372
b zil rind çatlar yaranıb v ya açıqdır. Bu is atmosfer
uçucu birl
m l rin atılması il n tic l nir. Bundan lav ,
ya ı lar dü dükc kimy vi madd l ri yuyub, yeraltı
sulara qatır. B zi hallarda, pestisidl r beton
konteynerl rd n k narda heç bir ehtiyat t dbirl ri
görülm d n saxlanılır. Bu saxlanma yerl rind
pestisidl rin t rkibi d qiq m lum deyildir. Bunların
t rkibini keçmi d ölk d istifad edilmi müxt lif
pestisidl rin qarı ı ı,
sas n d DDT t
kil edir.
Ab eronun q rb hiss sind , xüsus n Qarada rayonu
razisind ümumiyy tl X z rsahili zolaqda tikinti
materiallarının çıxarılması il külli miqdarda münbit v
m hsuldar torpaq-bitki örtüyün malik sah l r çalalı v
bo süxurlardan ibar t töküntülü karxanalar, texnogen
(antropogen) s hra land aftının yaranmasına s b b
olmu dur.
X z r d nizinin su s viyy sinin qalxması da sahil
zonalarında duzlu qrunt sularının s th yaxınla masına
v bunun n tic sind suvarılan torpaqların meliorativ
v ziyy tinin ciddi sur td pisl
m sin
rait yaratmı dır.
Radioaktiv tullantıların basdırılması zamanı
litosferin çirkl nm si. Atom elektrik stansiyalarında
nüv reaksiyaları prosesind nüv yanaca ının ancaq
373
0,5-1,5%-i istilik enerjisin çevrilir, qalan hiss si (98,5-
99,5%) is tullantı kimi atom reaktorlarından bo aldılır.
Bu tullantılar uranın kimy vi reaksiya vasit sil radioaktiv
parçalanması m hsullarından – plutonium, sezium,
stronsium v s. ibar t olur. g r n z r alsaq ki, reaktora
180 ton nüv yanaca ı yükl nmi dir, onda i l nmi nüv
yanaca ı tullantlarının utilizasiya olunması
v
basdırılması ç tin h ll olunan problem kimi qar ıda
duracaqdır. H r il dünyada mövcud olan bütün atom
elektrik stansiyalarında elektrik enerjisinin istehsalı
prosesind 200000 kub metr kiçik v aralıq aktivlikli v
10000 kub metr yüks k aktivlikli radioaktiv tullantılar v
i l nmi nüv yanaca ı m l g lir. Radioaktiv tullantılar
maye v b rk halda olur. Radioaktiv tullantıların aqreqat
hallarından asılı olaraq onların basdırılma prosesinin
raiti d d yi ir.
Partlayı qabiliyy tli yüks k aktivlikli maye
killi
radioaktiv tullantılar azot tur usunun sulu m hlulu halında
h cmi bir neç kub metr olan iki qat divarlı, paslanmayan
poladdan hazırlanan v qarı dırıcı il t chiz olunan
aparatlarda saxlanılır. Partlayı qabiliyy ti olmayan maye
killi radioaktiv tullantılar mühafiz binalarından v
axtalardan ibar t olan m zarlıqlarda saxlanılır. Hal-
374
hazırda b rk nüv tullantılarının radioaktiv üalanma
t hlük sini aradan qaldırmaq üçün istifad olunan
t hlük siz üsullardan biri onların basdırılmasıdır. B rk
radioaktiv tullantıları yeraltı la ımlarda, tunell rd
yerl
diril n xüsusi konteynerl rd basdırırlar. Radioaktiv
tullantıların basdırılması
n
vv l onların müv qq ti
k nar edilm sidir, amma onlarla 50,100 il sonra n ba
ver c yi m lum deyil. Bel likl , bu radioaktiv tullantılar
g l c k n sill r a ır bir miras olaraq qalacaqdır.
9.3. Torpaqların çirkl nm sin n zar t
Torpaqda z r rli madd l rin buraxıla bil n qatılıq
h ddinin mü yy n edilm si hazırkı dövrd
n ba lan ıc
i l nm m rh l sind dir. Buraxıla bil n qatılıq h ddi
sas n bitkil rin x st likl rd n v z r rvericil rd n
qorunması üçün istifad olunan z h rli kimy vi
madd l rd n, t qrib n 50-si üçün mü yy n edilmi dir.
Lakin torpaq insan sa lamlı ına bilavasit t sir göst r n
mühitl rd n deyil, halbuki hava v su çirkl ndiricil rl
birlikd canlı orqanizml r t r find n s rf olunur. Torpaq
çirkl ndiricil rinin z r rli t siri trofiki z ncir vasit sil
a kar olunur. Odur ki, t crüb d torpa ın çirkl nm
375
d r c sini qiym tl ndirm k üçün iki göst ricid n istifad
edirl r:
- torpaqda buraxıla bil n qatılıq h ddi (BBQH), mq/kq;
- buraxıla bil n qalıq miqdar (BBQM), mq/kq bitki
kütl si. M s l n, xlorofos üçün BBQH = 1,0 mq/kq,
BBQM = 2,0 - mq/kq, qur u un üçün BBQH = 32 mq/kq,
t m hsullarında BBQM = 0,5 mq/kq -dır.
9.4. Qida z nciri üçün t hlük siz pestisidl rin
istehsalı
Torpaqların çirkl ndirilm sind pestisidl rin
sas
t hlük si onların traf mühitd yüks k stabilliy malik
olması il izah olunur ki, bu da onların qida z ncirind
toplanmasına imkan yaradır. Bu çatı mamazlı ı aradan
qaldırmaq üçün son ill rd yeni ekoloji t hlük siz
pestisidl r i l nib hazırlanır. M s l n, qlifosat herbisidi
torpaqda tamamil parçalanaraq ortofosfat tur usuna,
karbon qazına v suya çevrilir. Bir sıra pestisidl r
individual optiki izomerl r
klind buraxılır ki, bu da
onların effektivliyini iki d f yüks ltm y imkan yaradır.
Yüks keffektivlikli v ekoloji t hlük siz bir pestisidin
istehsalı 150 milyon dollara ba a g lir. M s l n, bunun
üçün yüz minl rl preparatlar sintez edilir v onların
Dostları ilə paylaş: |