Mundəricat I böLMƏ. Konstitusiya hüququnun ümumnəzəri
Yüklə 5,1 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- § 7. Konstitusiya hüquq münasibətləri
olunur (yerli icra hakimiyyəti orqanlarının təşkili). Bu institutların inkişaf dinamikası da eyni deyildir. § 7. Konstitusiya hüquq münasibətləri Hər bir hüquq sahəsi kimi konstitusiya hüququ da onun normalarının tənzimlədiyi sosial münasibətlər hesabına həyata keçirilir. Bu normalar vasitəsilə münasibət subyektlərinin qarşılıqlı hüquq və vəzifələri tənzimlənir. Hüquq münasibətlərinə onların strukturu aspektindən baxılmalıdır. Hər bir hüquq münasibəti öz strukturuna görə 3 hissədən ibarətdir: 1)
2)
Subyekt; 3)
Məzmun. «Hüquq münsibətlərinin məzmunu» ifadəsi altında, adətən, tərəflərin qarşılıqlı hüquq və vəzifələri başa düşülür. Hər bir hüquq münasibəti bu üç hissənin müxtəlif şəkildə birləşməsindən əmələ gəlir. Hüquq münasibətinin aid olduğu sahədən asılı olaraq, münasibətlərin tərkib ünsürləri də bir-birindən fərqlənir. Məsələn, mülki hüquq münasibətləri, bir qayda olaraq, bu və ya digər dərəcədə maddi əşyaları, obyektləri, bundan fərqli olaraq, inzibati hüquq münasibətləri əsasən qeyri-maddi obyektləri - idarəçilik sahəsində insan davranışlarını əhatə edir. Cinayət hüququnun obyekti isə bir çox hallarda insanların həyatının, səhhətinin toxunulmazlığı ilə bağlı münasibətlərdir. Konstitusiya hüquq münasibətləri də digər sahələr kimi sahə aidiyyətindən irəli gələn müəyyən xüsusiyyətlərə malikdir. Konstitusiya hüquq münasibətlərinin obyekti özünün genişliyi və yekcins olmaması ilə fərqlənir. Buraya dövlət orqanlarının təşkili üçün lazım olan müəyyən tədbirlər kompleksindən tutmuş insanların
gündəlik fəaliyyətində təzahür edən bir çox digər məsələlər aiddir. Konstitusiya hüquq münasibətləri sosial subyektlərin hakimiyyətlə əlaqəli davranışım müəyyən edir. Bu münasibətlərin obyekti kimi adi həyatda konkret insan hərəkətlərindən ibarət olan davranış aktlarından tutmuş iri miqyaslı, həyata keçirilməsi çoxsaylı mürəkkəb tədbirlər kompleksini tələb edən mücərrəd məsələlər çıxış edir. Odur ki, konstitusiya hüquq münasibətinin obyekti, sadəcə olaraq, insan davranışı deyil, həm də reallıqda maddiləşməyən və hətta dolayı da olsa qavranıla bilməyən cəmiyyət və dövlətlə bağlı bir
çox müddəalardır. Konstitusiya hüquq
münasibətlərinin obyektləri, xüsusilə də mücərrəd obyektləri birdən-birə realizə oluna bilməz və onların realizə olunması bir çox hallarda perspektiv üçün nəzərdə tutulur. Məsələn, hüquqi dövlətin tam şəkildə realizə olunması üçün uzun müddət ərzində islahatların, müəyyən tədbirlər kompleksinin həyata keçirilməsi tələb olunur. Bir sıra obyektlər isə ümumiyyətlə, bir növ müstəqilləşir, insandan kənarda və onun birbaşa müdaxiləsi olmadan mövcud olur. İnsan davranışları başqa hüquq sahələrindəki münasibətlərdən fərqli olaraq, burada kəskin dəyişikliyə səbəb olmur. Məsələn, qanunvericilik sistemindəki iyerarxiya da konstitusiya hüquq münasibətlərinin obyektidir. Lakin bu iyerarxiya ayrı-ayrı orqanların, şəxslərin iradəsindən asılı deyildir və qismən müstəqil şəkildə mövcuddur. İnsanların hüquq və vəzifələri özü də konstitusiya hüququnda münasibətlərin obyekti kimi çıxış edir. Başqa sözlə, bu hüquq və vəzifələr konstitusiya hüququnda nəinki münasibətin məzmununu təşkil edir, subyektlərin obyektə münasibətdə davranış imkanlarını bildirir, həm də özü belə obyekt qismində çıxış edir və başqa hüquq və vəzifələr hesabına — 44 — subyektin təsirinə məruz qalır. Konstitusiya hüququnda obyektlər bir-biri ilə qarşılıqlı əlaqədədir və bir çox hallarda onlardan biri daha xırda obyektlər şəklində digər hüquq münasibətlərində realizə olunur. Məsələn, xalq suverenliyi konstitusion dövlətin əsaslarını təşkil edən münasibətlərin obyektidir. Eyni zamanda bu obyekt xırdalanaraq seçkilərdə bir başqa obyektə çevrilir. Seçkilər xalq suverenliyi ilə sıx bağlıdır və seçki münasibətlərinin obyekti hakimiyyətin formalaşdırılmasıdır. Referendumun obyekti xalqın iradəsini ifadə etməsidir. Bu obyekt də xalq suverenliyi ilə sıx əlaqədədir və həm seçkilər, həm də refendum xalq suverenliyindən törəyir, onun realizə formasıdır. Konstitusiya hüquq münasibətlərinin məzmunu tərəflərin qarşılıqlı hüquq və vəzifələrini əks etdirir. Bu hüquq və vəzifələr bir-biri ilə sıx bağlıdır. Ənənəvi olaraq belə qəbul olunur ki, bir tərəfin vəzifəsi digər tərəfin hansısa bir hüququna uyğun gəlir. Məsələn, şəxsin şikayət vermək hüququna dövlət orqanının qanunla müəyyənləşdirilmiş müddətdə şikayətə baxması və ona vaxtında cavab verməsi vəzifəsi uyğun gəlir, yaxud əksinə, vətəndaşın vaxtında vergi vermək vəzifəsinə dövlət orqanının vergini tələb etmək hüququ uyğun gəlir. Bir tərəfin hüququ yalnız qarşı tərəfdə vəzifə kimi mövcud olduqda, sözün həqiqi mənasında, hüquq reallaşır. Dövlətin müəyyən şərtlərə görə pozulduğu zaman təmin etmədiyi davranış imkanı hətta hüquq adlansa belə, yalnız fık- siyadır. Göstərilən misalda vətəndaşın şikayət hüququ bir hüquq kimi ancaq o zaman əhəmiyyət daşıyır ki, dövlət orqanının ona cavab vermək vəzifəsi olsun. Əgər dövlət orqanının vətəndaşın şikayət hüququna münasibətdə hər cür reaksiya verməkdən imtina etmək imkanı olsaydı, ay- — 45 — Yüklə 5,1 Mb. Dostları ilə paylaş:
|