MüNDƏRĠcat beynəlxalq münasġBƏTLƏr və ĠQTĠsadġyyat
Yüklə 2,49 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- I.Təbii amillər.
- Beynəlxalq İpək Yolu
- Açar sözlər
Tezislər 67 duz, baĢlıca bazarı isə Tiflis və Ġstanbuldan keçməklə Avropa ölkələri idi. Naxçıvanın əsas ticarət mərkəzləri Culfa, Ordubad, Naxçıvan, Aza, Əylis, Astabad Ģəhərləri idi. Naxçıvan Ģəhərində mərkəzi bazarla yanaĢı Sarbanlar, Oruc, Köhnə Qala, Xosulu, Çaparxana, Ziyilarx, Bilici, ġahab, Qala məhəllələrində ayrı-ayrı ticarət mərkəzləri, mədrəsələr, məscidlər, emalatxanalar, çörəkxanalar fəaliyyət göstərirdi. ġəhərə dörd istiqamətdən daxil olan karvanlar üç böyük karvansarada yerləĢdirilirdi. Coğrafiya Ensiklopediyasında göstərildiyi kimi KeçmiĢ Sovet Ġttifaqının ən qədim Ģəhəri, eləcə də Ģərqin ən qədim Ģəhərlərindən biri olan Naxçıvanın karvan və ticarət yollarının kəsiĢdiyi nöqtədə salınmasının əsas səbəbi burada keyfiyyətli daĢ duz yataqlarının olmasıdır. Bu duz hər zaman buradan keçən karvanların baĢlıca yükü olmuĢdur. Açar sözlər: Naxçıvan, Böyük Ġpək Yolu, inzibati ərazi bölgüsü NAXÇIVAN MUXTAR RESPUBLĠKASINDA ORTA DAĞLIQ TORPAQLARININ EKOLOJĠ ġƏRAĠTĠ SAHĠB HACIYEV AMEA Naxçıvan Bölməsi sahibhaciyev@mail.ru 2015-ci il Azərbaycanda, həmçinin Naxçıvan Muxtar Respublikasında kənd təsərrüfatı ili elan olunmuĢdur. Məhz buna görə də Muxtar Respublikada əhalini etibarlı kənd təsərrüfatı məhsulları ilə təmin etmək üçün, torpaq münbitliyini artırmaq məqsədilə orta dağlıq qurĢaqda daimi olaraq torpaq-bitki tədqiqatlarının aparılması aktuallıq kəsb edir. Tədqiqat obyekti kimi Naxçıvan Muxtar Respublikasının orta dağlıq qurĢağında təqribən 2200-2400 metrdən yüksək olan torpaq sahələri götürülmüĢdür. ĠĢin məqsədi Naxçıvan MR-in orta dağlıq zonasında torpaqların müasir ekoloji problemlərini öyrənmək və onlardan mədəni, təbii bitkilər altında səmərəli istifadə etmək üçün təklif və tövsiyələr hazırlamaqdan ibarətdir. AparılmıĢ tədqiqatlar əsasında orta dağlıq qurĢaqda açıq-dağ qəhvəyi (Ģabalıdı), çəmən, bataqlıq çəmən, allüvial-çəmən, dağ-Ģabalıdı (qəhvəyi) və digər torpaq tip və yarımtipləri müəyyənləĢdirilmiĢdir. Orta dağlıq qurĢaqda göstərilən torpaqların tip və yarımtiplərinin münbitliyini pozan deqradasiya prosesləri öyrənilmiĢ və bu amillər uyğun qruplarda birləĢdirilərək aĢağıdakı kimi göstərilir. I.Təbii amillər. Muxtar Respublikada torpaq münbitliyinin pozulmasına təsir göstərən əsas amillərdən biri təbii amillərdir. Ərazidə səhralaĢma və torpaq münbitliyinin pozulmasına