Mundəricat I böLMƏ. Konstitusiya hüququnun ümumnəzəri
Yüklə 5,1 Mb. Pdf görüntüsü
|
qoriya mülkiyyətdir. Bütün digər mülki hüquq münasibətləri ya mülkiyyətdən törəmədir, ya da mülkiyyətə münasibətdə mülki hüquq üçün ikinci dərəcəli bir məsələdir. Mülkiyyətin də mahiyyət və məzmununu bir növ konstitusiya hüququ müəyyən edir.
Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasında birbaşa nəzərdə tutulur ki, «Azərbaycan Respublikasında mülkiyyət toxunulmazdır və dövlət tərəfindən müdafiə olunur. Mülkiyyət dövlət mülkiyyəti, xüsusi mülkiyyət və bələdiyyə mülkiyyəti növündə ola bilər. Mülkiyyətdən insan və vətəndaş hüquqları və azadlıqları, cəmiyyətin və dövlətin mənafeləri, şəxsiyyətin ləyaqəti əleyhinə istifadə edilə bilməz» (13-cü maddə). Müəyyən edilir ki, mülkiyyətin heç bir növünə üstünlük verilmir (29-cu maddə). Mülkiyyət barədə konstitusiyada nəzərdə tutulan müddəalar mülkiyyət münasibətlərinin tənzimlənməsi konsepsiyasının, prinsiplərinin, üsullarının, qaydalarının özülünü təşkil edir. Bu o deməkdir ki. Mülki Məcəllə, həmçinin ölkədə mülkiyyət münasibətlərini tənzimləyən digər normativ hüquqi aktlar konstitusiyada təsbit edilmiş müddəaları inkişaf etdirməli, daha dolğun- laşdırmah və bu münasibətlərin tənzimlənməsi üçün sadə, anlaşıqlı hüquqi mexanizmlər nəzərdə tutmalıdırlar. Sanki konstitusiya ilə mülki hüququn üzərinə müəyyən vəzifələr qoyulur. Mülki hüquq mülkiyyətin bütün növləri üçün eyni də- rəeədə əsaslı, ciddi müdafiə rejimi müəyyən edir. Mülki hüquqda müəyyənləşdirilən bütün normalarla cəmiyyətin və dövlətin mənafeyi bir-birinə uzlaşdırılır. Bir mənafe başqa mənafenin pozulması hesabına təmin edilə bilməz, çünki konstitusiya hüququnda mülkiyyətin sosial təyinatlı olması müəyyən edilmişdir. Qeyd edək ki, vaxtilə sovet konstitusiya hüququnda marksizm ideologiyasına uyğun — 28 — olaraq, dövlət və ictimai mülkiyyəti daha üstün tutan normalar müəyyən edilmişdi. Sovet mülki hüququ bu müddəaya uyğun olaraq, ictimai mülkiyyəti daha ciddi, əsaslı şəkildə tənzimləyirdi və onun qorunması üçün daha güclü rejim müəyyən etmişdi. Başqa bir misal. Konstitusiya hüququ hakimiyyətlərin bölgüsü nəzəriyyəsini prinsip şəklində formulə edərək qəbul edir. Bu prinsip artıq iera hakimiyyətinin fəaliyyətini və təşkilini tənzimləyən inzibati hüquq üçün çıxış nöqtəsidir və inzibati hüququn tənzimlədiyi məsələlərin dairəsini müəyyən edir. Konstitusiyada birbaşa müəyyən edilir ki, yerli icra hakimiyyəti başçılarını prezident təyin edir. İnzibati hüquq artıq yerli
icra hakimiyyəti orqanlarının for-
malaşdınlmasmm başqa qaydasını müəyyən edə bilməz və verilmiş bu müddəalar çərçivəsində iyerarxiya münasibətlərini öyrənməli və təkmilləşdirməlidir. Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 71-ci maddəsinə əsasən, insan və vətəndaş hüquqlarını və azadlıqlarını gözləmək və qorumaq qanunvericilik, icra və məhkəmə hakimiyyəti orqanlarının borcudur. Bu müddəadan çıxış edərək inzibati hüquq icra hakimiyyəti orqanlarının fəaliyyətində insan hüquq və azadlıqlannm müdafiəsinin alternativ və səmərəli yollanm hazırlamalıdır. Əmək hüququnun əsasını təşkil edən əmək hüququ kateqoriyasını məhz konstitusiya hüququ müəyyənləşdirir. Bir hüquq sahəsi kimi əmək hüququ insanın əmək qabiliyyətinin, peşəsinin, sənətinin, ixtisasının, peşəkarlığının və s.-nin fərdi və ictimai rifah naminə əmək hüququ münasibətləri vasitəsilə (subyektiv əmək hüququ) realizə edilməsindən bəhs edir. Əmək hüququnun əsas əlamətləri, başqa sözlə, atributları nə ola bilər? Əlbəttə, əməyin özünü bütövlükdə xarakterizə etməyə, onun məzmununu — 29 — müəyyən etməyə imkan verən şərtlər. Bəs bu şətrlər hansılardır? Məlumdur ki, bir şəxsin əməyindən başqa şəxs (şəxslər) ya onun razılığı ilə, yəni könüllü, ya da onun iradəsinə, istəyinə zidd olaraq məcburi qaydada istifadə edə bilər. Üçüncü hal ola bilməz. Digər tərəfdən, cəmiyyətdə əmək huququnun həyata keçirilməsi müəyyən normalarla, qaydalarla tənzimlənməlidir. Nəhayət, insanın həm özünü, həm ailəsini dolandırması, həm də dövlət, cəmiyyət qarşısında öhdəsinə düşən vəzifələri yerinə yetirə bilməsi üçün işləmək imkanları, şəraiti olmalıdır. Əmək hüququnun şərh edilən bütün bu əlamətləri, atributları Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 35-ci maddəsində təməl normalar, prinsiplər kimi nəzərdə tutulur. Həmin maddə ilə əməyin fərdi və ictimai rifahın əsası olduğu - əməyin ümumi sosial təyinatı təsbit edilmişdir. Daha sonra bu maddədə bəyan edilir: “Heç kəs zorla işlədilə bilməz”. Burada dövlətin əməyə olan fərdi münasibəti göstərilir. Həmin maddədə əmək hüququnun həyata keçirilməsinin üsulu, qaydası da göstərilir: “Əmək müqavilələri sərbəst bağlanılır. Heç kəs əmək müqaviləsi bağlamağa məcbur edilə bilməz”. Nəhayət, işsizlərin sosial müdafiəsi, ümumiyyətlə, işsizliyin bir sosial bəla kimi aradan qaldırılması sahəsində dövlətin vəzifələri müəyyən edilir. Bu maddənin digər müddəalanm şərh edərək əmək hüququnun digər əlamətlərini də aşkarla- maq olar. Göründüyü kimi, əmək hüququnun təməl nor- malan məhz konstitusiya hüququnda müəyyənləşdirilir. Bu təməl normalara əsaslanan bütöv bir hüquq sahəsi - əmək hüququ və bu hüquqla bağlı münasibətlər sistemini tənzimləyən əmək qanunvericiliyi sistemi mövcuddur ki, onun da əsasında 1999-cu il fevralın 1-də qəbul olunmuş — 30 — Yüklə 5,1 Mb. Dostları ilə paylaş:
|