N. Ş. Hüseynov

 
 
   
                
       
 
       Şək.  24.  Düzbucaqlı  müntəzəm  hesablama    torunun  bir 
sahəsi                                                                                             
      Yuxarıda  verilən  iki    düstur  əvəzinə,  aşağıdakı  sadələşdirilmiş 
düsturlardan istifadə olunur.        
                                      
                                  
)
f
(
f
s
 
2δ
1
x
f
3
1




, 
          
                                  
)
4
2
f
(
f
s
 
2δ
1
y
f




.                                                           
                                                                                  
                                                
 














)
2f
f
(
f
s)
 
(
δ
1
)
2f
f
(
f
 
) 
δs
 
4(
1
x
f
0
3
1
2
0
11
9
2
2
2
,    (3.8
1
)       
  
                               
  














)
2f
f
(
f
 
) 
s
 
(
δ
1
)
2f
f
(
f
 
) 
δs
 
4(
1
y
f
0
3
2
2
0
12
10
2
2
2
, 
 
 
                         


)
f
(
f
)
f
(
f
) 
δs
 
4(
1
y
x
f
7
8
6
5
2
2







 .                                             
  
     Koordinat  başlanğıcını sıfır (0) nöqtəsindən hesablama torunun 
istənilən  nöqtəsinə  keçirsək  və    bu  nöqtəni  yeni  koordinat 
başlanğıcı  kimi  qəbul  etsək,  hava  xəritəsində  bizi  maraqlandıran 
bütün nöqtələrin koordinatlarını hesablamaq olar. Beləhesablamalar 

---

 
şaquli  ox  boyu  da  aparıla  bilər  (məs.  radiozond  müşahidələri 
nəticələrindən, yaxud müxtəlif səviyyələrin MT xəritələrində  olan 
məlumatlarından istifadə yolu ilə ). 
     Ancaq  bu  halda    δ
z
  ≈  1km  və  ya  δ
z
  ≈  100  hPa,  müasir 
hesablamalarda isə 
m
 
250
δ
z

 və ya 
25
δ
z

hPa götürülür.  
     Meteoroloji  kəmiyyətlərin    zaman  kəsiyində  dəyişməsinin 
hesabatında δ
z
 ≈3saat və daha az seçilir. 
     Əlbəttə, bu halda da həll olunan məsələdən asılı olaraq  δ
p
 və δ
t
-
nin  qiyməti  hiss  edilə  biləcək  qədər  bu  və  ya  digər tərəfə  dəyişilə 
bilər.  
     Qradiyentin hesablanması.  Təzyiq sahəsinə  skalyar sahə  kimi 
baxsaq P(x,y,z), onda, məlumdur ki, 
 
                            
k
y
p
j
y
p
i
x
p
P
gradP











.                   (3.9) 
 
     Hava xəritəsinə horizontal müstəvi kimi baxsaq, alarıq        
     
                                       
j
y
p
i
x
p
p







 .                              (3.10) 
 
     Verilmiş  nöqtədə     
x
p


  və 
y
p


-  i    (3.8)  düsturu  ilə  hesablayıb, 
alınmış  qiymətləri    parçalar  şəklində  (
x
p


  və 
y
p


-  nin  işarəsini 
nəzərə  amaqla)  koordinat    oxları  üzərində    qoysaq, 
p
   =
y
p


   
vektorunu 
x
p


 və 
y
p


- ni əks etdirən parçalar  üzərində   qurulmuş  
paraleloqramın diaqonalı kimi tapa bilərik.                                                             
     Ədədi qiymətcə,       
    

---

 
                                
2
2
y
P
x
P
P



















 .                      (3.11) 
 
     
y
P


  =  2  hPa/100  km,   
y
P


  =  -  3  mbar/100  km    olarsa  , 
onda│
P

 │≈ 3,6/ 100 km  olar.   
     (3.10)  düsturunda  n  normalı  p-nin  artan  qiymətləri  tərəfinə 
yönəlmişdir.  Meteorologiyada    n  normalını  azalan  qiymətlər 
tərəfinə  yönəltmək  qəbul  olunmuşdur.  Odur  ki,  meteoroloji 
qradiyentin vektoru, 
                                                                          
ΔP
P
n


  
 
qiymətcə  eyni  olmalarına  baxmayaraq 
Р

      vektorunun  əksinə 
yönəlmişdir. 
Şəkil  25-də  izobarlar,    P
n   
və 
P

  vektorlarının    istiqamətləri 
göstərilən xəritə hissəsi göstərilmişdir. 
 
 
 
 
 
 
           
 
 
 
 
 
 
 
 
Şək. 25. Yerüstü xəritədə   P
n  
və 
P

 vektorlarının istiqaməti 
 
1025 
1020 
1015 
P
n 
  
22
 
02
 
12
 
     p 

---