Mundəricat I böLMƏ. Konstitusiya hüququnun ümumnəzəri
Yüklə 5,1 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- § 6. Konstitusiya hüquq normaları və institutları
və həmin ilin iyununun 1-dən qüvvəyə minmiş Azərbaycan Respublikasının Əmək Məcəlləsi durur. Şərh edilənlər maddi hüquq sahəsinə aid olduğu kimi, prosessual hüquq sahələrinə də aiddir. Deyilənlərdən aydın olur ki, konstitusiya hüququnun aparıcı hüquq sahəsi olmasına səbəb budur ki, konstitusiya hüququ bütün hüquq sahələrinin əsasını və birbaşa xalqın iradəsini ifadə edən normaları özündə əks etdirir. § 6. Konstitusiya hüquq normaları və institutları Konstitusiya hüququ hüququn bir sahəsi kimi hüquq normalarının məcmusundan ibarətdir. Hər bir hüquq sahəsində olduğu kimi, konstitusiya hüququnda da hüquq normaları başqa hüquq sahələrində olan normalarla müəyyən oxşarlığa malikdir. Eyni zamanda bu normalar nizamladığı predmetin xüsusiyyətlərindən irəli gələn, yalnız onlara xas xüsusiyyətlərlə də səciyyələnir. Hər bir hüquq norması qeyri-müəyyən subyektlər dairəsinə yönəlir və dəfələrlə tətbiq olunmaq üçün nəzərdə tutulur. Lakin həyat daha mürəkkəbdir və bəzən bu iki meyara heç də tam cavab verməyən normalara rast gəlinir; bir normada konkret subyektlər müəyyənləşdirilsə də, norma dəfələrlə tətbiq olunmaq üçün nəzərdə tutulur. Bu, adətən, inzibati aktlara aid olan xüsusiyyətdir. Konstitusiya hüquq normaları da buna bənzər digər xüsusiyyətlərə malikdir. Məsələn, defmitiv konstitusion normalar və prinsip-normalar klassik hüquq normalan kimi aydın görünən davranış qaydası müəyyən etmir. Lakin bu əlamət bütün konstitusion normalara xas deyildir. Elə konstitusiya hüquq normalan vardır ki, onlar digər hüquq sahələrində olduğu kimi dəqiq davranış qaydalan müəyyənləşdirir. Ümumiyyətlə, — 31 — konstitusiya hüquq normalarının aşağıdakı xüsusiyyətləri və növləri vardır: 1) Konstitusiya hüquq normaları təsisedici normalardır (əsasən bilavasitə konstitusiyada əks olunan normalar). Bu normalar hansı sahəyə və məsələyə aiddirsə, onun əsaslarını müəyyən edir. Konstitusion normalar nizamladığı hər hansı bir məsələnin əsasını təsbit edir, onun ümumi parametrlərini, hədlərini müəyyənləşdirir. Digər bütün normalar da məhz bu normanın göstərişlərindən çıxış edərək, digər məsələləri tənzimləyirlər. Təsisedici normalar xalq və dövlət arasındakı münasibətlərin əsaslarını tənzimləyir, şəxsiyyətin əsas hüquqlarını müəyyən edir, dövlət orqanları sistemini və qanunvericilik sistemini təsbit edir. Təsisedici normalar həm də qanunvericilik sistemində mövcud olan digər aktlara verilən tələbləri özündə əks etdirir.
Hər bir hüquq norması 3 hissədən ibarətdir: Hipoteza; Dispozisiya; Sanksiya. Hər bir hissənin özünün də müxtəlif növləri vardır və onlar normativ hüquqi aktın maddəsi ilə üst-üstə düşməyə bilər. Bəzən bir maddədə bütün struktur əks olunduğu halda, bir çox hallarda isə normanın strukturu ayrı-ayrı aktlarda əks olunur. Konstitusiya hüquq normalarında bu quruluş nadir hallarda əks olunur, çoxlarında isə strukturun aşkara çıxarılması, sadəcə, mümkün deyil. Məsələn, «hakimiyyətin mənbəyi xalqdır» normasının hipoteza, dispozisiya və sanksiyasını ayırmaq, ümumiyyətlə, mümkün deyildir. Bununla yanaşı, bəzən cari qanunvericilikdə
təsbit olunan konstitusion hüquqi normalarda üçelementli quruluşu ayırd etmək mümkün olur. Bu da ondan irəli gəlir ki, bu normalar digər qanunvericilik aktlarındakı kimi, münasibəti kifayət qədər konkret və dəqiq şəkildə nizamlayırlar. Ona görə də onlarda davranış qaydasını və onun şərtlərini müəyyən etmək bir o qədər çətinlik törətmir. 3) Konstitusiya hüquq normaları defınitiv və prinsip müəyyən edən normalardır. Konstitusion normaların bir hissəsi bu və ya digər məsələ ilə bağlı prinsipləri müəyyən edir. Bu prinsiplər bütün cari qanunvericiliyə aiddir və bütün hüquq normaları bu prinsipləri gözləməklə verilməlidir. Məsələn, konstitusiyanın 149-cu maddəsində müəyyənləşdirilir ki, normativ hüquqi aktlar hüquqa və ədalət prinsiplərinə əsaslanmalıdırlar. Sahə aidiyyətindən asılı olmayaraq, bütün digər hüquq normaları bu göstərişlərə riayət olunmaqla verilməlidir. Norma-prinsiplər bəzən çoxsaylı qanunvericilik aktlarının verilməsini, dövlətin irimiqyaslı tədbirlər kompleksi həyata keçirməsini tələb edir. Məsələn, Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 83-cü
maddəsindəki seçki prinsipləri nəinki qanun qəbul edilməklə, həm də bir sıra təşkilati tədbirlər görməklə həyata keçirilməlidir. Defınitiv normalar, adətən, bu və ya digər məsələlərlə bağlı məqsədi və ya anlayışı özündə əks etdirir. Bu normalar, bir qayda olaraq, sonradan hüququn tətbiqi praktikasında yarana biləcək problemlərin qarşısını almaq üçün hüquqi əhəmiyyətə malik mücərrəd anlayışları dəqiqləşdirir. Məsələn, Konstitusiyanın 1-ci maddəsi xalq anlayışını verir. Burada göstərilir ki, xalq anlayışı harada yaşamasından asılı olmayaraq, Azərbaycan dövlətinə və onun qanunlarına tabe sayılan Azərbaycan Respublikasının vətəndaşlarını ehtiva edir. — 33 — Yüklə 5,1 Mb. Dostları ilə paylaş:
|