Mundarija: kirish bob. Jinoiy shaxs haqidagi biologik va ijtimoiy nazariyalar

1.3 Jinoyat psixologiyasida jinoyatchi shaxsining kategoriyasi
E'tibor bering, "shaxsiyat" tushunchasi ko'p qirrali bo'lib, aniq fanlararo xarakterga ega bo'lib, u nafaqat psixologiyada, balki falsafa, sotsiologiya, axloqshunoslik, huquq, pedagogika va boshqalarda ham o'rganiladi.Tadqiqot ob'ekti sifatida shaxs o'zining murakkabligi bilan noyobdir, chunki turli xil. shaxsning mavjudlik tekisligi - uning vujudidan ruhiygacha.
Yuridik fanlarda shaxs tushunchasi turli xil huquqiy munosabatlar sub'ektlariga nisbatan keng qo'llaniladi. Yuridik adabiyotlarda ushbu kontseptsiya kengaytirilgan talqinga ega, sub'ekt, shaxs, shaxs kabi tushunchalarga biroz siljish mavjud.
V.L. Vasilev, "" inson huquqi "tizimida, avvalo, insonning shaxsiy jihatlari ongni va, xususan, huquqiy ongni tashuvchisi sifatida, ijtimoiy munosabatlarga kiritilgan ijtimoiy mavjudot sifatida amalga oshiriladi."
Jinoyat psixologiyasida markaziy toifalardan biri jinoyatchi shaxsining kategoriyasi hisoblanadi.
Jinoyat qonunchiligida jinoyatchining shaxsi, jinoyat sodir etilgan paytgacha jinoyat qonunida belgilangan ma'lum yoshga etgan, aqli raso odam deb tushuniladi. Shuning uchun, jinoyatchining shaxsi haqida ular jinoyat predmetini anglatganda, ya'ni. sudning qonuniy kuchga kirgan hukmida o'z tasdig'ini topgan jinoyatni sodir etgan shaxs.
Jinoyatchi shaxsi tushunchasi qonunni buzgan shaxsning ijtimoiy mohiyatini, uni tavsiflovchi xususiyatlar, aloqalar, munosabatlarning murakkab majmuasini, uning axloqiy va ma'naviy dunyosini, rivojlanishda, ijtimoiy sharoitlar bilan o'zaro bog'liq holda, psixologik xususiyatlari bilan u yoki bu tarzda uning ijrosiga ta'sir ko'rsatmoqda. jinoyatlar. Shunday qilib, "jinoyatchining shaxsiyati" atamasi biz jinoyatni sodir etgan shaxsning "ijtimoiy shaxsi" haqida gapirishni anglatadi.
Jinoyatchining shaxsiy tushunchasi jinoiy qilmish bilan u yoki bu tarzda bog'liq bo'lgan, uning ijtimoiy xavfliligini tavsiflovchi va uni sodir etish sabablarini tushuntiradigan ijtimoiy-demografik, ijtimoiy-rol (funktsional), ijtimoiy-psixologik xususiyatlar majmuini o'z ichiga oladi.
Yuridik adabiyotdagi ushbu yondashuv shaxsiyat tushunchasini jinoyat predmetiga nisbatan umumiy psixologiyada hisobga olinmaydigan bir qator belgilar bilan to'ldirishni zarur qiladi. Shuning uchun huquqiy psixologiya jinoyat sodir etgan shaxs shaxsiyatining xususiyatlarini yanada kengroq tomonini o'rganadi. U axloqiy fazilatlarga, bilimga, odatlariga, ruhiy aks ettirish shakllariga, temperamentiga va insonning shaxs sifatida jismoniy mohiyatiga (uning yoshi, aqliy qobiliyatini his qilish qobiliyati, funktsional rol belgilariga), shuningdek, jinoyatchi shaxsining psixologik xususiyatlariga e'tibor beradi ( intellektual fazilatlar, hissiy-irodaviy fazilatlar va boshqalar).
Kriminologiyada jinoyatchining shaxsini o'rganishda shaxsni ijtimoiy muhit bilan o'zaro aloqada tahlil qilishga katta ahamiyat beriladi, chunki jinoiy xatti-harakatlar shaxs yoki atrof muhitning o'zi tomonidan emas, balki aynan ularning o'zaro ta'sirida hosil bo'ladi.
Biroq, jinoiy psixologiya uchun jinoyatchining shaxsiyati ham mustaqil manfaatdordir, chunki u nafaqat ma'lum tashqi sharoitlarni aks ettiradi, balki o'zaro ta'sirning faol tomoni hisoblanadi. Bu ongli, maqsadga muvofiq faoliyat bilan tavsiflanadi. Ijtimoiy sharoitlar va jinoiy xatti-harakatlar o'rtasidagi munosabatlar murakkab bo'lib, ijtimoiy sharoitlar har doim jinoyatda namoyon bo'ladi, shaxs orqali sinib boradi. Ba'zi hollarda, uzoq muddatli o'ziga xos ijtimoiy o'zaro ta'sir jarayoni aniq bo'lganda, shaxs barqaror noqonuniy yo'nalishni rivojlantiradi, bu esa huquqbuzarliklar majmuasida namoyon bo'ladi. Bunday shaxs o'zgaruvchan sharoitlarda ham jinoyat sodir etishga qodir.
Jinoyatchining shaxsi - bu jinoiy ta'qib qilish tahdidi ostida qonun bilan taqiqlangan ijtimoiy xavfli qilmishni sodir etgan shaxsning shaxsi.
Jinoyatchi shaxsini o'rganish, jinoiy psixologiya nuqtai nazaridan, huquqni muhofaza qilish idoralariga yordam beradi: jinoiy-huquqiy va jinoiy-protsessual xarakterdagi qarorlarni qabul qilishda; tergov holatlarida ta'sir qilishning taktik usullari va usullarini tanlashda; jinoyat motivlarini, ayblanuvchining shaxsini tavsiflovchi holatlarni aniqlashda; sodir etilgan jinoyatlarning sabablarini o'rganishda; tarbiyaviy tadbirlarni belgilash maqsadida