Mundəricat I böLMƏ. Konstitusiya hüququnun ümumnəzəri
Yüklə 5,1 Mb. Pdf görüntüsü
|
Beləliklə, formal mənada Konstitusiyanın ən yüksək hüquqi qüvvəsi onda təzahür edir ki, birincisi, onun normaları digər qanunların müddəalanndan və icra hakimiyyəti orqanlarının aktlarından üstündür; ikincisi, qanunlar və digər normativ aktlar Konstitusiyada nəzərdə tutulmuş orqanlar tərəfindən və Konstitusiyada müəyyən edilmiş prosedur üzrə qəbul olunur. Maddi mənada Konstitusiyanın ali hüquqi qüvvəsi ondadır ki, digər normativ hüquqi aktlar səviyyəsinə görə mahiyyət etibarilə Əsas Qanunun normalarına müvafiq olmalıdır. İstər formaca, istərsə də
mahiyyətcə Konstitusiyaya zidd olan hər bir normativ hüquqi akt etibarsız hesab olunmalıdır. Məsələn, Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 149-cu maddəsinin məzmununa görə, Azərbaycan Respublikasının dövlət hakimiyyəti orqanlarının bütün qanunları və digər normativ hüquqi aktları Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası əsasında və ona müvafiq olaraq qəbul edilməlidir. Faktiki və hüquqi konstitusiyaların nisbət dinamikası mürəkkəbdir. Hüquqi Konstitusiyanın mahiyyəti, onun məzmunu faktiki Konstitusiya ilə, cəmiyyətin və dövlətin inkişafının müxtəlif mərhələlərində sosial-iqtisadi və ictimai proseslərlə müəyyən edilir. Hüquqi və faktiki Konstitusiyaların nisbətinin təhlili üçün Konstitusiya normalarında real formalaşmış ictimai münasibətlərin düzgün əks olunması məsələsi mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Burada hüquqi Konstitusiya ilə müqayisədə faktiki Konstitusiyanın yalnız müəyyənləşdirici deyil, həm də qabaqlayıcı inkişafı barədə məsələ ön plana çıxır. Hüquqi Konstitusiya qəbul olunduğu vaxt formalaşan faktiki münasibətləri təsbit edir. Hər bir Konstitusiya ən yüksək hüquqi qüvvəyə malik olan əsas qanun kimi özünün hüquqi mahiyyəti ilə bəra
bər, sosial-siyasi mahiyyətə də malikdir. Bu da ondan ibarətdir ki, Konstitusiya qəbul olunduğu zaman özündə mövcud olan siyasi qüvvələrin nisbətini təcəssüm etdirir. Bu, necə deyərlər, cəmiyyətin müxtəlif hissələrinin siyasi mənafelərinin razılaşdırıldığı ictimai müqavilədir (əlbəttə, bu heç də hüquqi mənada müqavilə deyildir). Hər belə ictimai sinif, sosial təbəqə, ərazi, milli və digər birliklər siyasi mübarizədə öz sosial mənafeyini müdafiə edir və bu mübarizədə nail olduqları səviyyə Konstitusiyada öz əksini tapır. Belə razılıq olmayan cəmiyyətdə hüquq qaydası mövcud ola bilməz. Lakin sovet dövrünün dövlət hüququ elmi uzun illər ərzində siyasiləşdirildiyindən və ideolojiləşdirildıyindən sovet və xarici ölkə Konstitusiyalarının təhlilinə əsasən sinfi mövqedən yanaşaraq, onları sinfi qüvvələrin nisbəti, sinfi-siyasi hökmranlığın aləti kimi səciyyələndirirdi. Belə təhlildə sinfi mənafelər ümumxalq mənafeyini, milli mənafelər ümumbəşəri mənafeyi üstələyirdi. Bu yanaşma marksizm-leninizm ideologiyasının əsaslarına söykənirdi. Şübhəsiz, digər sosial hallar kimi. Konstitusiyaya dar sinfi yanaşma tərzi də dövlət hüququ elmini dayazlaşdı- rır, kasadlaşdırırdı. Ölkəmizin müasir hüquqşünashq elmi sosial institutların ideolojiləşdirilməsindən imtina edir.
Konstitusiyaya müəyyən sinfin siyasi hakimiyyətini təsbit edən hüquqi sənəd kimi baxılması aradan qaldırılmışdır. İndi Konstitusiya - dövlət və cəmiyyətin Əsas Qanunu sinfi mənafelərin deyil, xalq mənafelərinin ifadə forması, sosial proseslərin hüquqi tənzimləyicisi, yüksək səviyyədə siyasi və hüquqi həmrəyliyin məhsulu kimi nəzərdən keçirilir. Konstitusiya hər yerdə və həmişə siyasi reallıqdan irəli gələn ictimai güzəşt deməkdir. — 56 — Azərbaycan Respublikası Konstitusiyası suverenliyi, müstəqilliyi və dövlət hakimiyyətinin aliliyini təsbit edən hüquqi təsis sənədidir. O, Konstitusiya quruluşuna sistemli baxışa əsas verir, dövlət institutları sistemində balans yaradır. Konstitusiya quruluşunun sabitliyini təmin edir. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası yalnız dövlətin təşkilini deyil, həm də qeyri-dövlət sahələrini - sosial-iqtisadi quruluşun əsaslarını, cəmiyyətin mədəni həyatını, insan və vətəndaşın hüquq, azadlıq və vəzifələrini əhatə edir. Onun tənzimləyici rolu bütün dövlət orqanizminə aiddir. Odur ki, Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası onun Konstitusiya qumluşunun əsaslarını, insan və vətəndaşın hüquqi statusunu, vətəndaş cəmiyyətinin əsas cəhətlərini, unitar dövlət
quruluşunu, Azərbaycan Respublikasında qanunveriei, icra və məhkəmə hakimiyyəti orqanlarının təşkili və fəaliyyəti prinsiplərini, yerli özünüidarəetmənin əsaslarını təsbit edir. Bu gün respublikamızın hüquqi dövlət quruculuğu yolunu tutması onun sosial və mənəvi həyatımızda yeni, yüksək zirvələrə doğru irəliləməsindən xəbər verir. Onun hüquq sistemi kompleks sosioloji tədqiqatlann və digər işlərin həyata keçirilməsini, iqtisadi və siyasi sisteimin normal fəaliyyətinin hüquqi əsasının analizini, müqayisə- li-hüquqi xarakterli materiallardan istifadə olunmasını, bütövlükdə qanunvericilik prosesinin öyrənilməsini, insan hüquqları və vətəndaş azadlıqlarının real müdafiəsi üçün əsaslandırılmış tövsiyələrin işlənib hazırlanmasını nəzərdə tutur. Xalqın hakimiyyət və qanunların icrası üzərində nəzarətinə nail olması belə bir fikir söyləməyə əsas verir ki, «müasir mədəni dövlət elə Konstitusiya dövlətidir». — 57 — Yüklə 5,1 Mb. Dostları ilə paylaş:
|