Mundəricat I böLMƏ. Konstitusiya hüququnun ümumnəzəri
Yüklə 5,1 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Tarixi yanaşma metodu.
- § 2. Konstitusiya hüququ tədris fənni kimi
- § 3. Konstitusiya hüququ hüquq sahəsi kimi
ticəyə gəlirik. Məsələn, ABŞ-da prezidenti (birbaşa olmasa da) xalq seçir və ABŞ-nin Konstitusiyasına əsasən prezident öz səlahiyyətlərinin icrası barədə qanunverici orqana hesabat vermir. Başqa sözlə, ABŞ prezidentli respublikadır. Azərbaycan Respublikasında da prezidenti xalq seçir və burada
da prezident Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasına əsasən öz səlahiyyətlərinin icrası barədə qanunverici orqana hesabat vermir. Bu əsas əlamətlərin oxşarlığı bizə ABŞ üçün çıxardığmız nəticənin Azərbaycan Respublikası üçün də uyğunluğunu təsdiq etməyə imkan verir. Deməli, Azərbaycan Respublikası da prezident üsuli-idarəsi olan respublikadır. Qeyd etmək lazımdır ki, bu metodların hamısı çox zaman birgə tətbiq olunur və onları bir-birindən ancaq şərti olaraq ayırmaq olar. Məsələn, bir halı analiz edərək gəldiyimiz nəticələri ümumiləşdiririk (sintez) və həmin kateqoriyadan olan bütün növ hadisələrə aid edirik (induksiya). 6)
Müqayisə. Bu metod müxtəlif konstitusion hüquqi reallıqların, normaların oxşar və fərqli cəhətlərinin müəy- yənləşdirilməsinə əsaslanır. Müqayisə metodu ilə müxtəlif ölkələrin siyasi quruluşundakı oxşar münasibətləri tənzimləyən normalar sistemini müqayisə etməklə müvafiq nəticələr almaq mümkündür. Məsələn, Türkiyə
Cümhuriyyətinin Nazirlər Kabineti ilə Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabinetinin səlahiyyətlərinin və dövlət orqanları sistemindəki yerinin müqayisəsi bu iki ölkənin yuxarı icra hakimiyyəti orqanları barədə konkret nəticələrə gəlməyə kömək edir. Müqayisə həm də reallıqların, konstitusiya hüquq normalarının tətbiqi prosesinin və onların nəticələrinin tutuşdurulmasma söykənir. 7)
Tarixi yanaşma metodu. Bu metod baş verən hadisələrin xronoloji ardıcıllığını izləməyə və onların baş ver — 16 — mə səbəblərindəki qanunauyğunluqları aşkara çıxarmağa əsaslanır. Xüsusilə də konstitusiya və ondan kənarda baş verən reallıqlar arasındakı münasibətlər öyrənilərkən bu metoddan istifadə olunur. Tarixi yanaşma metodu konstitusion qanunvericiliyin inkişafındakı təmayülləri aşkara çıxarmağa, onların səbəbini müəyyən etməyə, inkişafda- kı varisliyi izləməyə və proqnozlaşdırmağa kömək edir. Məsələn, tarixi yanaşma metodu nəticəsində müəyyənləşdirilmişdir ki, məhz qeyri-demokratik, totalitar dövlətlərin konstitusiyaları hakimiyyətdə olan qüvvələrin ideologiyası əsasında hazırlanıb qəbul edilir. Bu da totalitar dövlətlərdə konstitusiya hüququnun təsbit edilməsinin bir qanunauyğunluğudur. Dövlət nə qədər qeyri-demokratik, totalitar olarsa, onun konstitusya qanunvericiliyində bir o qədər hakim qüvvənin siyasətinin həyata keçirilməsinə və iradəsinin ifadəsinə xidmət edən müddəalar, nəzəriyyələr təsbit edilmiş olar. Nəticə etibarilə, belə formalaşmış konstitusion qanunvericilik cəmiyyətin ictimai-siyasi, sosial-iqtisadi və mədəni inkişafını ləngidir, vətəndaşları ümumbəşəri demokratik dəyərləri əxz etməkdən məhrum edir.
Konstitusiya hüququ ali təhsil müəssisələrində hüquq fənləri çərçivəsində fundamental profilli fənlərdən biri kimi tədris olunur. Bu fənnin tədris olunmasında əsas məqsəd tələbələrdə dövlətin hüquqi əsaslan, şəxsiyyət, cəmi}^ət və dövlətin qarşılıqlı əlaqələri haqqında təsəvvürlərin formalaşdırılmasmdan ibarətdir. Dövlət quruculuğu və ali hakimiyyətin təşkili ilə birbaşa bağlı olan kons- titusionalistika tədris fənni kimi talabələrdə dövlət, demokratiya, insan hüquq və azadhalau Jcımı dövlətçiliklə — 17 - birbaşa bağlı olan müasir elmi təsəvvürləri inkişaf etdirir. Nəzərə almaq lazımdır ki, tədris fənni kimi konstitusiya hüququ ilə konstitusionalistika heç də tam üst-üstə düşmür. Tədris fənninin vəzifəsi tələbələrə konkret elm sahəsinin artıq formalaşmış, sabit elmi anlayışlan ilə bağlı zəruri minimum informasiyanı verməkdir. Tədris fənnində, bir qayda olaraq, mübahisəli məsələlər araşdırılmır. Belə məsələlər yalnız zərurət olduqda tədqiq edilir. Tədris fənni didaktikanın tələblərini nəzərə almaqla qurulur və tələbələrdə konkret sahə ilə bağlı zəruri tənqidi təfəkkürü formalaşdırmağa xidmət edir. Bunun üçün tədris fənninin və dərsliklərin dili sadə olmalıdır. Tələbələrdə müstəqil düşüncənin inkişafı üçün konstitusiya hüququnun nisbətən çətin həll olunan praktiki məsələlərinin və onlann həlli variantının kazus kimi öyrədilməsi də tədris fənninin üzərinə düşür. Tədris vəsaitləri konstitusionalis- tikanm elmi nailiyyətləri əsasında hazırlanır və özündə sırf nəzəri məsələlərlə yanaşı praktik problemləri və onların həlli üsullarını da əks etdirir. § 3. Konstitusiya hüququ hüquq sahəsi kimi Hüquq anlayışı çoxmənalıdır. Geniş mənada hüquq həm sosial münasibətləri nizamasalma vasitəsi (normalar məcmusu kimi), həm də bu sosial nizamasalma vasitəsini öyrənən fundamental elm kimi başa düşülür. Yəni hüquq həm qanunvericiliklə normalaşdmlır və tətbiq edilir, həm də tədqiq və tədris edilir. Daha geniş mənada hüquq birbaşa insan azadlığına və təfəkkürünə təsir edən fəlsəfi kateqoriyadır. Hüquq fəlsəfəsinin problemləri kontekstində hüquq sosial nizamasalma vasitəsi kimi insanların davranışını müəyyən etməklə, ümumən bəşəriyyətin tərəqqisinə hüquqi təminat verən, bəzi siyasi rejimlərdə — 18 — Yüklə 5,1 Mb. Dostları ilə paylaş:
|