onda i l nmi nüv yanaca ı tullantlarının utilizasiya olunması v basdırılması ç tin h ll olunan problem kimi qar ıda duracaqdır. H r il dünyada mövcud olan bütün atom elektrik stansiyalarında elektrik enerjisinin istehsalı prosesind 200000 kub metr kiçik v aralıq aktivlikli v 10000 kub metr yüks k aktivlikli radioaktiv tullantılar v i l nmi nüv yanaca ı m l g lir. Radioaktiv tullantılar maye v b rk halda olur. Radioaktiv tullantıların aqreqat hallarından asılı olaraq onların basdırılma prosesinin raiti d d yi ir. Partlayı qabiliyy tli yüks k aktivlikli maye killi
radioaktiv tullantılar azot tur usunun sulu m hlulu halında h cmi bir neç kub metr olan iki qat divarlı, paslanmayan poladdan hazırlanan v qarı dırıcı il t chiz olunan aparatlarda saxlanılır. Partlayı qabiliyy ti olmayan maye killi radioaktiv tullantılar mühafiz binalarından v axtalardan ibar t olan m zarlıqlarda saxlanılır. Hal- 374
hazırda b rk nüv tullantılarının radioaktiv üalanma t hlük sini aradan qaldırmaq üçün istifad olunan t hlük siz üsullardan biri onların basdırılmasıdır. B rk radioaktiv tullantıları yeraltı la ımlarda, tunell rd yerl diril n xüsusi konteynerl rd basdırırlar. Radioaktiv tullantıların basdırılması n vv l onların müv qq ti k nar edilm sidir, amma onlarla 50,100 il sonra n ba ver c yi m lum deyil. Bel likl , bu radioaktiv tullantılar g l c k n sill r a ır bir miras olaraq qalacaqdır.
Torpaqda z r rli madd l rin buraxıla bil n qatılıq h ddinin mü yy n edilm si hazırkı dövrd n ba lan ıc i l nm m rh l sind dir. Buraxıla bil n qatılıq h ddi sas n bitkil rin x st likl rd n v z r rvericil rd n qorunması üçün istifad olunan z h rli kimy vi madd l rd n, t qrib n 50-si üçün mü yy n edilmi dir. Lakin torpaq insan sa lamlı ına bilavasit t sir göst r n mühitl rd n deyil, halbuki hava v su çirkl ndiricil rl birlikd canlı orqanizml r t r find n s rf olunur. Torpaq çirkl ndiricil rinin z r rli t siri trofiki z ncir vasit sil a kar olunur. Odur ki, t crüb d torpa ın çirkl nm
375
d r c sini qiym tl ndirm k üçün iki göst ricid n istifad edirl r: - torpaqda buraxıla bil n qatılıq h ddi (BBQH), mq/kq; - buraxıla bil n qalıq miqdar (BBQM), mq/kq bitki kütl si. M s l n, xlorofos üçün BBQH = 1,0 mq/kq, BBQM = 2,0 - mq/kq, qur u un üçün BBQH = 32 mq/kq, t m hsullarında BBQM = 0,5 mq/kq -dır.
Torpaqların çirkl ndirilm sind pestisidl rin sas t hlük si onların traf mühitd yüks k stabilliy malik olması il izah olunur ki, bu da onların qida z ncirind toplanmasına imkan yaradır. Bu çatı mamazlı ı aradan qaldırmaq üçün son ill rd yeni ekoloji t hlük siz pestisidl r i l nib hazırlanır. M s l n, qlifosat herbisidi torpaqda tamamil parçalanaraq ortofosfat tur usuna, karbon qazına v suya çevrilir. Bir sıra pestisidl r individual optiki izomerl r klind buraxılır ki, bu da onların effektivliyini iki d f yüks ltm y imkan yaradır. Yüks keffektivlikli v ekoloji t hlük siz bir pestisidin istehsalı 150 milyon dollara ba a g lir. M s l n, bunun üçün yüz minl rl preparatlar sintez edilir v onların Yüklə 3,46 Mb. Dostları ilə paylaş:
|