N. Ş. Hüseynov

 
 
Sadəlik üçün sayırıq ki, δ
s
 və δ
t
 addımları  A
1
  və A
2,
  yaxud A
2
 və   
A
3 
nöqtələri    arasında  (t
1
,t
2
,t
3
,t
4 
zaman  anları  arasında)  eynidir. 
Hesabat A
2 
nöqtəsindən aparılır. 
     Meteoroloji kəmiyyətin dəyişmə sürəti 1-3 nöqtələri və ya t
1
 və 
t
3
 anları arasındakı orta qiymət kimi tapılr. 
 
                     c
1
 =  
,
s
 
2δ
1
3
f
f 
                     c
2 
= 
t
 
2δ
1
3
t
t
f
f 
, 
 
 
Onda interpolyasiyada  
                             f
i
 = f
1 
 
c
i 
s
k
 
+ 
,
2
)
k
s
 
(
δ
a
2
1
 
                                                                                                             
                                                                                               (3.14)                                         
                              f
ti
 = 
.
2
)
k
t
 
(
δ
a
k
δt
c
t
f
2
2
3
2


 
 
ikinci  toplananın  qarşısındakı  mənfi  işarəsi  koordinat  başlanğıcı 
kimi  qəbul  olunan  A
2
  nöqtəsindən  solda  yerləşən  nöqtələri 
hesablamaq  üçündür.  Qeyd  edək  ki,  δ
s
  =  1  qəbul  etmək  rahatdır. 
Onda,  δ
si 
, δ
sk 
, δ
ti 
, δ
tk  
 kiçik qiymətlərlə ifadə olunur.                                
 
 
 
 
 
 
 
 
 
                           
 
       c
1
 = 1002 – 1012 = -10;         p
i  
=
 
1012 - 10 · 0,6 =1006   
 
       p
k
 = 1002 –10 · 0,8 = 994 
 
 
 
А
 
А
и 
 
 
 
А
 
 δs
i
 = 0,6    
 
     δs
k
 = 0,8                      
 
 а)
 
 
 δs =1
,0                                                 
 
 
П
1
 
=1012    
 
 
П
и
 =1006                                                 
 
 
П
2
 
=1002    
 
 П
к
 = 994      
 
С 
 
 А
1 
 
А
и 
 
 
А
2 
 
А
к 
 
Аи
1
 
и 
 
 А
3 
 
С 
 
 б)
 

---

 
 
 
 
 
 
 
 
 Şək.  26. Düzxətli interpolyasiyanın izahı     
 
     Əgər hər hansı bir hava xəritəsində obyektin vəziyyətini (siklon 
və  ya  antisiklon)  qeyd  etsək  və  ardıcıl  zaman  anlarında  onun 
intensivliyini  göstərsək,  onda  interpolyasiya  yolu  ilə  onun  aralıq 
anlarındakı  vəziyyətini,  ekstrapolyasiya  yolu  ilə  isə  sonrakı 
vəziyyətini qabaqcadan təyin etmək olar. Həmçinin siklonun və ya 
antisiklonun  mərkəzinin dəyişmə trayktoriyasını və analoji  olaraq 
mərkəzdə  temperaturun  dəyişməsini  qabaqcadan  xəbər  vermək 
olar. 
     Zamanın başlanğıc anından  t
0
 = 0,  Δt vaxtı   ərzində siklon və 
ya antisiklonun  keçdiyi  s  yolu belə tapılır. 
 
                                      s = c Δt
 ,     
                                    
düzxətli və əyrixətli ekstrapolyasiya  halları üçün isə: 
 
                                     s = c Δt + 
2
t
 
 Δ
a
2
 .    
                           
     Bu  düsturları    siklon  və  ya  antisiklonun  mərkəzindəki  təzyiqin 
proqnozu üçün istifadə etmək olar. Bu zaman c -yə sürət kimi, a-ya 
isə mərkəzdəki təzyiqin dəyişmə  tezliyi  kimi baxmaq lazımdır.  
     Düzxətli,  əyrixətli  interpolyasiya  və  ekstrapolyasiyanın  siklon 
mərkəzinin və intensivliyinin  tapılması üçün  tətbiq edilmə sxemi  
şəkil 27-də göstərilmişdir. 
 
       1003                1000,5              998                                        993
 
   980                  980,8       982                                         
 
 а)
 

---

 
 
 
 
              
 
 
 
 
 
 
Şək.  27.    Siklonun yerdəyişməsi və evolyusiyasında  düzxətli 
(a) , 
       əyrixətli (b)  interpolyasiya və ekstrapolyasiyalar 
     Baxılmış 
üsullar, 
adətən, 
formal 
interpolyasiya 
və 
ekstrapolyasiya  üsulları  adlandırılır.  Çünki  onların  tətbiqində  
atmosfer proseslərinin daxili inkişaf xüsusiyyətləri nəzərə alınmır. 
     Məsələn,  siklonun  mərkəzi  öz  yerini  proqnoz  tərtib  olunan 
andan sürətlə   dəyişir,  lakin  yeni  inkişaf səviyyəsinə keçən zaman 
mərkəzin  yerdəyişməsi  ləngiyir.  Formal  ekstrapolyasiya    ancaq  6-
12  saatlıq  proqnozlara  tətbiq  oluna  bilər.  Ancaq  bu  halda  da 
proqnozlara əlavə düzəlişlər verilməlidir. 
       
Temperatur və rütubətlik sahələri 
 
     Temperatur  sahəsi
  təzyiq  sahəsi  ilə  müqayisədə  çox  mürəkkəb 
sahədir. Temperatur şaquli istiqamətdə çox zaman sıçrayışla dəyişir 
və belə dəyişmələr əsasən cəbhə zonalarına xasdır.  
     Sərbəst  atmosferdə  temperatur  sahəsi  yerüstü  səthə  nisbətən, 
daha  bircinsdir.  İzobarik  səthlərdə  isti  və  soyuq  mərkəzləri 
müəyyən  etmək  olar,  amma  burada  da  temperaturun  sıçrayışlı 
dəyişmələri  müşahidə  olunur.  Temperatur  sahəsi 
izotermlər
 
vasitəsilə  ifadə  olunur,  onun  zaman  daxilində  dəyişmələri  isə 
izallotermlər
 (temperaturun bərabər dəyişmə nöqtələrini birləşdirən 
səlis əyri xətlər) vasitəsilə göstərilir.  

---