təsir edən təbii amillərdən eroziya, ĢoranlaĢma, Beynəlxalq İpək Yolu 68 ĢorakətləĢmə, bataqlıqlaĢma, daĢlıq və kol-kosla basmıĢ sahələr və digərlərini göstərmək olar. II. Antropogen amillər. SəhralaĢma torpaq deqradasiyasını yaradan səbəblər arasında təbii amillərlə yanaĢı, antropogen təsirlər də əsas diqqət çəkən məsələlərdən biridir. Antropogen amillər ətraf mühitə, o cümlədən torpağa təsir göstərən insan fəaliyyətinin müxtəlif formalarını birləĢdirir. Orta dağlıqda səhralaĢma və torpaq deqradasiyasını yaradan antropogen amillərin müxtəlif formalarından biri olan əhalinin ərazidə məskunlaĢmasıdır. Naxçıvan Muxtar Respublikasının orta dağlıq zonada göstərilən torpaqların tip və yarımtiplərinin münbitliyini pozan deqradasiya prosesləri öyrənilmiĢ və onların aradan qaldırılması üçün tədbirlər müəyyənləĢdirilmiĢdir. 1. Naxçıvan Muxtar Respublikasının orta dağlıq zonasında ekocoğrafi problemləri öyrənmək məqsədilə ərazidə torpaqəmələgəlmə prosesinin müxtəlifliyi nəzərə alınaraq yayılan torpaq tip və yarımtipləri öyrənilmiĢdir. 2. Tədqiqat iĢində ərazidə torpaq münbitliyini pozan səhralaĢma və sair torpaq deqradasiyası proseslərini yaradan səbəblər araĢdırılmıĢ və onların qarĢısını almaq üçün tədbirlər müəyyənləĢdirilmiĢdir. 3. Tədqiqat iĢinin nəticələri təhlil olunaraq Naxçıvan Muxtar Respublikasının orta dağlıq zonasında əsas deqradasiya proseslərinin baĢ verdiyi sahələr öyrənilmiĢdir. Açar sözlər: Naxçıvan Muxtar Respublikası, orta dağlıq qurĢaq, ekoloji problem, səhralaĢma, deqradasiya NAXÇIVAN ƏRAZĠSĠNDƏN KEÇƏN KARVAN YOLLARININ FĠZĠKĠ- COĞRAFĠ XÜSUSĠYYƏTLƏRĠNƏ DAĠR ƏLĠ QURBANOV NĠGAR BABABƏYLĠ ―Naxçıvan‖ Universiteti eliqurbanov@mail.ru ninaba@mail.ru Naxçıvan diyarının əlveriĢli coğrafi mövqeyi, təbii sərvətləri və təbii Ģəraiti onun Böyük Ġpək Yolu üzərində inkiĢafının əsas səbəblərindən biri olmuĢdur. Belə ki, Ģərqlə qərb və Ģimalla cənub arasında böyük karvan yollarının kəsiĢdiyi yerdə yerləĢən qədim Naxçıvan olduqca rəngarəng landĢafta, müxtəlif iqlim tipinə, otlaq təsərrüfatları üçün potensial yem mənbəyinə sahib olmuĢdur. Olduqca balaca bir ərazidə dörd iqlim tipinin, 200- dən artıq mineral su mənbəyinin, elecə də böyük debitli bulaqların, düzənlik zonada isə bol sulu kəhrizlərin olması karvan yollarının məhz buradan keçməsinin baĢlıca səbəbi olmuĢdur. Dağlıq və düzənlik zonanın qovuĢduğu bu yerdə zəngin yay və qıĢ otlaqlarının olması karvanı təĢkil edən qoĢqu Tezislər 69 heyvanlarının il boyu yemə olan tələbatını ödəyə bilmiĢ, ilin