Sonuncu tənlikdə ρ
∞
w
∞
= 0 sərhəd şərtlərində yazılmışdır.
Yəni, ehtimal olunur ki, atmosferin yuxarı sərhəddində kütlənin
yerdəyişməsi baş vermir. Bu tənlik
tendensiya tənliyi
adlanır.
Tənliyin sağ tərəfinin birinci həddi z səviyyəsindən yuxarıda
sürətin üfüqi divergensiyası, ikinci həddi sıxlığın adveksiyası ilə,
üçüncü həddi isə z səviyyəsinin özündə havanın şaquli hərəkətləri
ilə əlaqədar təzyiqin dəyişməsini göstərir.
Birinci hədd sürət divergensiyası zamanı hava kütlələrinin
toplanması və ya bir-birindən uzaqlaşması ilə əlaqədar təzyiq
müxtəlifliyinin dəyişmələrini göstərir.
Sərbəst atmosferdə geostrafik külək şəraitində sıxlığın
adveksiyasını temperaturun adveksiyası ilə eyniləşdirmək olar.
Temperaturun müsbət advektiv dəyişməsi zamanı yuxarıda
yerləşən qatda, z səviyyəsində təzyiq azalır, mənfi dəyişmədə isə
artır.
Üçüncü həddin təsiri də bizə məlumdur, belə ki, z səviyyəsində
(w
z
›0), qalxma hərəkətləri zamanı hava kütlələrinin yuxarı
köçürülməsi baş verir və bu səviyyədə təzyiq artır, aşağı hərəkət
zamanı isə əksinə - (w
z
‹ 0 ) təzyiq azalır. Bu şərt yer səthindən
başqa istənilən səthlər üçün doğrudur.
Tendensiya tənliyi təzyiqin lokal dəyişməsinin fiziki səbəblərini
aşkara çıxarsa da, kəmiyyət hesablamaları üçün yaramır, çünki
tənliyin sağ tərəfi böyük kəmiyyətlərin kiçik fərqlərini təyin edir.
Hal-hazırda hava proqnozu sxemlərində
burulğanın sürət
tənliyindən
istifadə olunur. Burulğan sürəti adı altında r
ot
= Ω
vektoru başa düşülür və koordinat oxları üzrə aşağıdakı kimi
verilir:
,
z
v
y
w
x
Ω
,
x
w
z
u
y
Ω
y
u
x
v
z
Ω
.
Bizi ancaq şaquli ox üzrə burulğanın sürəti maraqlandırır və
onu gələcəkdə sadəcə olaraq-
burulğan sürəti
adlandıracağıq:
y
u
x
v
z
Ω
. (3.5)
Tənliyin axırıncı şəklini almaq üçün x,y,p izobarik koordinat
sistemindən istifadə edək və burada üçüncü sərbəst dəyişən kimi z
hündürlüyü əvəzinə, p təzyiqi qəbul edilir. İzobarik koordinat
sistemində
hərəkət tənliyi
aşağıdakı kimi yazılır:
lu
y
H
g
p
v
y
v
v
x
v
u
t
v
w
,
lv
x
H
g
p
u
y
u
v
x
u
u
t
u
w
.
Tənliklərdən birincisini x-ə görə, ikincisini y-ə görə
diferensiallasaq və alınan ikinci nəticəni birincidən çıxsaq, alarıq:
.
p
Ω
w
)
p
u
y
w
p
v
x
w
(
-
)
y
v
x
(
u
)
y
v
x
u
(
)
( Ω
)
y
Ω
u
x
Ω
(
u
t
Ω
Bu tənlik
burulğan sürətinin tendensiya tənliyi
adlanır. Tənliyə
görə burulğan sürətinin lokal dəyişməsi sağ tərəfdəki hədlərlə
verilmiş bir sıra amillərin təsiri ilə təyin olunur.
Birinci
toplanan
t
-nin
burulğan
sürətinin
özünün
adveksiyasından asılılığını xarakterizə edir.
y
Ω
v
x
Ω
u
t
Ω
bur
. (3.6)
Dostları ilə paylaş: |