Mundəricat I böLMƏ. Konstitusiya hüququnun ümumnəzəri
Yüklə 5,1 Mb. Pdf görüntüsü
|
dindir ki, 0 zaman vətəndaşın həmin haqqının nə onun özü üçün, nə də başqaları üçün heç bir əhəmiyyəti olmayacaqdı. Odur ki, hüquq və vəzifələr vəhdət halında mövcuddur. Konstitusiya hüquq münasibətlərinin subyektlərinin də subyektiv hüquq və vəzifələri olur. Bu hüquq və vəzifələr müəyyən obyektə münasibətdə şəxslərin davranış imkanını bildirir və həmişə müəyyən hüquqi nəticə törədir. Məsələn, şəxsin Azərbaycan Respublikasının vətəndaşlığından çıxması onun dövlət qarşısında vətəndaşlıqdan irəli gələn hüquq və vəzifələrinin xitamına səbəb olur. Konstitusiya hüquq münasibətlərinin subyektlərinin hüquq və vəzifələri həmişə digər münasibətlərdə olduğu qədər dəqiq və konkret olmur. Məsələn, vətəndaşlıqdan irəli gələn çoxsaylı hüquq və vəzifələr bütün qanunvericilik sistemində əks olunur. Onlar daim inkişaf edir və dəyişir. Burada subyektlərin hüquq və vəzifələrini dəqiq müəyyən etmək qeyri-mümkündür. Bir sıra münasibətlərdə isə nəinki müvafiq münasibətin məzmununu, hətta subyektlərin özünü belə dəqiq müəyyən edib nəticə çıxarmaq çətindir. Məsələn, “hakimiyyətin mənbəyi xalqdır” müddəasında subyekti, onun hüquq və vəzifələrini müəyyən etmək üçün qanunvericiliyin əhatəli təhlili və analizi tələb olunur. Qanunvericilik sisteminin formalaşdırılması ilə bağlı subyektləri (dövlət orqanları), onların hüquq və vəzifələrini birmənalı olaraq müəyyən etmək çox çətindir. Məntiqi olaraq belə nəticəyə gəlmək olar ki, normativ hüquqi aktı qəbul edən bütün hakimiyyət orqanları bu münasibətlərin subyektidir. Lakin onların hüquq və vəzifələri ilə bağlı (qanunvericilik sisteminin formalaşdırılması) hər hansı norma tapmaq çətindir. Yenə də hüquqi məntiq əsasında müəyyən etmək olar ki, kons
titusiyanın nəzərdə tutduğu tələblərə riayət etmək bu sistemin yaradılmasında iştirak edən hər bir orqanın vəzifəsidir. Bununla yanaşı, bir sıra konstitusiya hüquq münasibətlərində hər bir tərəfin hüquq və vəzifəsini dəqiq müşahidə etmək və müəyyənləşdirmək mümkündür. Məsələn, bələdiyyələrin məhkəməyə müraciət etmək hüququ mütləq cavabdehin iddiaya qarşı iddia irəli sürmək hüququnu və ya tələbini qəbul edərsə, onun ödənilməsi vəzifəsini yaradacaqdır və bu da konkret münasibətlərdə həyata keçirilir. Subyektlərin hüquq və vəzifələrində də konstitusiya hüququna xas olan iyerarxiya qaydasında çeşidlənməsi müşahidə olunur. Məsələn, seçki hüququ vətəndaşın əsas konstitusion hüquqlarından biridir. Ancaq bu hüquq seçki qanunvericiliyində bir sıra hüquqlar şəklində dəqiqləşdirilir (səsvermənin gizliliyini tələb etmək hüququ). Yaxud vətəni müdafiə borcu hərbi xidmətin keçilməsi ilə bağlı yaranan bir çox hüquqlarda çeşidlənir, dəqiqləşdirilir. Başqa bir misal: konstitusiya hüquq münasibəti Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatının icra hakimiyyəti orqanının nümayəndəsinə sorğu göndərmək və həmin sorğuya cavab tələb etmək hüququ kimi qanunvericilikdə dəqiqləşdirilmiş formada təzahür edir. Konstitusiya hüquq münasibətlərinin subyektləri insan və onun sosial birlikləri, o cümlədən bir sıra digər sosial reallıqlardır (xalq, dövlət və s.). Bu subyektlər digər sahələrdəki subyektlərdən bir çox xüsusiyyətləri ilə fərqlənir. Xalq bütövlükdə yalnız konstitusiya hüququnun subyektidir. Dövlət bilavasitə subyekt kimi yalnız konstitusiya hüququnda çıxış edir. İnsan bir fərd kimi sosial və bio- fızioloji xüsusiyyətlərindən asılı olmadan, konstitusiya hüququnun subyektidir. Başqa sahələrdə yaş (mülki hü — 47 — quqda fəaliyyət qabiliyyəti yaşla yaranır), müxtəlif sosial- siyasi faktorlar (hərbçi siyasi fəaliyyətdə iştirak edə bilməz), əmək qabiliyyəti (əmək hüququnda) şəxsin sahə hüququ subyektliyinə kəskin müəyyənləşdirici faktorlar kimi təsir edir. Konstitusiya hüququnda subyektin sahə statusu anlayışı kifayət qədər şərtidir, çünki, məhz bu status (vətəndaşlarda) digər bütün sahə statuslarının əsasında durur. Burada əsasən subyektliyə şəxsin dövlətlə münasibətlərdə qurduğu rəsmi-hüquqi əlaqələr təsir edir. Konstitusiya hüququnda fərd eyni zamanda bir neçə konstitusiya hüquqi statusa malik ola bilər. Deputat həm Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatı kimi, həm də Azərbaycan Respublikasının vətəndaşı kimi konstitusiya hüququnun subyektidir. Konstitusiya hüququnun subyekti kimi vətəndaş, əcnəbi və vətəndaşlığı olmayan şəxs fərqləndirilir. Vətəndaş dövlətlə siyasi - hüquqi əlaqədə olur və əcnəbilərdən və vətəndaşlığı olmayan şəxslərdən fərqli olaraq, bir sıra əlavə və daha geniş hüquq və vəzifələrə malikdir. Fərdin hüquq və azadlıqları subyektiv hüquq kimi insanın özünün bilavasitə davranışında təcəssüm edir.
Dövlət orqanları və ictimai birliklər də konstitusiya hüququnun subyektləridir. Bu subyektlərin fəaliyyətini konstitusiya hüququ, demək olar ki, bütövlükdə tənzimləyir (yaranmasından xitamına qədər).
Dövlət orqanları vətəndaşlardan fərqli xüsusiyyətlərə malikdir və bu xüsusiyyətlər də onların statusu ilə bağlıdır. Dövlət orqanı ilə vətəndaşın qarşılıqlı əlaqələrinin də bir hissəsini (inzibati hüquqla tənzimlənən hissə istisna olmaqla) konstitusiya hüququ tənzimləyir. Dövlət orqanları hakimiyyəti həyata keçirir və vətəndaşlardan fərqli olaraq onlar, hakimiyyət səlahiyyətlərinə malikdir. Xalq və dövlət konstitusiya hü
Yüklə 5,1 Mb. Dostları ilə paylaş:
|