fəsilindən asılı olaraq müxtəlif istiqamətlər seçən karvanlar onlardan istifadə etmiĢlər. Soyuq dövrdə Naxçıvan ərazisinə karvanlar qıĢ otlaqları boyu cənub- Ģərqdən Ģimal-qərbə doğru, isti dövrdə isə Ģimaldan Ģimal-qərbə və cənub-Ģərqə doğru və ya əksinə hərəkət etmiĢlər. Zəngin subalp çəmənlikləri heyvanların zəngin yem bazası olmaqla yanaĢı sərin hava onlar üçün təhlükəli xəstəlik olan qızdırmanın müalicəsində istifadə olunmuĢdur. Ələngəzdə (Zəngəzur) yerləĢən dağ aĢırımları müxtəlif vaxtlarda karvanların keçidi üçün əlveriĢli olmuĢdur. Məsələn: Ayçınqıl aĢırımı (3707 m) VII-IX aylarda, Bazarməscid aĢırımı (3576 m) VIII aydan IX aya kimi, Dağdağan aĢırımı (2958 m) II ayla XII ay arasında, Gədik aĢırımı (2563 m) IV- XI aylarda, Dəmirlidağ aĢırımı (3137 m) III-XI ay, EĢĢək meydanı aĢırımı (2876 m) IV-XI ay, Xəzəryurd aĢırımı (3537 m) V-X ay, ġıxyurdu aĢırımı (3015 m) VII-IX ay, Biçənək aĢırımı (2347 m) IV-XI ay, Zırnel yurdu aĢırımı (2682 m) V-XI aylarda, Qaraboya aĢırımı (2090 m) V-XI aylarda, Gərməçataq keçidi il boyu, Yeddi bulaq aĢırımı (2486 m) il boyu, eləcə də Günnütdən Araza qədər bütün keçidlər il boyu karvan yolları üçün açıq olmuĢdur. Arazdan keçərək cənubla cənub-qərb və Ģimala istiqamətlənən, 625 metrlə 800 metr hündürlük arasında yerləĢən karvan keçidləri Diyadin, ġahtaxtı, Qızılvəng, Gülüstan, Culfa, Aza və Kotam məntəqələrində yerləĢmiĢdir. Yollar üzərində karvanların ərzaq, yem, güvənlik təminatı üçün, eləcə də keçidləri asanlaĢdırmaq məqsədilə karvansaralar, daĢ körpülər tikilmiĢ, dağlıq zonada isə zağa və mağaralardan, eləcə də anbar, müsafirxana və heyvanların gecələməsi üçün tikililərdən istifadə olunmuĢdur. Böyük Ġpək Yolunun bərpasından söz getdiyi bu məqamda bizcə karvan yolları coğrafi aspektdən yenidən iĢlənməli, eyni zamanda bu yollara məxsus tarixi abidələr bərpa olunmalıdır. Açar sözlər: fiziki-coğrafi xüsusiyyət, Böyük Ġpək Yolu, karvan, Naxçıvanın əlveriĢli coğrafi mövqeyi OSMANLI MƏNBƏLƏRĠNDƏ NAXÇIVANIN SOSĠAL- ĠQTĠSADĠ, COĞRAFĠ VƏZĠYYƏTĠ HAQQINDA MƏLUMATLARA DAĠR FATĠH ĠMAT Kastamonu Universiteti fatihimat@hotmail.com Ərəb qaynaqlarında NaĢava Ģəklində göstərilən Naxçıvan Səlcuqlar və Elxanilər zamanında Naxcuvan kimi, Evliyə Çələbiyə görə isə NahĢovan olaraq ifadə olunmuĢdur. 1514-cü il Çaldıran savaĢından sonra Osmanlı tabeliyinə keçən Naxçıvan diyarında inzibati ərazi bölgüsü dəyiĢdirilərək sancaq, nahiyə və kənd idarəçiliyi yaradılmıĢ və bu qurumlara müvafiq olaraq sancaqbəyi, Yüklə 2,49 Mb. Dostları ilə paylaş:
|